Całe prącie utworzone jest z trzech walcowatych tworów tkanką łączną ściśle z sobą związanych i pokrytych powięziami oraz skórą. Dwa z nich położone po stronie górnej obok siebie noszą nazwę ciał jamistych prącia; twór trzeci, nieparzysty — ciało gąbczaste prącia leży pośrodkowo po stronie dolnej. Ciała jamiste prącia (corpora cavernosa penis) stanowią większą część całego narządu; wyłącznie one powodują usztywnienie prącia podczas wzwodu. W liczbie dwóch, prawego i lewego, zajmują część górną prącia. Są one kształtu walcowatego, położone obok siebie i w płaszczyźnie po­środkowej silnie z sobą złączone; ciągną się one od krocza do podstawy żołędzi. Stykając się z sobą oba ciała jamiste nie tylko przylegają do siebie, lecz łączą się w ten sposób, że zamiast dwóch ścian stycznych jest tylko jedna przegroda prącia. Przegroda ta nie jest zresztą szczelną i przez liczne szczeliny jamki obu ciał komunikują się z sobą. Wzdłuż górnej, grzbietowej strony ciał jamistych biegnie pośrodkowo położony rowek dla nieparzystej żyły grzbietowej prącia, której po obu stronach, prawej i lewej, towarzyszą tętnica i nerw tej samej nazwy. Wzdłuż powierzchni dolnej ciągnie się głębszy rowek, w którym leży ciało gąbczaste prącia. Na brzegach bocznych ciał jamistych, wypukłych i zaokrąglonych, bie­gną z dołu do góry liczne dopływy żyły grzbietowej prącia. Na poziomie dolnej części spojenia łonowego walcowate ciała jamiste rozdzielają się na dwie gałęzie, które tworzą ich tylne końce zwane odno­gami prącia (crurapenis). Biegną one rozbieżnie ku tyłowi, ku do­łowi i bocznie wzdłuż przyśrodkowego brzegu gałęzi dolnych kości łonowych stopniowo zwężając się oraz zaostrzając i kończą się dość ostrym wierzchoł­kiem mniej więcej w połowie wysokości gałęzi kulszowo-łonowych; czasem zstępują one nawet niżej aż do guza kulszowego. Odnogi prącia swym łączno-tkankowym pokryciem, błoną białawą, są silnie zrośnięte z okostną kości łonowej i kulszowej. Powierzchnię dolną odnogi pokrywa mięsień kulszowo-jamisty. Koniec przedni ciał jamistych wnika w podstawę żołędzi rozdzie­lając się tylko bardzo nieznacznie na dwa tępe wierzchołki; w czasie wzwodu prącia koniec przedni stwarza dla żołędzi mocne, nieuginające się podłoże. Z obu wierzchołków ciał jamistych biegnie do przodu łącznotkankowc pasmo, więzadło przednie ciał jamistych, które wnika w tkankę gąbczastą żołędzi. Budowa. Oba ciała jamiste zbudowane są z bardzo mocnej osłonki, tzw. błony białawej oraz ze swoistej tkanki jamistej objętej tą błoną. Błona biaława (tunica albuginea) utworzona jest z włóknistej zbitej tkanki łącznej, głównie z włókien klejodajnych. Włókna zewnętrzne przebiegają podłużnie, wewnętrzne bardziej skośnie, choć dokładny ich układ nie jest bliżej znany. Włókna sprężyste nie są liczne i wskutek tego w stanie napiętym błona stawia silny opór, podobnie jak rozcięgna w narządach ruchu stawiają opór przy pociąganiu mięśni. Obie błony białawe w obrębie trzonu prącia na powierzchniach stycznych zlewają się z sobą w jedną przegrodę prącia (septumpenis), w której zewnętrzne włókna podłużne nie biorą udziału. Przegroda ta nie oddziela jednak całkowicie ciał jamistych od siebie, lecz zawiera liczne pionowo ustawione szczelinki, zwłaszcza w części przedniej, podobne do przestrzeni między zębami grzebienia. W prąciu wiotkim włókna zsuwają się, a skóra zewnętrzna układa się w drobne fałdziki. W maksymalnym wzwodzie błona biaława jest silnie napięta i nie­podatna. Tkanka jamista zbudowana jest z układu beleczek oraz z układu bardzo licznych jamek objętych tymi beleczkami. Z powierzchni wewnętrznej błony białawej oddzie­lają się liczne wypustki w postaci beleczek (trabeculae corporum cavernosorum), które dzielą przestrzeń walcowatą ciała jamistego na liczne drobne komunikujące się z sobą jamki (cavernae corporum cauernosorum). Przez szczeliny w przegrodzie prącia jamki obu ciał łączą się z sobą, natomiast oddzielone są od jamek ciała gąbczastego. Beleczki zbudowane są z pasemek tkanki mięśniowej gładkiej biegnących w różnych kierunkach wśród skąpej tkanki łącznej, głównie wśród cienkich włókienek sprężystych; beleczki te są więc rozciągliwe. W tkance gąbczastej nieparzystego ciała gąbczastego prącia stosunki przedstawiają się odwrotnie, beleczki są ubogie w tkankę mięśniową i bogate w wJókna sprężyste. Jamki są wysłane jednowarstwowym śródbłonkiem płaskim, który spoczywa wprost na utkaniu beleczek; jamki są obszerniejsze w części wewnętrznej, drobniejsze w części zewnętrznej. Są one niczym innym jak obszernymi sieciami naczyń, w których znajduje się krew tętnicza; dlatego też w chwilach wzwodu, kiedy ciała jamiste wy­pełniają się krwią, prącie jest cieplejsze niż w stanie wiotkim. Mechanizm wzwodu prącia. Wzwód prącia (erectio penis) wywołany jest tym, że jamki silnie wypełniają się krwią i napinają błonę białawą a odpływ krwi jest zahamo­wany. Jamki otrzymują krew głównie z tętnicy głębokiej prącia, prawej i lewej biegnących podłużnie w ciele jamistym prącia. W mniejszym stopniu krew napływa do jamek z tętnicy grzbietowej prącia ciągnącej się obustronnie wzdłuż grzbietu prącia. Obie te tętnice odchodzą od t. sromowej wewnętrznej. W prąciu wiotkim jamki są prawie zupełnie opróżnione i ściany ich zapadnięte. Liczne gałęzie tętnicze dopro­wadzające krew do jamek z obu powyższych tętnic w prąciu wiotkim mają przebiegwężowaty, żeby w czasie wzwodu móc się dostosować do zwiększonych rozmiarów narządu; nazywamy je też tętnicami krętymi. Ściany tętnic krętych mają silnie wykształconą mięśniówkę, a odchodzące z tych tętnic drobne gałązki za­opatrzone są w poduszeczkowate zgrubienia błony wewnętrznej wpuklające się do światła naczyń; zgrubienia te ułatwiają zamknięcie lub silne zwężenie światła. Znajdu­jemy je też wszędzie tam, gdzie wymagane są wielkie zmiany przekroju poprzecznego naczynia. Krew tętnicza napływa do jamek z chwilą, kiedy pod wpływem bodźca nerwowego rozpoczyna się wzwód prącia. Odpływ krwi z jamek odbywa się przez żyły tej samej nazwy co tętnice: z żył głębokich prącia oraz żyły grzbietowej prącia; w wię­kszości żyły zaopatrzone są w zastawki. Nie ma tu sieci włosowatej krwionośnej włączo­nej między tętnice a żyły. Krew wewnątrz jamek nieznacznie tylko pośredniczy w prze­mianie materii i wymianie gazowej w porównaniu do krwi naczyń włosowatych—zadanie jej jest głównie hydrostatyczne. W czasie wzwodu czynność mięśniówki jest zniesiona, mięśniówka utracą swe napięcie, rozluźnia się, tkanka jamista zostaje zalana prądem krwi tętniczej. Dla wypełnienia jamek oraz dla wzwodu prącia, który występuje wyłącznie przez usztywnienie i powiększenie ciał jamistych, muszą więc współpracować następujące czynniki: poszerzenie tętnic, rozluźnienie mięśniówki w beleczkach i zamknięcie względnie zwężenie (przyduszenie) żył odprowadzających. Co do mechanizmu zamknię­cia żył, to poglądy są różne. Przypuszczalnie odbywa się ono automatycznie przez napięcie błony białawej, przez którą przenikają żyły, choć odpływ nie jest całkowicie zahamowany. Występują również żyły, które mają swoiste wstawki lejkowate i tylko maleńki otwór lejka przepuszcza cieniutki strumień krwi. Kiedy dopływ krwi tętni­czej ustaje, wtenczas krew powoli zaczyna odpływać z jamek, ściany których stopniowo się kurczą i prącie wiotczeje. Oprócz naczyń powyższego krwiobiegu czynnościowego, który służy wzwodowi prącia (vasa publica), występuje również krwiobieg odżywczy (vasa privata), który w postaci nielicznych naczyń włosowatych przebiega w większych beleczkach oraz w sieci obwo­dowej pod błoną białawą. Odpływ krwi żylnej z tych obszarów włosowatych kieruje się do jamek. Ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis) jest narządem nie­parzystym, położonym pośrodkowo po stronie dolnej prącia. Jest ono dłuższe i cieńsze od parzystego ciała jamistego prącia, tkanką łączną silnie z nim związane. W ciele gąbczastym możemy odróżnić trzy części: część po­średnią bardzo długą, lecz stosunkowo wąską, właściwe ciało gąbczaste prącia; koniec tylny, wypuklony, zwany opuszką prącia (bulbus penis) ; koniec przedni, również silnie powiększony, który wytwarza żołądź prącia (glans penis). Opuszka cewki moczowej (bulbus urethrae). Część pośrednia czyli właściwe ciało gąbczaste prącia leży w podłużnym rowku położonym pośrodkowo i utworzonym przez ciała jamiste na ich powierzchni dolnej. Jest ono kształtu walcowatego i cewka moczowa przebiega w nim od tyłu do przodu mniej więcej w osi ciała gąbcza­stego tylko zbliżona nieco bardziej do jego powierzchni górnej niż dolnej. Część tylna albo opuszka prącia (bulbus penis) tworzy głównie korzeń prącia (radix). Cienka, łączno tkankowa, pośrodkowo położona prze­groda często wcina się od strony tylnej i górnej częściowo dzieląc opuszkę na dwie połowy; jest to pozostałość pierwotnej budowy parzystej. Strona górna opuszki jest mocno złączona z przeponą moczowo-płciową; do jej rynienkowatego podłużnego wyżłobienia przylega tutaj cewka moczowa; cewka nie wchodzi więc do tylnego końca opuszki, lecz dopiero nieco dalej, mniej więcej 1,5 cm bardziej do przodu. Zwężając się stopniowo opuszka przechodzi w walcowatą część pośrednią. Ku tyłowi opuszka sięga dalej w kierunku odbytu niż odnogi prącia. O ile odnogi przyczepiają się do kości łonowych i kulszowych, o tyle opuszka leży swobodnie w częściach miękkich krocza i tutaj jest z łatwością wyczuwalna, zwłaszcza w czasie wzwodu prącia. Wolną powierzchnię opuszki pokrywa mięsień opuszkowo-gąbczasty, który przyczynia się do wytrysku nasienia. Część przednia albo żołądź prącia. Z jej budową zapoznaliśmy się poprzednio omawiając ogólną budowę prącia. Zaznaczyliśmy, że przednie końce ciał jamistych prącia wsuwają się w wyżłobioną podstawę żołędzi. Stanowią więc jej część ukrytą, wewnętrzną, podczas kiedy część zewnętrzna utworzona jest przez ciało gąbczaste. U zarodka przypuszczalnie zawiązuje się ono samodzielnie; u dorosłego natomiast tworzy jedną całość z ciałem gąbczastym prącia całkowicie oddzielone od parzystych ciał jamistych; ono też nadaje żołędzi jej charakterystyczny kształt stępionego stożka. Budowa ciała gąbczastego prącia choć na ogół podobna, różni się jednak od ciała jamistego prącia w paru istotnych punktach, które są de­cydujące dla jego czynności. Błona biaława ciała gąbczastego jest znacznie cieńsza i mniej odporna niż w cia­łach jamistych, ponieważ zawiera bardzo liczne włókna sprężyste ułożone przeważnie okrężnie. Żołądź ma błonę białawą bardzo cienką i delikatną; tutaj tkanka gąbczasta gra­niczy prawie bezpośrednio z powłoką skórną. Z tego powodu barwa krwi prześwieca na żołędzi, ma ona wygląd przeważnie nieco niebieskawy zwłaszcza na koronie. Tylko w chwilach wzwodu prącia z powodu napływu krwi tętniczej barwa jej jest bardziej ró­żowa. Z powierzchni cewkowej błona biaława żołędzi wysyła pośrodkowo położoną łącznotkankową przegrodę żołędzi (septum glandis). Beleczki nieparzystego ciała gąbczastego są bardziej wiotkie niż w ciałach pa­rzystych, zawierają mało komórek mięśniowych, natomiast dużo włókien sprężystych, odwrotnie więc niż w beleczkach ciał jamistych prącia.Żołądź zawiera jeszcze mniej mięśniówki, więcej natomiast tkanki łącznej. Opuszka prącia zbudowana jest podobnie do ciał jamistych. Jamki zbudowane są jak w ciałach jamistych tylko są mniejsze, takie jak w warstwie zewnętrznej ciał jamistych i nie ma też tu podziału na jamki warstwy wewnętrznej i zewnętrznej. W żołędzi nie mają one tego charakteru błędnikowego co w pozostałej części ciała gąbczastego czy w ciałach jamistych; są tu one podobne do poszerzonych, silnie wężowato przebiegających i pokręconych żył z silnie rozwiniętą mięśniówka okrężną. Mechanizm ciała gąbczastego prącia. Podobnie jak w ciałach jamistych, również i w ciele gąbczastym w chwilach wzwodu prącia wszystkie jamki silnie wy­pełniają się krwią. Odpływ krwi jednak nie jest tu zahamowany, tak jak w ciałach jamistych. Odpływ krwi żylnej odbywa się kilkoma drogami, główną jednak stanowi żyła grzbietowa prącia, biegnąca wzdłuż grzbietu prącia w rowku między obu ciałami jamistymi. Z powodu tego niczym nie hamowanego odpływu krwi ciało gąbczaste prącia nawet w najsilniejszym wzwodzie, choć grubieje i wydłuża się dostosowując się do ciał jamistych, pozostaje jednak miękkie i poddaje się uciskowi, a cewka moczowa jest drożna dla wytryskującego nasienia.