W tym rodziale omówiono ból umiejscowiony w bezpośrednim sąsiedztwie ucha. Ostre zapalenie ucha środkowego (ostre ropne zapalenie ucha środkowego, otitis media acuta, otitis media purulenta acuta). Cechy. We wczesnym okre­sie zjawia się silny ból ucha. Ma on charakter pulsujący, strzelający, świdru­jący, jest ciągły, choć często jego nasilenie jest mniejsze rano niż wieczorem. Ból ustępuje szybko po pojawieniu się wycieku z ucha w następstwie samo­rzutnego przerwania błony bębenkowej lub jej nacięcia (myringotomia). U nie­mowląt ból może się objawiać tylko płaczem, narastającym nieraz do prze­raźliwego krzyku. Dziecko jest niespokojne, wykonuje wiercące ruchy głów­ką i wydaje się cierpieć najmniej, gdy trzyma się je na rękach z chorym uchem zwróconym ku dołowi. Zapalenie ucha środkowego u dzieci może prze­biegać z niewielką tylko bolesnością, jeśli istnieje odpływ wydzieliny przez trąbkę słuchową. Nawet po wystąpieniu wycieku z ucha ból może powrócić w razie zatkania otworu drenującego. Pewne przypadki ostrego, ropnego za­palenia ucha środkowego, zwłaszcza na tle gruźliczym lub kiłowym, przebie­gają w ogóle bez bólu. Ból nie występuje, jeśli błona bębenkowa była już przedtem przebita. Ostry początek w następstwie przeziębienia lub ostrej in­fekcji (odra, płonica); u dzieci dreszcze i gorączka, a czasem drgawki i bie­gunka; ból głowy; brak apetytu; ogólne złe samopoczucie; głuchota o typie zaburzenia przewodnictwa; wyciek z ucha w 1—3 dni po wystąpieniu cho­roby; otoskopia, jeśli można ją wykonać (zaczerwienienie i wypuklenie błony bębenkowej, zniknięcie refleksu świetlnego). Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego (ostre ropne zapalenie wyrostka sut-kowatego; mastoiditis acuta; mastoiditis purulenta acuta). Cechy. W zwykłych przypadkach od samego początku występuje silny, głęboko umiejscowiony ból i sączenie niewielkiej ilości wydzieliny z ucha. Ból ma charakter samo­istny, ale nasila się szczególnie przy ucisku — początkowo na okolicę jamy wyrostka sutkowatego (antrum) tuż za uchem, a potem również przy uciskaniu końca wyrostka. Po przebiciu lub nacięciu błony bębenkowej ból się zmniejsza i jest przez 1—2 dni słabszy, przy utrzymującej się wydzielinie z ucha; w cią­gu następnych dni ból nasila się stopniowo i wzmaga się bolesność przy ucisku warstwy korowej wyrostka. Ból jest rzadko dokuczliwy, jak w ostrym zapaleniu ucha środkowego, ma charakter ciągły, jest głęboko umiejscowiony i promieniuje na całą połowę czaszki. Istnieje odmiana ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego, cechująca się obfitą wydzieliną z ucha, ale przebie­gająca prawie bez bólu. W wywiadach niekiedy ostre zapalenie ucha środkowego lub przewlekłe ropne zapalenie ucha; gorączka; ból głowy; ogólnie złe samo­poczucie; głuchota o typie zaburzenia przewodnictwa; wyraz niepokoju i cier­pienia na twarzy chorego, głowa pochylona ku stronie zajętej; wzmożone napięcie mięśnia mostkowo-oboijczykowo-sutkowego; może wystąpić wygła­dzenie fałdu zausznego i odstawanie ucha; w późniejszym okresie czasem bolesny obrzęk ponad warstwą korową wyrostka z miejscowymi objawami zapalenia; badanie otoskopowe (wypuklenie tylno-górnej ściany przewodu, wypuklenie górnego odcinka błony bębenkowej); niekiedy stały, uporczywy wyciek ropy z ucha; badanie radiologiczne. Ostre zapalenie migdałków podniebiennych (tonsillitis acuta). Cechy. Ból migdalków może promieniować do ucha, powodując ostry ból ucha. Czyraczność przewodu słuchowego zewnętrznego (furunculosis meatus acus-tici externi). Cechy. Do wstępnych objawów należy nieokreślone uczucie bo-lesności i pełności w uchu. Nasila się ono przy każdym dotknięciu małżowiny. Wkrótce pojawia się pulsujący silny ból o charakterze ciągłym, stanowiący najdokuczliwszy objaw całego schorzenia. Wzmaga się on bardzo przy ucisku i ma tendencję do promieniowania w kierunku żuchwy. Obserwuje się też skłonność do zaostrzeń nocnych i porannego łagodzenia objawów. Ból nasila się przy żuciu; szerokie otwarcie ust bywa niemożliwe. Może wystąpić głuchota wskutek zatkania przewodu; ba­danie otoskopowe (ograniczony obszar zapalny w określonym punkcie prze­wodu przy prawidłowym obrazie błony bębenkowej); czasem obrzęk węzłów chłonnych podżuchwowych i położonych przed skrawkiem (tragus); czasem obrzmienie powierzchownych tkanek (zewnętrznie do miejsca odejścia mał­żowiny) i odstawanie małżowiny. Półpasiec uszny (herpes zoster oticus). Cechy. W kilka godzin po wstępnym okresie ogólnego rozbicia i nieco podwyższonej ciepłoty pojawiają się w uchu zewnętrznym i w jego okolicy strzelające bóle, czasem o niezwykłym nasi­leniu. Zwłaszcza u ludzi w podeszłym wieku ostry ból w tej okolicy może utrzymywać się przez czas dłuższy. Po zniknięciu pęcherzyków przez pewien czas mogą występować zaburzenia czucia (parestezje). Obrzęk i zaczerwienienie skóry zajętego obszaru; poja­wienie się skupisk pęcherzyków półpaścowych (w muszli, ponad małżowiną lub w przewodzie słuchowym zewnętrznym, na błonie bębenkowej, przed lub poza małżowiną, albo na twarzy lub szyi, zależnie od zajętych splotów ner­wowych), które pozostają przez 5—8 dni, potem wysychają; wyzdrowienie w ciągu dwóch tygodni; zjawieniu się pęcherzyków może towarzyszyć nie­dowład nerwu twarzowego, niedowład nerwu twarzowego z upośledzeniem słuchu lub niedowład nerwu twarzowego z zespołem Méniére'a. Ciało obce przewodu słuchowego zewnętrznego. Cechy. Żywe owady wy­wołują głośny szum i niezwykle dokuczliwe uczucie zbliżone do bólu. Silny ból występuje, jeśli ciało obce w rodzaju grochu lub fasoli pęcznieje pod wpływem wilgoci i uciska lub kaleczy błonę bębenkową. Czasem ciało obce powoduje tylko łagodne objawy, takie jak przy zatkaniu przewodu woszczyną. U dzieci w wywiadach wprowadzenie ciała obcego; u do­rosłych zatykanie uszu watą, dłubanie w uszach przy pomocy wykałaczek lub przypadkowe dostanie się ciała obcego do ucha; badanie otoskopowe (uwi­docznienie ciała obcego). Rozlane zapalenie ucha zewnętrznego (otitis externa diffusa). Cechy. Głów­ne dolegliwości polegają na bólu, wrażliwości uciskowej, dzwonieniu i głu­chocie. Napady bólu mają różne nasilenie, zależą one od obrzęku i wzmo­żenia napięcia tkanek. Nasilają je ruchy żuchwy. Uraz lub infekcja w wywiadach; może wystąpić głuchota wskutek zatkania przewodu i dzwonienie — jako wyraz procesu zapalnego błony bębenkowej; obecność złuszczającego się nabłonka w przewodzie ze­wnętrznym lub na błonie bębenkowej, czasem wypełniającego całe światło przewodu; może istnieć wrażliwość uciskowa, obrzęk i zwężenie, tak że dalsze odcinki przewodu stają się niewidoczne; zapalenie i zgrubienie błony bęben­kowej; czasem wybroczyny, wysięk, surowicza lub surowiczo-ropna wydzie­lina, wysychanie ze skłonnością do złuszczania, które obnaża podrażnione obszary wyściółki przewodu. Nagminne zapalenie przyusznicy (parotitis epidemica). Cechy. Obrzęk jest zwykle poprzedzony przez ból. Rzutuje się on zwykle na punkt tuż poniżej ucha w okolicy zażuchwowej. Nasilają go ruchy żuchwy, ucisk, a czasem obecność kwaśnych substancji w ustach. Ostre zapalenie błony bębenkowej (myringitis acuta et myringitis bullosa). Cechy. Początkowym objawem jest ból ucha, czasem poprzedzany przez uczu­cie pełności trwające kilka godzin. Występuje głuchota i dzwonienie, zwłasz­cza w postaci pęcherzowej. Z reguły dzwonienie z nieznacznym upośledzeniem słu­chu; u małych dzieci może być podwyższona ciepłota; objawy otoskopowe (przekrwienie, obrzęk, pojawienie się punkcikowatych wybroczyn i pęche­rzyków w obrębie błony bębenkowej); szybkie ustępowanie. Nerwobóle zębowe (neuralgiae dentales). Cechy. Zmiany zębowe w rodzaju obnażenia wrażliwej zębiny przez próchnicę lub odwarstwienie brzegów dzią­seł, niewyrżnięty ząb trzonowy, zaklinowany ząb trzonowy, zapalenie miazgi i różne zapalne zmiany dziąseł, wyrostków zębodołowych i ich krawędzi są bardzo często przyczyną bólu odczuwanego w uchu lub w okolicy wyrostka sutkowatego. Może istnieć próchnica, zmiany w obrębie dziąseł, lub też nie stwierdza się zewnętrznych cech schorzenia zęba; elektryczne i inne pró­by wykrycia zmian w zębie; badanie rentgenowskie; ulga po usunięciu zęba stanowiącego przyczynę sprawy. Ostre zapalenie ucha środkowego wskutek zmian barycznych (aerootitis me­dia acuta). Cechy. W następstwie szybkich zmian ciśnienia atmosferycznego i przy upośledzeniu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu środkowym może dojść do wystąpienia uczucia pełności w uchu albo nawet ostrego bólu. Często współistnieje upośledzenie słuchu, dzwonienie, a czasem zawroty głowy. Znaczne i gwałtowne zmiany ciśnienia mogą spowodować pęknięcie błony bębenkowej, w którego następstwie pojawia się krwawienie z zewnętrznego przewodu słuchowego, po czym ból ustępuje. Stwierdzenie czynnika przyczynowego (lot, zwiększenie ciśnienia przy nurkowaniu itp.); krwotok do jamy bębenkowej; krwiak jamy bębenkowej; poziom płynu przeświecający przez wciągniętą błonę bęben­kową; pęknięcie błony bębenkowej. Ostre rozlane zapalenie języka (glossitis diffusa acuta). Cechy. Ostre bóle promieniujące do ucha i okolicy pozausznej. Rak języka (carcinoma 'linguae). Cechy. Może występować silny uporczywy ból, umiejscowiony głęboko w uchu. Ból ucha może się pojawić w okresie, gdy w miejscu samego nowotworu ból jest nieznaczny lub w ogóle nie wy­stępuje. Ostre zatkanie trąbki słuchowej (salpingitis acuta, otitis media serosa). Cechy. Chory uskarża się czasem na ból, który zwykle nie jest silny. Do istot­niejszych objawów należy uczucie pełności, samoistne szmery i głuchota. Ostre zapalenie gruczołu tarczowego (thyreoiditis acuta). Cechy. Częstym zjawiskiem jest promieniowanie bólu ku górze szyi do kąta żuchwy i do ucha. Gruczoł tarczowy powiększony, stwardniały, bolesny, wraż­liwy na ucisk; objawy ogólnej infekcji. Mniej częste przyczyny. Polipy uszne (jeżeli są duże); ropień ucha; zapale­nie ucha środkowego u noworodków (nieznaczny ból); ostre zapalenie okost-nej wyrostka sutkowatego; zapalenie ochrzęstnej małżowiny; krwiak uszny (krótkotrwały ból we wczesnym okresie); wyprysk (eczema) okolicy ujścia przewodu słuchowego zewnętrznego; rak krtani; nerwoból nerwu trójdziel­nego; zaczopowanie woszczyną (mogą występować promieniujące bóle o ty­pie nerwobólu); próchnica kostnego zrębu zewnętrznego przewodu słucho­wego; nabłoniak małżowiny lub zewnętrznego przewodu słuchowego (wczesny, silny i uporczywy ból); uraz błony bębenkowej; zapalenie zatoki klinowej; zapalenie gardła; zapalenie stawu skroniowo-żnchwowego; róża; choroba Raynaud; odmroziny; zapalenie węzłów chłonnych zamałżowinowych; nerwo­ból nerwu językowo-gardłowego; ból głowy wychodzący ze zwoju klinowo--podniebiennego; ostre zapalenie migdałka językowego; wrzód twardy gardła z wtórnym zakażeniem i owrzodzeniem; wydłużenie wyrostka rylcowatego; ropień okołomigdałkowy; kamień migdałkowy; gruźlica gardła; włókniak nosowo-gardłowy; nowotwór złośliwy jamy nosowo-gardłowej; owrzodzenie nowotworu złośliwego okolicy gardłowo-krtaniowej; zapalenie stawu pierś-cienno-nalewkowego; kontaktowe owrzodzenie krtani; wrzodziejący kilak krtani; zapalenie ochrzęstnej i chrząstek krtani; ciało obce przełyku; odmro­żenie małżowiny; opryszczka (herpes simplex) uszna; nowotwór złośliwy ucha środkowego i wyrostka sutkowatego; grzybica ucha.