BÓL BARKU
Ból w obrębie stawu barkowego może być wynikiem procesu chorobowego w samym barku lub schorzenia w innym miejscu organizmu. W drugim przypadku ból ma charakter promieniujący i może powstać jako wynik uszkodzeń układu sercowo-naczyniowego, opłucnej, płuc, śródpiersia, brzucha, układu wewnątrzwydzielniczego lub nerwowego. Przypuszczalnie 85% wszystkich przypadków bolesności barku ijest skutkiem schorzeń miejscowych.
Chorzy skarżą się czasami na ból w barku lub w obu barkach, podczas gdy staranne badanie wykazuje, że ból jest spowodowany bardzo różnymi przyczynami. W niektórych przypadkach mogą one dotyczyć głównie podstawy szyi lub środkowych części obojczyka, w innych — dolnej części łopatki. Jeśli ból jest umiejscowiony pod lewą łopatką, jego źródłem jest przypuszczalnie sprawa żołądkowa lub wewnątrzpiersiowa; natomiast jeśli głównie pod prawą łopatką — sprawa dwunastnicza lub wątrobowa.
Bursitis subacromialis (bursitis subdeltoidalis). Cechy. W postaci ostrej ból pojawia się często nagle, zwykle kilka cm powyżej przyczepu mięśnia nara-miennego. Ból ten może być stały i bardzo męczący, a często łączy się z ostrymi kłującymi dolegliwościami przy pewnych ruchach, szczególnie odwodzenia. Ból może niekiedy promieniować do szyi lub w dół wzdłuż bocznych powierzchni ramienia do łokcia, a nawet przedramienia i ręki. Ból nasila się w nocy i chory może być niezdolny do leżenia na zajętym boku. Szczególnie dużą tkliwość stwierdza się w okolicy guzka większego kości promieniowej w przypadkach ostrych. W pewnych granicach bierne ruchy w stawie barkowym do przodu i do tyłu mogą być wykonywane bez powstania bólu, lecz każde usiłowanie odwodzenia może spowodować bardzo dokuczliwy ból. W przypadkach podostrych i przewlekłych ból i tkliwość posiadają ogólnie to samo umiejscowienie, lecz są proporcjonalnie mniej ostre.
W wywiadzie bywa przebyty uraz, lecz nie zawsze; nadmierna tkliwość w okolicy guzka większego kości ramieniowej; ograniczenie ruchomości (z powodu bólu); w przypadkach ostrych nadmierny ból nawet przy najmniejszym odwiedzeniu lub skręceniu; czasem widoczne obrzmienie, lecz nie zawsze; mierna leukocytoza; niewielkie podwyższenie OB; skurcz mięśni; zmiany w obrazie radiologicznym w około 50% przypadków.
Bursitis adhaesiva chronica (periarthritis humeroscapularis; tendinitis). Cechy. Charakterystyczny dla tego schorzenia jest stały dokuczliwy ból w barku, czasem promieniujący do szyi lub w dół ramienia do ręki, związany z tkliwością przy palpacji, umiejscowioną ponad guzkiem większym kości ramieniowej i zwykle wzdłuż mięśnia naramiennego aż do jego przyczepu.
Niekiedy poprzedzające ostre zapalenie torebki stawowej lub długotrwałe unieruchomienie stawu barkowego; mierne lub znaczne upośledzenie funkcji w stawie barkowym, szczególnie w zakresie odwodzenia w bok lub rotacji na zewnątrz; zanik mięśni barku; punkty miernej tkliwości przy palpacji w okolicy barkowej; zmiany w obrazie radiologicznym (zanik kości obręczy barkowej, zwapnienia).
Ruptura tendinis musculi supraspinati. Cechy. Po urazie, zwykle po upadku, powstaje nagły ostry, krótki ból w barku, po którym następuje okres względnego braku bolesności w ciągu kilku godzin, a następnie nawrót silnego bólu w nocy.
W wywiadzie — uraz; niemożność uniesienia ramienia (utrata funkcji mięśnia nadgrzebieniowego); tkliwość na obmacywanie nad guzkiem większym kości ramieniowej; ujemny wynik badania radiologicznego.
Fractura epiphysis proximalis humeri (w szyjce anatomicznej i chirurgicznej). Cechy. Ból w barku istnieje w obu tych typach złamań, zarówno ból samoistny, jak i przy ruchach biernych. W złamaniach w szyjce chirurgicznej ból może promieniować w dół do palców z powodu ucisku na splot barkowy.
W wywiadzie — nagły zwykle bezpośredni uraz w okolicy barku; przeważnie nienormalna ruchomość i trzeszczenie przy obmacywaniu; zakłócenie czynności stawu; zmiany w obrazie radiologicznym.
Costa cervicalis et syndroma musculi scaleni anterioris. Cechy. Ból nad rsięśniem naramiennym, rozciągający się w dół ramienia i przedramienia oraz często ześrodkowujący się nad łokciem — albo ciężkie przewlekłe dolegliwości bólowe w jednym lub obu barkach — są charakterystyczne dla obecności żebra szyjnego lub ucisku mięśnia pochyłego przedniego na splot barkowy. Często występuje newralgiczny ból, rozciągający się od szyi do ręki, zwykle nasilający się podczas pracy, wysiłku fizycznego lub w pozycji leżącej oraz często związany ze skargami na parestezje ręki.
Tkliwość na obmacywanie okolicy nad dolną trzecią częścią mięśnia pochyłego przedniego; kurcze, uczucie zimna oraz czasem zmiany zabarwienia w okolicy palców; obniżona amplituda lub brak tętna nad tętnicą promieniową po stronie zajętej; szmer nad obojczykiem; czasem zanik małych mięśni dłoni; niewielkie zaburzenia względnie ich brak w zakresie czynności stawu barkowego; zmiany w obrazie radiologicznym (żebro szyjne).
Ruptura disci intervertebralis cervicalis (przepuklina jądra galaretowatego). Cechy. Ból rozprzestrzenia się stopniowo od karku poprzez bark do ramienia, przedramienia i ręki.
Morbus rheumaticus. Cechy. W stawie barkowym można czasem stwierdzić charakterystyczny dla tego schorzenia ostry ból oraz obrzmienie. W odniesieniu do częstości występowania tych zmian staw barkowy wyprzedzają: staw kolanowy, skokowy, nadgarstkowe i łokciowy.
Nagły początek z dreszczami i zaatakowaniem stawów; zaczerwienienie twarzy; obfite poty o kwaskowatym zapachu; zapalenie gardła; gorączka (38,5°C do 39,5°C), miękkie, przyspieszone tętno (100 do 120/min.); zajęcie różnych stawów z bólem, obrzmieniem, miejscowym podniesieniem temperatury oraz tkliwością na obmacywanie, z tendencją do szybkiego przenoszenia się z jednego stawu na drugi; leukocytoza; czasem wciągnięcie w sprawę serca (endo-, myo- et pericarditis).
Brachialgia tnerwoból barkowy). Cechy. Stwierdza się intensywny ból, głównie umiejscowiony w barku, lecz również rozciągający się w dół ramienia i przedramienia do zakończeń palców, zwykle wskazującego i środkowego, nasilający się przy ruchach ramienia. Większość nerwów wykazuje tkliwość na ucisk. W mniej ostrych przypadkach ból może być ograniczony do obszaru zaopatrywanego przez nerw pachowy, do okolicy zgięcia łokciowego lub do nerwów znajdujących się wokół nadgarstka i na dłoniowej powierzchni ręki. Częściej ból ten dotyczy ramienia prawego i fakt ten stwarza niekiedy wrażenie, jakby chory cierpiał na pewną postać kurczów lub nerwicy zawodowej, tym bardziej że zdarza się utrata zdolności pisania. We wszystkich przypadkach utrzymującego się nerwobólu barkowego należy starannie przebadać staw barkowy, ponieważ nierzadko stwierdza się współistniejące z tym bólem zmiany stawów o charakterze zwyradniającym.
Wykluczenie innych przyczyn powstawania podobnego bólu.
Cholelithiasis (kamica żółciowa). Cechy. Ból w napadzie kamicy żółciowej rozpoczyna się w okolicy pęcherzyka żółciowego (prawe podżebrze) i w nadbrzuszu oraz promieniuje daleko, rozciągając się często do grzbietu i prawego barku. Ból jest dokuczliwy i połączony z wymiotami, poceniem się, a czasem z zapaścią.
Arthritis chronica primaria (gościec przewlekły zniekształcający). Cechy. Stawy barkowe mogą być zajęte jako część ogólnego zapalenia stawów. Czasem dolegliwość ta może mieć charakter jednostawowy i umiejscawiać się w tym stawie. Nasilenie bólu zmienia się, czasem jest on niewielki, innym razem silny, wahający się przez cały czas trwania schorzenia. Zwiększa się on przy ruchach i pogarsza przy wilgotnej pogodzie.
Luxatio humeri. Cechy. W tym najczęstszym ze wszystkich postaci zwichnięć pojawia się zwykle ból o charakterze narastającym od momentu urazu; zwykle wywołany upadkiem na wyprostowane ramię lub rękę.
Obrzmienie, usztywnienie, podskórny wylew krwawy i utrata czynności; spłaszczenie barku i wypuklanie się wyrostka barkowego; obecność twardego obrzmienia w miejscu nienormalnego usytuowania głowy kości ramieniowej; wystawanie łokcia i niemożność odchylenia go w bok od tułowia; zwiększenie pionowego wymiaru w pobliżu pachy; potwierdzenie zwichnięcia w obrazie radiologicznym.
Arthritis suppurativa acuta (ostre ropne zapalenie stawów). Cechy. Występuje tu silny ból, czasem trudny do zniesienia, oraz tkliwość i usztywnienie w stawie, który jest nadmiernie uciepłony, powiększony i chełboczący, często zaczerwieniony i obrzęknięty.
W wywiadzie — zakażona rana, Topowica lub ciężkie ostre schorzenie infekcyjne (pneumonia, gonorrhoea, septicaemia, osteomyelitis, meningitis, endocarditis lenta, pharyngitis, scarlatina, morbilli, abscessus peri-tonsillaris, otitis media, mastoiditis, ulcera cruris varicosa (zakażone), furun-culi, zakażone oparzenia, pyelitis, sinusitis); początek ostry z ziębnięciem lub dreszcze z gorączką; ciężkie ogólne objawy septycznego zatrucia lub posocznicy; powiększenie odcinków kostnych tworzących staw, z późniejszymi „bólami przy wstawaniu" i trzeszczeniem.
Synovitis acuta et arthritis traumatica acuta. Cechy. Od początku istnienia schorzenia stwierdza się duży ból, który narasta w miarę nagromadzania się płynu w torebce maziowej, powodując unieruchomienie stawu poprzez skurcz mięśni w najbardziej wygodnej pozycji, tj. w częściowym zgięciu; w tej pozycji jest więcej miejsca dla płynu.
W wywiadzie — uderzenie, nadwerężenie lub niewielka infekcja; tkliwość na obmacywanie; wzmożone ucieplenie; przekrwienie skóry; zwiększenie wymiarów zajętego barku z obrzmieniem wzdłuż bruzdy przedniej mięśnia dwugłowego ramienia i w dole pachowym.
Synovitis chronica et arthritis traumatica chronica. Cechy. Ból jest zmiennym objawem. Najwcześniejszym objawem godnym zanotowania jest usztywnienie stawu, obserwowane szczególnie podczas wykonywania rozległych ruchów, jak przy umieszczaniu dłoni na głowie.
W wywiadzie — ostry atak bólowy po urazie lub brak go; czasem chory podaje uraz zawodowy („bark szoferśki"); może być niewielkie uczucie pełności wokół stawu, narastające z czasem; stopniowe pogłębianie się ograniczenia ruchomości; zanik mięśnia naramiennego i mięśni łopatki; brak zmian w obrazie radiologicznym.
Zespół bark — ręka. Cechy. W zespole tym powstaje bolesne unieruchomienie barku z uogólnionym obrzmieniem i sztywnością palców, nasilając się w sposób nagły lub niepostrzeżenie w ciągu 3—6 miesięcy, po czym, podczas następnych sześciu miesięcy, ból i obrzmienie stopniowo zmniejszają się, natomiast sztywność i zgięciowe zniekształcenie palców stopniowo narasta.
Obecność czynnika etiologicznego (zaczopowanie naczyń wieńcowych, utrzymująca się dusznica bolesna, porażenie połowicze, unieruchomienie ramienia na szynie po złamaniu, nadużywanie ruchowe barków); osteoporoza dłoni; zanikowe zmiany ręki z przykurczem rozcięgna dłoniowego (contractura Dupuytreni).
Pleuritis diaphragmatica. Cechy. Przy zajęciu środkowej części opłucnej przeponowej ból promieniuje do szyi i barku wzdłuż brzegu mięśnia czworobocznego.
Nagły początek; silny ból podczas wdechu (w dolnych okolicach klatki piersiowej, w nadbrzuszu lub w podbrzuszu przy pozaśrodkowym umiejscowieniu zapalenia); szmer tarcia opłucnej nad dolnymi przestrzeniami międzyżebrowymi; uniesienie połowy przepony (stwierdzone opukiwaniem oraz badaniem fluoroskopowym).
Tuberculosis pulmonum chronica (przewlekła gruźlica płuc). Cechy. Zajęcie szczytowej części opłucnej rzadko wywołuje ostry ból, lecz z reguły manifestuje się jako uczucie pobolewania lub bólu w barku, który z tego powodu jest często uważany za reumatyczny.
Mniej częste przyczyny. Myositis; fractura scapulae; neoplasma brachu; luxatio humeri habitualis; tuberculosis aTticulationis brachialis; fractura dia-physis claviculae; fibrositis; fractura processus coracoidei; distorsio brachu; arthritis gonorrhoica; tumor regionis lateralis colli; exostoses claviculae; arthritis syphilitica; osteoarthritis; synovitis (acuta et chronica); trauma professionalis; ruptura tendinis capitis longi musculi bicipitis brachii; carcinoma hepa-tis; abscessus hepatis; abscessus subphrenicus; carcinoma ventriculi; ulcus ventriculi; ulcus duodeni; ruptura lienis; perisplenitis; carcinoma pancreatis; cystis pancreatis; pancreatitis chronica; cholecystitis; gastritis (acuta et chronica); appendicitis; graviditas extrauterina rupta; pneumoperitoneum artificiale; colitis; hepatitis; pneumonia; infarctus pulmonis; actinomycosis pulmonum; neoplasma pulmonum; pneumothorax; tumores extramedulläres medullae spinalis in regione cervicobrachiale (promieniowanie do barku i piersi); tumor medullae spinalis (górne odcinki piersiowe); pachymeningitis cervicodorsalis; syringomyelia; herpes zoster; hemiplegia; neuritis; neuromata et fibroneuro-mata plexus brachialis; ruptura disci intervertebralis cervicalis; singultus; aneurysma arcus aortae; atheroma aortae (na tle kiły); aneurysma arteriae subclaviae; aneurysma arteriae anonymae; aneurysma dissecans; exostoses vertebrarum cervicalium inferiorum; spondylitis cervicalis; agravatio; hysteria; carcinoma mammae (z przerzutami do węzłów nadobojczykowych); neoplasma glandulae suprarenalis; purpura Henochi; adipositas dolorosa; saturnismus; spondylitis tuberculosa cervicalis; diathesis urica; syndroma processus coracoidei (bolesność barku i ramienia z powodu wadliwej postawy); niedostateczne podtrzymywanie obwisłych piersi; powiększenie węzłów chłonnych pachowych; zwapnienie węzłów szyjnych: wpływ działania zimna lub wilgoci; schorzenia zastawek półksiężycowatych tętnicy głównej.