Dreszcze lub ziębnięcie polega zasadniczo na nagle powstającym drżeniu różnego nasilenia i trwania; zwykle towarzyszy im uczucie zimna; przeja­wiają się one zblednięciem, sinicą, trzęsieniem się, szczękaniem zębami i „gęsią skórką". Taki stan trwa od 10 do 40 minut; w czasie jego trwania wzrasta szybko ciepłota ciała w wyniku znacznego zwiększenia wytwarzania ciepła. Następnie pacjent odczuwa mniejsze ziębnięcie, skóra jego staje się ciepła i różowa, a czasami wilgotna. Wszelkim prawdziwym dreszczom, oprócz dreszczy emocjonalnych, towarzyszy gorączka lub pojawia się po nich. Naj­częstszą przyczyną dreszczy jest przedostanie się pewnych obcych substancji do krwiobiegu — albo żywych mikroorganizmów lub ich produktów, zaraz­ków ropotwórczyeh albo też niektórych innych obcych ciał aseptycznych (skażone wyposażenie do wlewów dożylnych). Ogólną regułą jest, że dreszcz, któremu towarzyszy nagły wzrost ciepłoty ciała, wskazuje na początek cho­roby zakaźnej. Jednak dreszcze mogą się pojawiać i w innych okolicznoś­ciach, na przykład u pacjentów z lymphoma lub z guzem Wilmsa. U dzieci uogólnione drgawki z częściową lub całkowitą śpiączką mogą występować zamiast dreszczy u dorosłych. Dreszcz wstępny rzadko ma praktyczne znacze­nie w rozpoznaniu przyczyny choroby. Nawracające dreszcze często pozwa­lają na uzyskanie bardziej ścisłych informacji, gdyż widzi się je w ograniczo­nej liczbie zakażeń ogólnych lub miejscowych, a często towarzyszą im objawy lokalizujące. Z reguły podczas i wkrótce po ustąpieniu dreszczy występuje leukopenia, która w tym okresie nie ma znaczenia rozpoznawczego. Ostre bóle, jak kolka nerkowa lub żółciowa, mogą prowadzić do powstania dreszczy lub następować po nich, nawet wtedy," kiedy nie pojawia się zakażenie czy gorączka. Dreszcze, jakie często spotyka się po cewnikowaniu, mogą pojawiać się mimo braku uchwytnego zakażenia (aseptyczne dreszcze po zabiegu). Pneumonia lobaris (pneumonia crouposa). Cechy. Z reguły choroba po­wstaje nagle z silnym dreszczem, który trwa od 15 do 30 minut lub dłużej. W żadnej ostrej chorobie początkowy dreszcz nie jest tak stały lub tak ostry. Niekiedy dreszcz nawiedza pacjenta nagle w czasie pracy lub może budzić go z normalnego snu. Zmierzenie ciepłoty ciała w czasie dreszczy wskazuje, że gorączka już się zaczęła. Septicaemia et pyaemia. Cechy. Nawracające dreszcze są częste w obu tych stanach chorobowych, ale występują częściej i po kilka razy dziennie w ropnicy niż w posocznicy. Główne ab jawy. Ropnica: obecność ogniska zakażenia (poważnie zakażone rany, owrzodzenia błon śluzowych, głęboko umiejscowione ropnie itp.); nagły początek dreszczy i wysoka gorączka; utrata łaknienia, nudności i wymioty; biegunka; znaczne poty; wyczerpanie; tworzenie wtórnych ropni zatorowych (płuca, tkanki powierzchowne lub głębokie, stawy, osierdzie, serce itp.); nie­dokrwistość; znaczna leukocytoza; posiew krwi. Posocznica; jak w ropnicy z wyjątkiem tego, że rozwojowi mikroorganizmów we krwi nie towarzyszy wvsteoowanie ropni przerzutowych. Pyelitis seu pyelonephritis. Cechy. W przypadkach ropnego zapalenia mied-niczek nerkowych występują zwykle dreszcze połączone przerywaną go­rączką. Dreszcze mogą nawracać w regularnych odstępach czasu. Obraz ten jest charakterystyczny zarówno dla kamicowego, jak i gruźliczego zapalenia miedniczek. Dreszcze mogą ustępować, kiedv gorączka przybiera tor hektyczny. Endometritis septica (sepsis puerperalis). Cechy. Chora odczuwa nagle ziębnięcie lub ma wyraźne dreszcze. Zwykle na początku pojawia się tylko jeden dreszcz.Występowanie na trzeci lub czwarty dzień po porodzie; ból głowy; gorączka; tkliwość w dole brzucha; duża ciastowata, tkliwa na ucisk macica; zwiększone i cuchnące odchody (lochia), później bardziej skąpe lub nieobecne; leukocytoza; posiew krwi. Peritonitis difiusa acuta. Cechy. W przedziurawieniu i przypadkach seotycznych początek choroby zaznacza się uczuciem ziębnięcia lub rzeczywistym dreszczem z silnym bólem brzucha. Cholangitis suppurativa. Cechy. Dreszcze i nieregularna, ale wyraźna go­rączka, zwłaszcza przerywana, połączona z żółtaczką i bólami kolkowymi są wyraźnymi objawami choroby (febris intermittens, hepatica Charcoti, Osleri). Obecność czynnika etiologicznego (zastój żółci spowodo­wany kamieniem lub nowotworem, w przypadku gdy istniało uprzednie zaka­żenie dróg żółciowych; żółtaczka; powiększona, tkliwa wątroba; niekiedy wy­czuwalna przy obmacywaniu śledziona; znaczna leukocytoza,- dodatni posiew krwi; mocz zawiera bilirubinę i urobilinogen; czasem ropień przerzutowy; skłonność do krwawień; niekiedy śpiączka wątrobowa i zejście śmiertelne. Endocarditis septica (acuta et subacuta). Cechy. Dreszcze są często dominu­jącym objawem, w niektórych przypadkach występują w początkach choroby. W odmianie podostrej ziębnięcia występują okresowo przez wiele tygodni i miesięcy bez rzeczywistych dreszczy, podczas gdy w odmianie ostrej prze­bieg bywa bardziej burzliwy. Gorączka (nieregularna lub stale wysoka); poty; postępu­jące osłabienie; łatwe męczenie się; utrata łaknienia; bóle stawowe; petocie; objawy zatorowe; powiększenie śledziony; zmienne szmery sercowe; przy­spieszenie lub niemiarowość tętna; leukocytoza; posiew krwi. Osteomyelitis acuta. Cechy. Zwykle dreszcz znamionuje nagły początek tej choroby. Erysipelas. Cechy. Początek choroby zaznacza się często dreszczem, po któ­rym następuje szybki wzrost ciepłoty. Tuberculosis pulmonum. Cechy. Występowanie dreszczy wskazuje na po­czątek wtórnego zakażenia oskrzeli lub jam zarazkami ropotwórczymi. Dresz­czem zaznacza się początek ostrego rzekomopłatowego zapalenia płuc i ostre­go gruźliczego odoskrzelowego zapalenia płuc. Rzadko występuje dreszcz w nie powikłanej gruźlicy i w gruźlicy prosówkowej. Malaria. Cechy. Dreszcze rnają skłonność do nawracania w regularnych odstępach co 48 i 72 godziny w łagodnych zakażeniach trzeciaczką i czwartaczką, a w krótszych odstępach, jeżeli zakażenie jest mieszane. W jesienno-letniej postaci dreszcze i przebieg gorączki są mniej więcej regularne. Dresz­cze trwają różnie długo, od 10—12 minut do godziny i dłużej. Mniej częste przyczyny. Appendicitis acuta (bacteriaemia); arachnoidismus; peritonitis pneumococcica; glomerulonephritis acuta; polyneuritis acuta (by­wają wyraźne dreszcze z bólami stawów, tak że- przypadki te brane są za chorobę gośćcową); ren mobile (w przełomie Dietla); carcinoma ventriculi; abscessus mediastini; abscessus subphrenicus; morbus rheumaticus; typhus abdominalis; typhus exanthematicus; typhus recurrens; cholecystitis acuta; phlebitis; empyema; pleuritis serofibrinosa; influenza; tonsillitis acuta; mastoiditis acuta (początekj; herpes zoster oticus (początek); diphtheria; abscessus pulmonum (początek); perioesophagitis; peritonsillitis; variola; poliomyelitis acuta; brucellosis; febris flava; morbus Weili; exanthemata; tetanus; malleus; gastroenteritis acuta; febris dengue; mononucleosis iniec-tiosa; lymphangiitis et lymphadenitis; parotitis epidemica; arthritis urica; anthrax; lyssa; cholera; pestis bubonica; dysenteria; beri-beri; leucaemia acuta; cystitis acuta; thrombosis sinus (lateralis, cavernosi, saqittalis superio-ris) infectiosa; abscessus hepatis; abscessus periappendicularis; abscessus perirenalis; abscessus prostatae; pylephlebitis; morbus Miłroy (ostry przełom); paratyphus; pelveoperitonitis; polyarteriitis nodosa; lupus erythematosus systemicus; embolia renalis; meningitis spinalis suppurativa; synovitis sup­purativa; actinomycosis; lymphosarcoma acutum; pancreatitis acuta; tula­remia; febris quintana; arthritis pyogenes; peritonitis circumscripta; anaemia perniciosa; agranulocytosis; choriomeningitis lymphocytica; coccidioidomyco­sis; encephalitis St. Louis; gonococcaemia; kala-azar; cystis pancreatis; pneu­monia atypica primaria; psittacosis; febris Q; salmonellosis; scarlatina; schi­stosomiasis; tetanus; thyreoiditis acuta; odczyny hemolityczne; zakażone rany; ropień płata czołowego mózgu (początek); gorączka plamista Gór Skalistych; ropień mózgu okolicy przyusznej (początek); gorączka giserów; zakażenie pałeczką okrężnicy; gorączka kleszczowa Colorado; riketsjoza tropikalna.