Budowa cewki moczowej nie jest na ogół złożona; w budowie jej ścian mamy niewielką tylko ilość szczegółów, z którymi zapoznamy się kolejno omawiając poszczególne części cewki. Część sterczowa (pars prostatica) długości 3 do 4 cm przebiega prawie pionowo zataczając tylko słaby łuk wklęsłością skierowany do przodu; ekscentrycznie przebija ona gruczoł krokowy od jego podstawy do wierzchołka. Najwyższy odcinek cewki położony jeszcze w ścianie pęcherza zwany nieraz częścią śródścienną (pars intramuralis) i objęty zwieraczem pęcherza czyli gładkim zwieraczem wewnętrznym cewki, gruczoł krokowy otacza tylko z boków i od tyłu. W tylnej ścianie cewki w przedłużeniu języczka pęcherza błona śluzowa wytwarza podłużną listewkę — grzebień cewki (crista urethralis), który w połowie długości części ster­czowej cewki wznosi się we wzgórek nasienny (colliculus seminalis) i ciągnie się dalej do części błoniastej a nieraz nawet do początku części gąbczastej, gdzie często się rozdwaja . Wzgórek nasienny kształtu okrągławego lub wrzecionowatego jest bogato wyposażony w żyły, nerwy oraz gładkie komórki mięśniowe. Na wzgórku drobnymi otworkami uchodzą obu­stronnie przewody wytryskowe a między nimi leży ślepy woreczek głębokości około 10 mm, łagiewka sterczowa (utriculus prostaticus). Przewody wyprowadzające gruczołu krokowego uchodzą 20—30 otworkami częściowo na wzgórku, częściowo w przedniej, odpowiadającej mu ścia­nie cewki, częściowo w rynience po stronie prawej i lewej od wzgórka. Wzgórek nasienny, a właściwie ujścia przewodów wytryskowych dzielą część ster­czowa cewki na część wewnętrzną (górną) i na część zewnętrzną (dolną); pierwsza jest właściwą cewką moczową w węższym znaczeniu, ponieważ przez nią przepływa tylko mocz. Tę część cewki moczowej obejmuje jeszcze gładki zwieracz pęcherza. Począwszy od ujścia przewodów wytryskowych cewka moczowa jest czynna już również jako cewa nasienna, jest więc przewodem moczowo-nasiennym albo moczowo-płciowym (canalis urogenitalis). Z punktu widzenia historii rozwoju oznacza to, że wyłącznie cewka moczowa właściwa, krótki odcinek początkowy cewki odpowiada cewce moczowej kobiecej. Jak zaznaczyliśmy poprzednio, przy oddawaniu moczu oba zwieracze, gładki i prążkowany, muszą być rozluźnione, natomiast w cza­sie wytrysku gładki zwieracz musi się znajdować w stanie napięcia, żeby nasienie nie mogło cofnąć się do pęcherza moczowego . Choroby części sterczowej cewki są niebezpieczne zwłaszcza dlatego, że zakażenie przenosić się stąd może nie tylko na pęcherz, lecz również na gruczoł krokowy i przewody wytryskowe. Ponieważ gruczoł krokowy wraz ze swą mięśniówka prawie całkowicie obejmuje cewkę i silne kurczowe działanie mięśniówki wystarcza już do zwężenia światła cewki, więc rozumie się samo przez się, że przerost gruczołu tym bardziej wywoływać musi takie zwężenie (strictura). Przy wyłuszczaniu gruczołu kro­kowego również i część sterczowa cewki zostaje usunięta bez względu na to czy wy­konuje się zabieg od góry przez pęcherz czy też od dołu od strony krocza. Część błoniasta (pars membranacea) jest najkrótszą (około 2—3 cm) częścią cewki moczowej. Składa się ona z dwóch odcinków: odcinek bliższy, jak już zaznaczono, można by nazwać odcinkiem przeponowym, dal­szy— odcinkiem podprzeponowym. Odcinek przeponowy jest najwęższą częścią zwaną też cieśnią cewki (isthmus urethrae); część ta przebija przeponę moczowo-płciowa skośnie od tyłu i od góry do przodu i ku dołowi poniżej więzadła poprzecznego krocza. Przepona moczowo-płciowa tworzy trójkątną płytę (często zwaną trójkątem moczowo-płciowym) zbudo­waną z mięśni i powięzi łącznotkankowych, rozpiętą w kącie podłonowym między gałęziami dolnymi kości łonowych. Dzięki tej płycie część błoniasta cewki jest sprężyście umocowana. Z prążkowanych mięśni przepony cewkę moczową obejmują tu okrężne pasma zwieracza cewki (m. sphincter urethrae czyli zwieracza zewnętrznego, które przedłużają się ku górze dokoła wierz­chołka gruczołu krokowego. Odcinek podprzeponowy stanowi dalszy odcinek cewki błoniastej; należy on już do zewnątrzmiednicznej części cewki, moczowej, która nie od razu wchodzi w obręb prącia. Zstępując do przodu biegnie ona w kroczu łukowato, tworzy szczyt krzywizny podłonowej i od góry wstępuje skośnie w ciało gąbczaste prącia do dalszej części opuszki. Część gąbczasta (pars spongiosa) jest już całkowicie objęta ciałem gąbczastym; cewka przenika je prawie w całej jego długości i wreszcie u wierz­chołka żołędzi kończy się ujściem zewnętrznym cewki moczowej (ostium urethrae externum). Jest to najdłuższa część cewki (około 10 do 15 cm), w długości swej jednak bardzo zmienna. U obu swych końców, jak już wspo­mniano, część gąbczasta jest poszerzona; u tylnego końca jeszcze w obrębie opuszki wytwarza dół opuszki (fossa bulbi*), do której uchodzą gruczoły opuszkowo-cewkowe, u przedniego — dół łódkowaty cewki (fossa navi-cularis urethrae) położony tuż ku tyłowi od ujścia zewnętrznego. Jest to szcze­lina ustawiona strzałkowo; w jej ścianie górnej często znajduje się cienki fałd błony śluzowej — zastawka dołu łódkowatego, która ogranicza kieszonkę otwartą do przodu; jest to zatoka (lacuna) tylko większych rozmiarów od innych zatok dość licznie występujących w cewce, o których mowa będzie niebawem. Budowa ściany. Właściwą, wolną i samodzielną ścianę, która by wiotką tkanką łączną— błoną zewnętrzną —łączyła się z otoczeniem, posiada tylko odcinek podprzeponowy części błoniastej cewki. W tym tylko odcinku ściana cewki składa się ze zwykłych trzech warstw: błony zewnętrznej, błony mięśniowej i błony śluzowej. W pozostałych częściach ściana składa się albo z błony mięśniowej i błony śluzowej, albo tylko z błony śluzowej (część gąbczasta). Błona mięśniowa. W części błoniastej cewki zarówno w odcinku podprzepo-nowym, jak i przeponowym błona mięśniowa tworzy zamkniętą wewnętrzną warstwę podłużną oraz zewnętrzną warstwę okrężną. W odcinku przeponowym tę gładką mię-śniówkę ściany cewki obejmuje poprzecznie prążkowany zwieracz cewki, nie będący częścią składową ściany cewki, lecz częścią mięśniówki przepony moczowo-płciowej. W części sterczowej mięśniówka ściany cewki do pewnego stopnia utracą swą samodzielność i łączy się z mięśniówka gruczołu krokowego tworząc z nią jedną całość. Wzmocnieniem pasm okrężnych u początku tej części, jak i części śródściennej cewki jest gładki zwieracz pęcherza. W części gąbczastej ubogie pasma błony mięśniowej prędko rozpadają się w ścianie cewki i łączą z mięśniówka utkania gąbczastego, tak że ta część ściany może uchodzić za ścianę pozbawioną mięśniówki. Błona śluzowa cewki moczowej ma następujące ogólne właściwości. Układa się ona w podłużne fałdy różnej grubości i wysokości zależnie od odcinka cewki. Fałdy te wygładzają się, kiedy cewka się poszerza, a następnie pojawiają się znowu w tych samych miejscach i w tej samej postaci. Nabłonek, z wyjątkiem początku i końca, jest nabłonkiem wielowarstwowym lub wieloszeregowym waleczkowatym, który na grzbiecie fałdów, przynajmniej w niektórych odcinkach, staje się jednowarstwowym. Blaszka właściwa jest bogato wyposażona we włókna spężyste i wzdłuż całego swego prze­biegu otoczona cewkowatym splotem żylnym. Stan wypełnienia tego splotu jest nie­zależny od stanu wypełnienia ciała gąbczastego; przestrzenie, które zawiera są stale wypełnione krwią a opróżniają się tylko w czasie, kiedy mocz przepływa przez cewkę dając mu wolną drogę. Brak jest tkanki podśluzowej, nigdzie bowiem nie występuje blaszka mięśniowa błony śluzowej. Nabłonek. W początkowym, górnym odcinku części sterczowej aż do poziomu wzgórka nasiennego błona śluzowa wysłana jest nabłonkiem przejściowym takim jak w pęcherzu, lub też wielowarstwowym waleczkowatym, który w dalszym, dolnym odcinku części sterczowej przechodzi w nabłonek wałeczkowaty wieloszeregowy. Taki sam nabłonek wyścieła błonę śluzową części błoniastej. W części gąbczastej znajduje się wielowarstwowy nabłonek wałeczkowaty, który dopiero w dole lódkowatym prze­kształca się w wielowarstwowy nabłonek płaski niezrogowacialy. W obramowaniu ujścia zewnętrznego cewki nabłonek ten przechodzi w naskórek powierzchni żołędzi. Fałdy i zatoki. Błona śluzowa układa się w podłużne fałdy; zwłaszcza w części błoniastej i w bańce cewki są one wysokie i w przekroju poprzecznym dają gwiazdowate światło. Fałdy te przedłużają się dalej w obręb części gąbczastej, jednak stopniowo obni­żają się oraz przekształcają w drobne, liczne i niskie fałdziki. Między fałdami znajdują się zagłębienia zwane zatokami cewki moczowej (lacunae urethrales); większe z nich są widoczne gołym okiem jako drobne punkciki. Zatoki wnikają skośnie w błonę śluzową; ujście zatok skierowane jest ku ujściu zewnętrznemu cewki; zatoki są to ulubione skrytki dla gonokoków, skąd z trudem dają się wygnać. Gruczoły. W części gąbczastej cewki znajdują się liczne, niewielkie, śluzowe gruczoły cewki moczowej (glandulae urethrales); częściowo uchodzą one za po­średnictwem zatok. cewkowych. Są to drobne gruczoły śródnabłonkowe, bądź też większe — podnabłonkowe wysłane wysokim jednowarstwowym nabłonkiem wa-łeczkowatym podobnym do nabłonka gruczołów opuszkowo-cewkowych. Szczególnie duże gruczoły występują w bliskości ujścia zewnętrznego cewki, gdzie czasem mogą uchodzić do ślepo kończących się tzw. przewodzików przycewkowych. Wydzielina gruczołów cewki moczowej chroni błonę śluzową przed macerującym działaniem moczu. Nieco odmiennym typem gruczołów są te, które uchodzą do zatok między fałdami części błoniastej cewki. Są to podobne do poprzednich gruczoły śródnabłonkowe i pod­nabłonkowe wysłane również jednowarstwowym nabłonkiem wałeczkowatym tylko o nieco odmiennej budowie.