Utrudniony lub bolesny stosunek płciowy ma wiele przyczyn; może być za­leżny od zmian miejscowych, może występować również wówczas, gdy zmian tych się nie stwierdza. Towarzyszy mu zwykle pochwica (vaginismus) lub bolesny skurcz dźwigacza odbytu przy próbie spółkowania. Przypadki, w któ­rych nie znajdujemy organicznych lub bolesnych schorzeń, określamy jako nerwicowe, spowodowane przyczynami psychicznymi (nadwrażliwość, wstręt do mężczyzn itd.). Drobne obrażenia, powstałe przy przerwaniu błony dziewi­czej podczas pierwszego stosunku, często ulegają zmianom zapalnym po dwóch lub trzech dniach i mogą być przyczyną bólu przy stosunku aż do czasu ich wygojenia. Nieprzedziurawiona błona dziewicza (hymen imperforatus). Cechy. Jest to czysto mechaniczne utrudnienie spółkowania. W wywiadzie amenorrhoea oraz zaleganie krwi miesiącz­kowej w pochwie (haematokolpos). Badanie wykrywa przyczynę. Organiczne zwężenie wejścia do pochwy (stenosis orgánica orificii vagi­nae). Cechy. Zwężenie uniemożliwia wprowadzenie prącia do pochwy, nie stanowi natomiast przeszkody dla odpływu krwi miesiączkowej. Obecność bardzo mocnej błony dziewiczej, wyraźnej wady wrodzonej (przegroda pochwowa) lub zwężającej wejście blizny po głębokim oparzeniu, zganieniu lub zapaleniu pochwy. Zapalenie strzępków błony dziewiczej (hymenitis). Cechy. Strzępki błony dziewiczej mogą być nadmiernie wrażliwe w następstwie przebytego zapa­lenia, zwykle rzeżączkowego. Współistniejące zaczerwienienie i obrzmienie gruczołu Bartholina. Rogowacenie białe sromu (leukoplakia vulvae). Cechy. Stosunek jest bo­lesny z powodu obecności wrażliwych rozpadlin (fissurae). Główne objawy. Białe, jakby ugotowane, popękane wargi mniejsze. Marskość sromu (kraurosis vulvae). Cechy. Stosunek jest bolesny, lub na­wet uniemożliwiony przez znaczne zwężenie wejścia do pochwy. Owrzodzenie sromu (ulcera vulvae). Cechy. Owrzodzenia mogą być bardzo bolesne.. Rzeżączka (gonorrhoea). Cechy. Ostre rzeżączkowe zapalenie cewki i poch­wy często wywołuje ból przy próbach spółkowania. Carúncula urethrae. Cechy. Może wywoływać ostry ból i krwawienia przy próbach spółkowania. Bolesne i częste oddawanie moczu. Mała, brodawkowata narośl przy ujściu cewki moczowej. Zapalenie nerwu sromowego (neuritis nervi pudendalis). Cechy. Jakkol­wiek nie znajduje się żadnych zmian miejscowych, wzdłuż przebiegu nerwu sromowego, w obrębie wejścia do pochwy stwierdza się wybitną tkliwość. Zapalenie przydatków (adnexitis). Cechy. Wprowadzanie członka do poch­wy nie jest bolesne ani utrudnione, dopiero sam stosunek sprawia silny ból. Odnosi się to do wszystkich chorób zapalnych w otoczeniu macicy. Ból jest wywołany ruchami członka lub przekrwieniem narządów płciowych. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej macicy (endometritis chronica). Cechy. Ból jest następstwem przekrwienia powiększonej, tkliwej macicy podczas stosunku. Tyłoprzemieszczenie macicy (retrodislocatio uteri). Cechy. Normalnie tyło-przemieszczenie nie wywołuje dolegliwości przy stosunku, dopiero dołączenie się stanu zapalnego często bywa przyczyną bolesnego spółkowania. Zapalenie pęcherza moczowego (cystitis). Cechy. Pęcherz jest bolesny i wrażliwy, dolegliwości nasilają się w czasie stosunku. Rozpadlina odbytu (fissura ani). Cechy. Spółkowanie jest bolesne. Przy­czynę trudno ustalić. Krwawnicę (haemorrhoides). Cechy. Ból przy stosunku może być wywołany zmianami zapalnymi lub zakrzepowymi w obrębie krwawnic. Mniej częste przyczyny. Ból ogonowy (coccygodynia); zrostowe zapalenie jajników; wypadnięcie jajnika; pęknięcie krocza; zarośnięcie pochwy; endo­metriosis; onanizm; przemieszczenie receptorów pobudzenia płciowego poza narządy płciowe; przedwczesny wytrysk (nieodpowiednie naśluzowanie poch­wy); zboczenia; przewlekłe zanikowe zapalenie przymacicza; opuszczenie jaj­ników do zatoki Douglasa (narażenie na uraz w czasie stosunku); wyraźne skrócenie pochwy w następstwie zabiegu operacyjnego, lub raka szyjki czy pochwy; wrodzone niewykształcenie się (aplasia) pochwy; starczy zanik poch­wy; słoniowatość sromu; wrodzone lub nabyte zwężenie pochwy; zapalenie pochwy rzęsistkowe, grzybicze, nieswoiste; zapalenie pochwy na tle cukrzycy; wypadnięcie szyjki macicy; rak sromu; zmiany skórne sromu; unieruchomie­nie szyjki o różnej etiologii; torbiele lub ropnie przewodu Gartnera; zanik po napromienianiu; guzy miednicy; choroby esicy i odbytnicy; zianniniak pachwinowy; ziarnica weneryczna pachwin; torbiel gruczołu Bartholina; włókniak sromu.