W niniejszym rozdziale zajmiemy się pewnymi częstszymi odmianami za­burzeń czucia proprio- i eksteroceptywnego. Wrażenia eksteroceptywne pochodzą, względnie powstają, w narządach czucia skórnych lub błon śluzowych w wyniku pobudzenia przez czynniki ze­wnętrzne i zmiany otoczenia; tu należą: czucie bólu, temperatury (gorąco i zimno) oraz dotyku (lekki dotyk). W sferze zaburzeń czucia bólu używa się terminów „alganesthesia" lub „analgesia" dla określenia pól niewrażliwych na ból, „hypalgaesia" dla oznaczenia pól o zmniejszonej wrażliwości oraz ,,hyperalgasia" dla" pól o wzmożonej wrażliwości na ból. W odniesieniu do odchyleń od normy czucia temperatury używa się określeń „thermanaesthe-sia", „thermohyperaesthesia" oraz „thermohyperaesthesia", uzupełniając je wskazaniem, czy chodzi o zimno, czy też gorąco. Odchylenia od normy w za­kresie czucia dotyku (słaby dotyk) oznacza się terminami ,,anaesthesia", „hypaesthesia" i „hyperaesthesia", ale terminy te obejmują znacznie więcej zaburzeń, oznaczając zmiany we wszystkich rodzajach czucia. Inne odchylenie od normy czucia eksteroceptywnego ujmuje się terminem „paraesthesia" (nienormalne wrażenia czuciowe doznawane w nieobecności swoistych bodź­ców — drętwienie, kłucie, mrowienie, pełzanie, palenie, ziębnięcie itd.); „dys-aesthesia" (zboczenie interpretacji wrażeń czuciowych, np. uczucie mro­wienia w odpowiedzi na pobudzenie dotykowe lub bólowe); „allachaesthae-sia", „allaestheaa" lub „synasthesia" (uczucie dotyku odczuwane w miej­scu odległym od punktu pobudzenia); oraz „allochiria" (pobudzenie powoduje wrażenie czucia po przeciwnej stronie ciała). Zaburzenia czucia powierzchow­nego mogą być skutkiem uszkodzeń nerwów obwodowych, korzonków nerwo­wych lub szlaków mózgowo-rdzeniowych. W uszkodzeniach nerwów obwodo­wych pola znieczulenia, nadwrażliwości lub upośledzenia czucia odpowiadają polom czuciowym zajętego nerwu lub nerwów, a wszystkie rodzaje czucia łącznie z czuciem proprioceptywnym są zmienione w polu unerwianym przez te gałązki. W uszkodzeniach ograniczonych do korzonków nerwowych wy­stępują pola anestezji, hiperestezji, analgezji lub hipalgezji, rozmieszczone segmentowo (dermaton), a wszystkie rodzaje czucia ulegają zmianie. W takich uszkodzeniach zamiast utraty czucia może występować hiperestezja i bóle korzonkowe o tym samym rozmieszczeniu. V/ uszkodzeniach pnia mózgu oraz rdzenia kręgowego i szlaków mózgowo-rdzeniowych znieczulenie przybiera raczej charakter segmentarny niż obwodowy, a często występuje rozszcze­pienie czucia z utratą np. czucia bólu i temperatury, ale z niewielkim upośle­dzeniem czucia dotyku lub bez, pomijając zajęcie pewnych szlaków czucio­wych oraz oszczędzanie innych. Czucie proprioceptywne pochodzi z głębokich tkanek ciała (mięśni, wię-zadeł, ścięgien, kości i stawów) i dotyczy ruchu i ułożenia, drgań i ciśnienia. Czucie poruszania się, znane jako czucie kinetyczne lub też czucie czynnego czy biernego ruchu, składa się ze świadomości ruchu różnych części ciała. Czucie ułożenia i postawy składa się ze świadomości pozycji ciała lub jego części w przestrzeni. Czucie wibracji lub pallaesthesia jest zdolnością osob­nika do oceniania drgań, jeśli przyłożono drgające widełki stroikowe do pew­nych wyniosłości ciała; utratę tego czucia określa się jako pallaesthesia. Czucie ciśnienia obejmuje percepcję ciśnienia raczej na tkanki podskórne niż przy lekkim dotyku, a silny ucisk powoduje wrażenie głębokiego bólu. W następnych dwu działach, w których podano przyczyny anestezji i hi-perestezji, terminy te są używane raczej w szerokim tych słów znaczeniu niż w ścisłym odniesieniu do czucia dotyku (p. wyżej). Swoista terminologia opi­sana wyżejj będzie jednak pojawiać się i tu; dlatego dokładne określenie poszczególnych terminów uważano za wskazane.