Majaczenie jest terminem określającym gadaninę chaotyczną i bez związku, która może pojawiać się u chorych w okresie szczytowym ostrych stanów toksycznych lub gorączkowych albo w przypadkach rozlanej choroby mózgu. Majaczenie jest wyrazem zaburzenia wszystkich czynności najwyższych ośrodków mózgowych. Uszkodzenie czynności mózgu jest tego rodzaju, że pacjent odczuwa jeszcze bodźce, pochodzące ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego, ale występuje upośledzenie zdolności rozpoznawania, przy­swajania i kontroli, co prowadzi do zaburzeń myśli i działania. Majaczenie należy odróżnić od nierozumnej i bez związku gadaniny, postępowania i my­ślenia w chorobach psychicznych, jak np. w stanach maniakalnych i innych ostrych stanach pychotycznych, w których powstaje zaćmienie umysłu i za­burzenie aktywności fizycznej. W takich przypadkach jednak rozróżnienie jest z reguły łatwe w oparciu o wywiad i badanie fizyczne, ale czasami różnico­wanie bywa nadzwyczaj trudne. Majaczenie pojawia się w przebiegu wielu chorób gorączkowych, w których jego znaczenie diagnostyczne nie jest tak doniosłe, a jego obecność i ostrość zależy od wysokości gorączki, stopnia za­trucia, stanu psychicznego pacjenta oraz przebytych chorób (alkoholizm). Dzieci majaczą pod wpływem bardzo słabych czynników wywołujących. Pneumonia lobaris. Cechy. Majaczenie i znaczne rozdrażnienie widuje się wśród początkowych objawów, zwłaszcza u osobników bardzo młodych i bar­dzo starych. U alkoholików mogą przeważać objawy „delirium tremens". Uraemia (obustronne uszkodzenie nerek). Cechy. Przed wystąpieniem wy­raźnych objawów mocznicy mogą występować zaburzenia umysłowe (maja­czenie). Cholaemia (coma hepaticum). Cechy. W tym stanie majaczenie (dziwaczne zachowanie, obojętność, dezorientacja) poprzedza właściwą śpiączkę. Stan ten niemal zawsze wiąże się z nasiloną żółtaczką i może rozwijać się szybko lub stopniowo. Obecność znacznego uszkodzenia wątroby (ostra martwica wątroby, zatrucie różnymi związkami uszkadzającymi wątrobę, jak fosforem, antymonem, arsenem, trójnitrotoluenem itp„ rozlane zakażenia wątroby lub dróg żółciowych, marskość wątroby itp.); czasem w następstwie krwotoku do przewodu pokarmowego, zakażenia lub zażywania leków uspokajających lub innych u chorych z uszkodzeniem wątroby; żółtaczka; wzmożone odruchy ścięgniste; wreszcie odrętwienie i śpiączka; zwiększona zawartość amoniaku we krwi; próby czynnościowe wątroby. Delirium psychoticum (ostry bezład halucynacyjny lub ostry obłęd). Cechy. W majaczeniu w zapaści po stanie łagodnej dezorientacji może poja­wiać się zupełne rozprzężenie toku myślowego. W obłędzie majaczenie jest łagodniejsze, z dezorientacją, rozprzężeniem toku myślowego i zmieszaniem. Główne objawy. Pobudzenie psychomotoryczne stopniowo pogarszające się; głęboka dezorientacja, przyćmienie świadomości; wysoka gorączka (41,4°C), całkowita utrata łaknienia, obłożony język, gwałtowna biegunka, indykan w moczu, szybkie wyniszczenie i wyczerpanie, katalepsja, wykrzywienie twa­rzy i nawet śpiączka w zapaści z majaczeniem; zwykle pogarszająca się dezorientacja w ostrym obłędzie; wyeliminowanie zakażeń płucnych i innych ostrych. Delirium tremens. Cechy. Majaczenie jest charakterystyczne i zaczyna się w dzień lub dwa po rozpoczęciu choroby. Pacjent mówi ciągle i bez związku, jest bezustannie w ruchu, pragnie wychodzić i uczestniczyć w wyimaginowa­nym przedsięwzięciu. Mogą występować przerażające omamy słuchowe i wzrokowe. Choremu wydaje się, że w otoczeniu pojawiają się zwierzęta szczególnie czarne, które pełzają po jego ciele. W większości przypadków delirium trwa trzy lub cztery dni. Występowanie w przewlekłym alkoholizmie w wynika okresowego nadmiaru lub nagłego odstawienia alkoholu; początek nie jest nigdy nagły; drżenie, zwłaszcza rąk i języka; bezsenność; niewielka gorącz­ka (38° do 39°C); białkomocz (w 50% przypadków); leukocytoza na szczycie delirium; leniwa reakcja źrenic lub nawet pełna reakcja Argyll Robertsona; niekiedy ostre rozszerzenie serca; ostry przebieg w ciągu około trzech dni. Lues cerebri. Cechy. Pierwszym objawem bywa nagły i gwałtowny .począ­tek majaczenia, a może poprzedzać go ból głowy, zmiana usposobienia i utrata pamięci. W wywiadzie — kiła; ból głowy; zawrót głowy; napady drgawek epileptycznych lub hemiplegicznych; porażenia nerwów czaszko­wych; czasem zapalenie nerwu wzrokowego, wymioty i konwulsje (jak w gu­zie); zmienność objawów; dodatnie odczyny serologiczne; badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (limfocytoza, zwiększenie zawartości globulin, krzywa kiłowa, dodatnie odczyny serologiczne); wynik leczenia. Meningitis cerebrospinalis. Cechy. Majaczenie pojawia się na początku, niekiedy o charakterze paranoidalno-depresyjnym. Pacjent może wykazywać na początku choroby objawy wyraźnie wzmożonej pobudliwości płciowej. Majaczenie ustępuje po kilku dniach osłupieniu, które w miarę narastania wysięku pogłębia się aż do śpiączki. Encephalitis epidémica (encephalitis lethargica). Cechy. Na początku cho­roby objawy psychiczne są często spowodowane podrażnieniem,- niekiedy pojawia się majaczenie z halucynacjami i omamami. Objawy wykazują więk­szą skłonność do pojawiania się nocą, a mogą występować w czasie dnia, kiedy pacjent znajduje się w stanie odrętwienia, przy zachowaniu pewnej zdolności rozumowania. Anaemia cerebri acuta (posthaemorrhagica). Cechy. Jeśli pacjent stracił dużo krwi, może wystąpić majaczenie, po którym następuje utrata świado­mości, jeśli krwawienie przedłuża się. Polyneuritis (alcohólica). Cechy. Majaczenie jest często połączone z oma­mami i niedorzecznością. W zespole Korsakowa lub w psychosis polyneuri­tica występuje utrata pamięci z konfabulacjami, to znaczy z fałszywymi wyobrażeniami odnośnie sytuacji pacjenta w czasie i przestrzeni oraz ze zmy­ślonymi wyjaśnieniami rzeczywistych wydarzeń. Pericarditis exsudativa. Cechy. Majaczenie powstaje z powodu nadmiernej gorączki w przypadkach gośćcowych i może łączyć się ze szczególnymi obja­wami psychicznymi (melancholia, skłonność do samobójstwa). W innych przy­padkach stan ten bardzo przypomina obłęd opilczy. Majaczenie nie pogarsza rokowania co do stanu fizycznego. Psychosis reactiva. Cechy. W następstwie okresowego niepokoju, podraż­nienia i bezsenności rozwija się stan dezorientacji ze zmieszaniem, omamami, pobudzeniem, przyćmieniem świadomości i urojeniami sennymi. W wywiadzie — ostre wyczerpanie (krwotok, poród, długo­trwały niepokój i zmartwienie, wstrząs psychiczny, zdrowienie po chorobach gorączkowych); całkowity brak zharmonizowania; gorączka (do 41°C); objawy żołądkowo-jelitowe (utrata łaknienia, obłożony język, biegunka z cuchnącymi stolcami); indykan w moczu, czasem osłupienie. Mniej częste przyczyny. Abscessus cerebri (ostra postać); encephalitis suppurativa; encephalomyelitis postinfectiosa; lyssa; trypanosomiasis; polio­myelitis et polioencephalitis; chorea Sydenhami; endocarditis acuta (zator mózgu); haemorrhagia cerebri; haemorrhagia meningealis; hydrocephalus in-ternus; meningitis tuberculosa (drugi okres); thrombosis cerebri; dementia senilis; degeneratio arteriosclerotica cerebri; insufficientia circulatoria chro­nica cardiaca (okres końcowy); insufficientia valvularum semilunarium aortae (okres końcowy); pancreatitis acuta; ketosis diabetica; haematoporphyrinuria; alkalosis; acidosis; septicaemia; pyaemia; erysipelas; scarlatina; influenza; morbus Weili; trichinosis; typhus exanthematicus; paratyphus; typhus abdo-minalis; febris flava,- variola; sodoku; febris recurrens; dysenteria (ostra); cho­lera; bronchopneumonia; osteomyelitis acuta; paralysis progressiva; parotitis epidémica; hysteria; morbus rheumaticus; scorbutus; gangraena pulmonum; malleus; hypoglycaemia; tonsillitis purulenta; febris dengue; anaemia acuta; guz płata czołowego (pierwotny lub wtórny); ostry uraz głowy; końcowy okres zwyrodnienia mózgu; wpływ leków i trucizn (salicylany, wilcza jagoda, sporysz, ołów, tlenek węgla, złoto, arsen, kofeina, amfetamina, przetwory ma­kowca, kokaina, przedawkowanie insuliny, santonina, chinina itp.); udar cieplny; ukłucie owadów lub pająka; riketsjozy; stan po narkozie (zwłaszcza w podeszłym wieku); odstawienie narkotyków (u narkomanów).