Wady postawy. Cechy. Jest to ból przewlekły, stały lub okresowy, rozlany lub zlokalizowany, odczuwany najczęściej w obrębie dolnych odcinków grzbietu. Towarzyszy mu uczucie sztywności i zdrętwienia. Ból występuje wyraźnie w pozycji stojącej, nasila się przy zwiększonej aktywności chorego i ma skłonność do narastania w miarę upływu dnia (zmęczenie). Dopóki nie pojawią się zmiany organiczne, ból ustępuje po przyjęciu pozycji leżącej. Na tle takich dolegliwości pojawiają się okresowo napady ostrego bólu, cał­kowicie unieruchamiające chorego. Występują one zwykle po zziębnięciu, urazie lub po nagłym, nadmiernym wysiłku mięśni grzbietu. Obecność odchyleń od prawidłowej postawy lub budowy ciała (nawykowe wady pozycji stojącej, siedzącej, leżącej; otyłość; ciąża; urazy zawodowe; niewydolność mięśni; wady wrodzone, jak różna długość kończyn dolnych, stopa płaska, skolioza, lordoza lub inne wady kręgosłupa; zapalenie stawu biodrowego i inne). Wraz z bólem grzbietu występować mogą również bóle głowy, klatki piersiowej, brzucha lub nóg. Radiologiczne stwier­dzenie zniekształcenia potwierdza rozpoznanie. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (osteoarthritis degenerativa). Cechy. Dolegliwości bólowe są tutaj podobne do wyżej wymienionych w przypadku wad postawy. Dodatkowo mogą pojawiać się gwałtowne, ostre, rozdzierające bóle odcinkowe w różnych okolicach ciała (nerwoból potyliczny, szyjno-barkowy, międzyżebrowy lub lędźwiowo-krzyżowy), nasilające się przy ruchach kręgosłupa. Występowanie w średnim lub starszym wieku. Ograniczo­ne, bolesne ruchy ciała.-Tkliwość przy głębokim obmacywaniu kręgosłupa, obecność guzków Heberdena. Może występować zwiększone napięcie mięśni. Brak jakichkolwiek objawów ogólnych (gorączka, osłabienie, łatwe męczenie się, utrata wagi, leukocytoza, przyspieszenie opadania krwinek czerwonych). Badanie radiologiczne. Ostre lumbago (fibrositis acuta). Cechy. Ból jest bardzo silny i gwałtownie zwiększa się przy najdrobniejszych ruchach. Stwierdza się tkliwość i skurcz mięśni. Nadwerężenie mięśni grzbietu (podźwignięcie). Cechy. Czasami po gwał­townym wysiłku (jak dźwignięcie ciężkiego przedmiotu) pacjent zaczyna od­czuwać tępy, rozlany ból oraz tkliwość i usztywnienie grzbietu, nasilające się przy ruchach. Można wówczas znaleźć punkty wyzwalające ból. W wyniku takiego nadwerężenia mięśni grzbietu jako następstwo może się rozwinąć zapalenie mięśni (myositis, myofascitis). W wywiadzie uraz. Zwiększone napięcie mięśni. Mogą być obecne punkty wyzwalające ból. Brak objawów złamania w badaniu radiolo­gicznym. Złamanie kręgu (urazowe, nowotworowe, na tle zrzeszotnienia kości). Cechy. Złamanie trzonu kręgu, wyrostka poprzecznego lub wyrostka stawo­wego może wywoływać ostry ból, tkliwość i zwiększone napięcie mięśni w okolicy uszkodzenia. Czasami pojawia się odcinkowy nerwoból, nasilający się przy ruchach, głębokim oddychaniu i kaszlu. W wywiadzie często uraz. Ograniczona tkliwość 'okolicy ponad wyrostkiem kolczystym lub przykręgosłupowo. Badanie rentgenowskie. Choroby zakaźne. Cechy. Na początku choroby często pojawia się ostry, rozlany ból grzbietu. Objawy choroby zakaźnej stanowiącej tło sprawy. Wypadnięcie jądra miażdżystego (prolapsus nuclei pulposi). Cechy. Bez­pośrednio po wypadnięciu lub w ciągu najbliższych kilku godzin pojawia się ostry ból, zwykle umiejscowiony w dolnej części grzbietu (okolica lędżwiowo-krzyżowa), z towarzyszącym zwiększonym napięciem mięśni i z wygładzeniem okolicy lędźwiowej. Ból nasila się przy skłonie do przodu, przy kaszlu, kicha­niu, przy wysiłku, natomiast zmniejsza się w pozycji leżącej. Po kilku dniach ostry napad bólowy mija, jednakże pod wpływem następnych urazów napady nawracają, stając się coraz dłuższe i intensywniejsze. W miarę powtarzania się napadów zmieniać się może charakter bólu — na plan pierwszy wysuwa się ból o typie rwy kulszowej, natomiast ból grzbietu słabnie, a czasami może nie pojawiać się zupełnie. Zwykle w wywiadzie uraz. Ograniczenie ruchomości (zwłaszcza zgięcia w przód, jednak w stanie ostrym ze zwiększonym napięciem mięśniowym — uogólnione). Odciążanie chorej okolicy przez odchylanie tuło­wia. Tkliwość przy głębokim ucisku okolicy ponad uszkodzonymi tarczami międzykręgowymi. Zwykle zaburzenia czucia, zaburzenia ruchowe (osłabienie siły mięśniowej i zaniki), zaburzenia odruchów (odruch kolanowy i ze ścięgna Achillesa osłabione lub zniesione) w zakresie kończyn dolnych. Badanie radiologiczne (łącznie z mielografią). Wrodzone zmiany zwyradniające kręgosłupa i kręgozmyk (spondylosis con­genita et spondylolisthesis). Cechy. Wcześnie pojawia się tępy ból i usztyw­nienie dolnej części grzbietu, ograniczone do linii środkowej ciała. Ból nasila się przy wysiłkach fizycznych, ustępuje po odpoczynku. W miarę upływu czasu ból staje się jednak coraz silniejszy, pojawia się zwiększone napięcie i tkliwość mięśni oraz ograniczenie ruchomości we wszystkich kierunkach. Można stwierdzić palpacyjnie wyczuwalne zniekształcenie lub nieprawidłowe skrzywienie kręgosłupa. Badanie radiologiczne. Zrzeszotnienie kości (osteoporosis; starcze, po okresie przekwitania, meta­boliczne). Cechy. Cały kręgosłup, zwłaszcza w części piersiowej, jest siedli­skiem tępego, uporczywego bólu o charakterze przewlekłym, często promie­niującego dookoła ściany klatki piersiowej. Dolegliwości zwiększają się w czasie wysiłku. Czasami w wyniku nawet nieznacznego urazu dochodzi do kompresyjnego złamania kręgu, które jest częstym powikłaniem — wystę­puje wówczas nagły, bardzo silny ból, zlokalizowany w okolicy złamania lub promieniujący do klatki piersiowej, brzucha, kończyn dolnych. Schorzenie występuje u osób w średnim wieku (zrzeszot­nienie po okresie przekwitania) lub u starszych. Brak zmian w surowicy krwi (normalny poziom wapnia, fosforu nieorganicznego, fosfatazy zasadowej, biał­ka całkowitego). W wywiadzie niekiedy kamica nerkowa. Czasami występują samoistne złamania kości. Pogłębienie się kifozy piersiowej. Badanie radiolo­giczne. Zesztywniający gościec kręgosłupa (spondylitis ankylopoetica; choroba Bechterewa; spondylitis Marie-Strumpell). Cechy. Stopniowo narastający, silny ból i towarzyszące mu zesztywnienie kręgosłupa rozpoczynają się w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych. Z czasem dolegliwości przesuwają się w górę, natomiast w pierwotnie zajętych odcinkach kręgosłupa ból zmniej­sza się, a narasta usztywnienie. Często dołączają się bóle o cechach odcin­kowych newralgii lub bólów korzonkowych wikłając proces. Kaszel, kichanie, wstrząsy i ruchy zwiększają nasilenie bólów. Zmiany występują zwykle u młodych mężczyzn. Po okresie zmniejszonej aktywności fizycznej stopniowo zwiększa się zesztywnienie krę­gosłupa, lordoza lędźwiowa wyrównuje się, może powstać kifoza lub skolio­za. Zjawiają się nerwobóle lub bóle korzonkowe. Czynny stan chorobowy trwa 2 do 3 lat (ból, miernie podwyższona ciepłota ciała, utrata wagi, niedo­krwistość, przyspieszenie OB); ból znika zwykle po upływie mniej więcej 10 lat od czasu pojawienia się pierwszych objawów choroby. Badanie radio­logiczne wykazuje zesztywnienie stawów kręgosłupa, wyrosłe kostne, sakra­lizację piątego kręgu lędźwiowego, zanik tarcz międzykręgowych. Wybiórcze zajęcie kręgosłupa (typ Bechterewa) lub kręgosłupa, barków i bioder (typ Marie-Strumpell). Nowotwór kręgu (włączając przerzuty raka, pierwotny lr.ięsak, szpiczak mnogi, ziarnicę złośliwą, mięsak limfatyczny). Cechy. Ból może mieć charak­ter bardzo silny, przeszywający, jeśli guz, wzrastając, niszczy warstwę koro­wą kręgu i nacieka lub przerywa okostną, jeśli osłabia stabilność kręgosłupa do tego stopnia, że występuje napięcie więzadeł, torebek stawowych i skurcz mięśni lub jeśli uciska bezpośrednio na nerwy. Ból najczęściej jest stały i uporczywy, określany jako rozpierający lub piekący, i nasila się przy ruchach kręgosłupa lub przy podnoszeniu ciężkich przedmiotów. Wywiad wskazujący na pierwotne ognisko nowotworowe. Badanie radiologiczne. Gruźlica kręgosłupa (spondylitis tuberculosa; morbus Potti). Cechy. Do najwcześniejszych objawów należy niewielki ból i usztywnienie kręgosłupa. Ból pojawia się w okolicy rozwoju zmian gruźliczych, a w wypadku podraż­nienia korzonka nerwowego może rozprzestrzeniać się w unerwionym przez ten korzonek obszarze. Wraz z postępem schorzenia i zniszczeniem tkanki kostnej może zapaść się jeden lub więcej kręgów, tworząc kątową kifozę (garb gruźliczy). Istniejący dotychczas ból nasila się w wyniku zwiększenia napięcia mięśni przykręgosłupowych. W czasie snu napięte mięśnie rozluź­niają się, co usposabia do bolesnych ruchów i powstawania tzw. nocnych przełomów. Zmiany gruźlicze najczęściej usadawiają się w środkowym i dol­nym odcinku kręgosłupa. Ochronna postawa i zachowanie się chorego (w gruźlicy kręgosłupa szyjnego — skręt szyi, postawa wojskowa z wysokim ustawie­niem barków przy zajęciu górnych kręgów piersiowych, nadmierne wyprosto­wanie tułowia wskutek odchylenia głowy i klatki piersiowej — przy zajęciu dolnych kręgów piersiowych i górnych lędźwiowych, pogłębienie lordozy lędźwiowej przy usadowieniu się zmian w dolnych kręgach lędźwiowych). Zwiększone napięcie mięśni w okolicy umiejscowienia się zmian. Ograniczenie ruchomości we wszystkich kierunkach, zwłaszcza zgięcia do przodu. Tkliwość przy ucisku i opukiwaniu chorego kręgu. Czasami ciastowate obrzmienie i ściemnienie tkanek miękkich w pobliżu kręgosłupa. Mogą powstawać rop­nie (zagardłowy, karkowy, piersiowy, lędźwiowy), czasami rozwijają się pora­żenia kończyn. Kifoza. Badanie radiologiczne wykazuje zanik struktury kost­nej trzonów kręgów. Mniej częste przyczyny. Wady wrodzone, jak tarń dwudzielna skryta, uszko­dzenia łuku kręgu, wzajemny ucisk sąsiednich -wyrostków kolczystych, sakra­lizacja łub lumbalizacja, zmiany w obrębie powierzchni stawowych (często bezobjawowe; ból zwykle rozwija się w wyniku wadliwej mechaniki ciaia lub w wyniku ucisku); choroba Scheuermanna (przewlekłe pobolewanie nad zmienionym — zwykle dolnym piersiowym lub górnym lędźwiowym — odcin­kiem kręgosłupa, narastające przy nadmiernym wyproście, po zmęczeniu, przy opukiwaniu tej okolicy); choroba Pageta (uogólniony ból pleców, zwięk­szający się przy wzmożonej aktywności, a ustępujący po odpoczynku); cho­roba Recklinghausena (osteitis fibrocystica); zakażenia w obrębie kręgów (zapalenie szpiku i kości, dur, bruceloza, kiła, grzybica); urazy; obrażenia stawów (zespół powierzchniowy, zespół z przemieszczenia żebra, zmiany w stawach lędźwiowo-krzyżowych i krzyżowo-biodrowych); zwichnięcia; ze­spół Kummella; coccygodynia (złamania, zakażenia, obrażenia); zespół mięś-niowo-powięziowy (myositis, myofascitis) jako następstwo urazu, naświetla­nia, zakażenia (może dotyczyć mm. podpotylicznych, dźwigacza łopatki, czwo­robocznego, łopatkowo-żebrowego, najdłuższego, wielodzielnego, biodrowo-żebrowego, czworobocznego lędźwi, pośladkowych) — w przebiegu tego ze­społu w obrębie grzbietu może pojawiać się ból o różnym nasileniu, zwięk­szający się przy ruchach i ucisku; wypuklenie się tłuszczu podpowięziowego (ból i tkliwość w dolnej okolicy grzbietu i czasami w okolicy międzyłopat-kowej, w których to okolicach stwierdza się zwykle wyczuwalny guzek i cza­sami skurcz mięśni); zapalenie mięśniowo-skórne; włośnica; guzkowe zapa­lenie okołotętnicze; zrosty podpowięziowe.