Ostre nieżytowe zapalenie jamy ustnej (stomatitis catarrhalis acuta). Cechy. Dość silny ból lub niemiłe uczucie, zwłaszcza przy spożywaniu gorących lub ostrych pokarmów. Niemowlęta, u których ból jest bardzo silny, są rozdraż­nione i nie chcą ssać piersi ani butelki. Przebyte wyrzynanie się zęba, podrażnienie mechaniczne, cieplne lub środkami chemicznymi, lub też choroba zakaźna czy zaburzenia trawienne; wzmożone ucieplenie i zaczerwienienie dziąseł oraz śluzówki jamy ustnej (czasem nawet języka); ślinotok; powiększenie węzłów chłonnych; obrzmiały, obłożony język, z odciśniętymi śladami zębów; lekkie zaburzenia ogólne; krótkotrwałość sprawy. Przyszczykowe zapalenie jamy ustnej (stomatitis aphthosa; stomatitis vesi-cularis; stomatitis follicularis). Cechy. Ból jest wyjątkowo silny, często nie sposób skłonić chore dziecko do przyjęcia jakiegokolwiek pokarmu. Występowanie zwykle u dzieci od 3 do 6 roku życia, ale również i u dorosłych; pojawienie się zbiorowisk pęcherzyków z otoczkami, pękających i tworzących płytkie owrzodzenia; obłożony język, cuchnienie z ust; ogólne złe samopoczucie i niewielka gorączka; choroba trwa 1—2 tygo­dnie. Wrzodziejące zapalenie jamy ustnej (stomatitis ulcerosa; stomatitis foetida). Cechy. Bolesność przy żuciu oraz w czasie badania przy użyciu szpatułki. Występowanie w warunkach antysanitarnych, często w po­staci epidemii; czerwone, obrzmiałe, łatwo krwawiące dziąsła; owrzodzenia wzdłuż brzegu dziąseł szczęki górnej i dolnej; ślinotok; cuchnienie z ust; po­większone podszczękowe węzły chłonne; przebieg bezgorączkowy lub z. nie­znacznym podwyższeniem ciepłoty; wyzdrowienie w ciągu 5—10 dni. Pleśniawki (pasożytnicze zapalenie jamy ustnej; stomatitis parasitica). Ce­chy. Z powodu bólu dziecko może odmawiać przyjmowania pokarmu, mogą też wystąpić trudności przy połykaniu. Kilak (gumma). Cechy. Owrzodzenia kilakowe są czasami nadzwyczaj bo­lesne. Zatrucie substancjami żrącymi. Cechy. Po połknięciu substancji żrących występuje zawsze dotkliwy ból w jamie ustnej, gardle, przełyku i żołądku. Jeśli zatruty powraca do zdrowia, a w jamie ustnej tworzą się owrzodzenia w następstwie oddzielania tkanek martwiczych, ból w jamie ustnej jest tów-nież duży. Kiła drugorzędowa. Cechy. Wykwity na błonach śluzowych czasem przy­sparzają choremu niewiele bólu, a niekiedy są wielce dokuczliwe i bolesne. Nadżerki spowodowane płynem do płukania ust. Cechy. Błona śluzowa może być nadzwyczaj wrażliwa wskutek nadżerek, wywołanych przez bardzo stę­żone płyny do płukania ust. Stwierdza się wówczas czerwone nadżerki, cza­sem z białymi strupami, przede wszystkim na brzegach języka, nagłośni, łu­ków podniebiennych i języczka. Oparzenia jamy ustnej. Cechy. W następstwie spożywania bardzo gorących płynów lub pokarmów stałych, bądź wskutek wdychania pary może dojść do ciężkiego oparzenia, któremu zawsze towarzyszy ból niekiedy tak silny, że nie pozwala na najmniejszy ruch ustami czy językiem. Gorąco o dużym na­tężeniu powoduje powstawanie pęcherzy, które wkrótce pękają, oraz cienkich złogów włóknikowych; współistnieje obrzmienie i zaczerwienienie śluzówki. Gnilec (scorbutus). Cechy. Dziąsła są bolesne, a żucie może się stać nie­możliwe wskutek obrzmienia i owrzodzenia dziąseł. Pelagra. Cechy. Po różnym okresie trwania choroby może się zjawić uczu­cie pieczenia w ustach, połączone z zaczerwienieniem śluzówki (lub nie). Za­czerwienienie z reguły obejmuje najpierw koniuszek, albo koniuszek i brzegi języka; rzadziej ma miejsce mniej łub więcej jednolite zaczerwienienie ślu­zówki policzków. W cięższych przypadkach może dojść do rozlanego obnaże­nia nabłonkowej powierzchni języka, który przybiera — podobnie jak i we­wnętrzna powierzchnia policzków — barwę czerwoną lub wykazuje jaskrawo czerwone plamy, nad którymi warstwa nabłonka może wyglądać jak szara, nieco lepka, łatwo dająca się oddzielić błona rzekoma. Uczucie palenia może obejmować gardło, a czasem sięga aż do przełyku; rzadko chory skarży się na uczucie palenia od ust do odbytu, jak gdyby cały przewód pokarmowy był ogołocony ze śluzówki. Mniej częste przyczyny. Wrzodziejące zapalenie jamy ustnej u karmiących; przewlekłe zapalenie dziąseł; ostre rozlane zapalenie języka; angina Ludwiga; rak wodny; rak; zapalenie ślinianek; zatrucie rtęcią; niedokrwistość złośliwa; gruźlica (miejscowa); angina opryszczkowa; triada Behęeta; periadenitis; nawracająca martwica błony śluzowej; angina Vincenta; ziarniniak złośliwy twarzy; zespół Plummera-Vinsona; choroba Handa-Schüllera-Christiana; ze­spół Stevensa-Johnsona; leczenie mesantoiną; uczulenie na fenobarbital; uczulenie na fenolftaleinę; leczenie streptomycyną lub dwuhydrostrepto-mycyną; uczulenie na bizmut; działanie cinchofenu (pęcherze w jamie ust­nej); uczulenie na tiouracyl; drożdżyca jamy ustnej; rumień pęcherzowy; zapalenie skóry opryszczkowate; pęcherzyca.