Kołatanie serca jest to uczucie trzepotania lub „zapadania się" w okolicy serca względnie uderzania serca o klatkę piersiową; objawem chorobowym jest odczuwanie uderzeń serca przez pacjenta. Okres kołatania serca ogra­nicza się do odczuwania przez chorego niemiarowej względnie nasilonej ak­cji serca. Często wskazuje to na wzmożoną pobudliwość układu nerwowego; kołatanie serca jest w istocie zjawiskiem o podłożu wyłącznie nerwowym. Występuje ono częściej u kobiet niż u mężczyzn. Charakterystyczne bywa występowanie kołatania serca w okresie dojrzewania i przekwitania, a nie­kiedy w czasie miesiączkowania. Do zwykłych przyczyn kołatania serca na­leży podniecenie emocjonalne, bodźce stressowe, nadmierna praca mięśnio­wa, używanie kawy, tytoniu, herbaty oraz alkoholu. Czasem występuje ono po przebyciu ostrych stanów gorączkowych. Kołataniu serca może towarzy­szyć rozlane zarumienienie skóry wraz z podmiotowym uczuciem osłabienia; po napadzie pacjent oddaje niekiedy duże ilości moczu. Psychoneurosis (stany napięcia; zespół hiperwentylacyjny itp.). Cechy. Do najbardziej dokuczliwych mogą należeć objawy sercowo-naczyniowe, jak koła­tanie serca, przyspieszenie i niemiarowość akcji serca oraz bóle i uczucie ściskania w okolicy serca. Thyreotoxicosis (hyperthyreoidismus). Cechy. Często pojawiają się dokucz­liwe napady kołatania serca. Asthenia neurocirculatoria (zespół wysiłkowy; serce żołnierskie). Cechy. Kołatanie serca jest wyróżniającym się, a jednocześnie jednym z wielu obja­wów podmiotowych tej choroby. Anaemia secundaria chronica (przewlekła niedokrwistość wtórna). Cechy. W niektórych przypadkach wśród objawów podmiotowych wyróżnia się koła­tanie serca. Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krąże­nia pochodzenia sercowego). Cechy. Wraz z rozpoczęciem się okresu niewyrównania w przewlekłej chorobie serca mogą pojawiać się napady kołatania serca lub uczucia dokuczliwego trzepotania serca. Jednak w wielu przypad­kach znacznych zaburzeń częstości i rytmu pracy serca kołatanie nie wystę­puje, nawet w razie ciężkiej duszności bądź duszności ortopnoicznej. Endocarditis chronica (przewlekłe zapalenie wsierdzia). Cechy. Dokuczliwe kołatanie oraz uczucie tętnienia serca często kojarzy się z uciskiem w okolicy przedsercowej oraz dusznością wysiłkową. Jednak nawet w okresie zaawanso­wania choroby z wyraźną niewydolnością krążenia pochodzenia sercowego objawy te są często bardzo nieznaczne względnie nie występują. Odnośnie objawów różnych uszkodzeń zastawek patrz „szmery sercowe". Uszkodzenie serca wskutek nadciśnienia tętniczego. Cechy. Kołatanie serca jest częstym objawem, zwłaszcza we wczesnych okresach nadciśnienia chwiej­nego oraz w okresie znacznego powiększenia serca. Skurcze przedwczesne (extrasystole). Cechy. W niemiarowości, którą ce­chują skurcze przedwczesne, mogą występować szczególne sensacje w okolicy przedsercowej. Skurcze przedwczesne pochodzenia przedsionkowego zwykle nie wywołują objawów podmiotowych; objawy te obserwuje się natomiast w skurczach przedwczesnych pochodzenia komorowego. Dziwne „walenie" zjawiające się przeważnie w nocy, nim pacjent zaśnie, szczególnie niepokoi osoby nerwowe. Tachycardia paroxysmalis. Cechy. Do najczęstszych objawów podmioto­wych, które zresztą często nasilają się tuż przy końcu napadu, należą; koła­tanie serca, złe samopoczucie lub uczucie ściskania w okolicy przedsercowej oraz osłabienie. Fibrillatio artiorum paroxysmalis (napadowe migotanie przedsionków). Cechy. Ta postać niemiarowości jest przypuszczalnie częściej przyczyną koła­tania serca niż jej odmiana ustalona. Pacjenci żalą się czasem na niemiarowe bicie serca, wypadanie tętna, „tłuczenie się" serca lub przepełnienie i „trzepo­tanie" żył szyjnych. Główne objawy. Niekiedy objawy organicznej choroby serca; czasem nad­czynność tarczycy; niekiedy w wywiadzie nadużywanie alkoholu, tytoniu, przejadanie się, zatrucie pokarmowe lub świeżo przebyty zabieg operacyjny; czasem ostra choroba reumatyczna, zapalenie płuc, zawał serca lub zator tęt­nicy płucnej. Carditis rheumatica acuta (ostre gośćcowe zapalenie serca). Cechy. Kołata­nie serca bywa niekiedy wyraźnym objawem; niektóre powagi lekarskie przy­pisują temu objawowi duże znaczenie. Mniej częste przyczyny. Glomerulonephritis chronica; anaemia perniciosa; tuberculosis pulmonum chronica; epilepsia; tabes dorsalis; angina pectoris,-ascites,- cystis ovarii permagna; graviditas; tumor abdominis permagnus; me-teorismus; jako wyraz działania toksycznego leczniczych dawek kokainy, na­parstnicy, przetworów tarczycy, atropiny, adrenaliny, efedryny, amfetaminy i morfiny; tumor mediastini; mediastinitis; aneurysma arcus aortae; pericardi-tis chronica adhaesiva; pericarditis acuta; vitia cordis congenta; emphysema pulmonum; bronchitis chronica; tuberculosis pulmonum fibrosa; płeuritis exsudativa; syndroma Adams-Stokesi; scorbutus; phaeochromocytoma; hernia diaphragmatica; wdychanie różnych gazów; nagłe zmiany w miarowości lub częstości uderzeń serca; zgaga; częstoskurcz komorowy.