Trauma. Cechy. Uderzenie lub uraz twarzy może powodować miejscowe obrzmienie i często wystąpienie wybroczyn. Abscessus et furunculus. Cechy. W czyraku tworzy się mała, czerwona grudka, która powiększa się, stając się bardziej bolesna, tworząc stożkowate wzniesienie ciemnoczerwonej barwy, które jest tkliwe. Może ono ustępować, ale z reguły obrzmienie powiększa się, barwa staje się ciemniejsza i tworzy się krostka, która pęka ujawniając rdzeń lub strzęp tkanki martwiczej. W rop­niu obszar zapalny jest większy niż w czyraku, obrzmienie jest większe, obrzęk bardziej zaznaczony, mniej lub bardziej rozległe wzmożone ucieplenie, zaczerwienienie i ból pulsujący. Kiedy ropień dojrzeje, występuje chełbotanie, a ropień przebija się i samorzutnie opróżnia się z ropy. Abscessus alveolaris (ropień okołozębowy, ropień dziąsła). Cechy. Począt­kowym objawem ropnia zębodołowego jest plamka próchnicza korzenia zęba. Obrzmienie dotyczy najpierw dziąsła. Lecz kiedy proces ropny rozszerza się, część twarzy ponad zmienionym chorobowo obszarem ulega widocznemu obrzmieniu. Obrzmienie twarzy bywa pierwszym objawem. Występują objawy miejscowego zapalenia w okolicy zmie­nionego zęba; początkowo ból jest pulsujący lub nawet bardzo dokuczliwy; tkliwość na opukiwanie zaatakowanego zęba oraz przy ucisku na obrzmiałe dziąsło; badanie radiologiczne. Ukłucie lub użądlenie przez owady. Cechy. Użądlenie przez osy, pszczoły, szerszenie powoduje znaczne obrzmienie i ból, ukłucie much, pcheł, komarów i pluskiew — mniejsze. Kleszcze wywołują znaczne miejscowe podrażnienie (cellulitis). Pająki, tarantule i skorpiony mogą powodować znaczne obrzmienie, a nawet objawy ogólne. Zazwyczaj w wywiadzie — narażenie na tego rodzaju ukłucie, co pomaga w rozpoznaniu. Milium. Cechy. Zmiany zwykle obserwuje się na twarzy. Składają się one z nagromadzenia małych, okrągłych, perłowych wzniesień, zwłaszcza pod oczami. Wzniesienia te są różnych rozmiarów, od łebka szpilki do ziarna prosa. Zawartość nie może być wyciśnięta, dopóki nie powstanie otwór, co różni prosak od zaskórnika. Highmoritis. Cechy. W ostrym ropniaku zatoki szczękowej dokładna obser­wacja może wykryć obrzmienie umiejscowione w okolicy górnej szczęki po stronie zaatakowanej zatoki, z zaznaczonym wzmożeniem ucieplenia i tkli­wością. Ból zębów górnej szczęki promieniujący po tej samej stro­nie głowy; tkliwość wywoływana uciskiem na dół nadkłowy i okolicę ujścia nerwu podoczodołowego; uczucie wydłużenia się zębów z wrażliwością na opukiwanie łopatką do języka; bolesne żucie; bywa łzawienie i światłowstręt; okresowe wydzielanie ropy z nozdrzy po przejściu stanu ostrego; diafanosko-pia wykazuje nieprzezroczystość; wziernikowanie nosa z cewnikowaniem za­toki; badanie radiologiczne. Erysipelas. Cechy. Występuje żywoczerwone, błyszczące obrzmienie, zwy­kle zaczynające się w sąsiedztwie nosa, które szerzy się ku górze i na boki i odgranicza się ostrą krawędzią. Powierzchnia zmienionego zapalnie poła jest początkowo gładka i szklista, lecz później pokrywa się małymi pęcherzykami lub pęcherzami. Występuje palenie i mrowienie, może dochodzić też do tak znacznego obrzęku, że rysy twarzy są zaledwie rozpoznawalne. W wywiadzie — niekiedy zranienie; dreszcze; gorączka; obrzmiałe węzły chłonne; stopniowe ustępowanie róży, poczynając od 4 lub 5 dnia, z ewentualnym złuszczaniem po 10—14 dniach. Parotitis epidemica (świnka). Cechy. Dziecko skarży się na ból tuż poniżej ucha po jednej stronie; w miejscu tym można stwierdzić lekkie obrzmienie, które stopniowo się powiększa. W ciągu 48 godz. występuje duże powiększe­nie szyi, a obrzmienie szerzy się na policzek. Obrzmienie szerzy się ku przo­dowi przed uchem, którego płatek jest uniesiony, a ku tyłowi poniżej mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Druga strona zwykle ulega zajęciu po 1 lub 2 dniach. Powiększony gruczoł jest z reguły twardy i nieco elastyczny. Wystąpienie bólu w okolicy ucha, zwiększającego się przy otwieraniu ust, połykaniu i przyjmowaniu kwasów; gorączka; obrzmienie śli­nianki; sztywność szczęk; zmniejszone wydzielanie śliny; nagminność. Zapalenie gruczołów ślinowych. Cechy. Jeden gruczoł, zazwyczaj przyusz-nica, staje się obrzmiały, napięty i tkliwy. Gorączka; toksemia; ból ucha; utrudnienie połykania; ewentualne tworzenie się ropnia; towarzysząca ostra choroba zakaźna, uraz, choroba lub operacja jamy brzusznej lub na narządach moczopłciowych; nie­drożność przewodów ślinowych; porażenie twarzy; suchość błony śluzowej jamy ustnej. Comedones (zaskórniki). Cechy. Małe, czarniawe, zapadnięte lub nieco wzniesione twory zjawiają się w skórze twarzy w okolicy ujść gruczołów łojowych. Przy uciśnięciu wygniata się masy grudkowate lub glisto-wate składające się z materiału łojowego. Naevus. Cechy. Jest to ograniczone wzniesienie (przerost skóry), zwykle zabarwione i pokryte włosami, o powierzchni brodawkowatej lub nacieczonej tłuszczem. Czasem ulega zwyrodnieniu nowotworowemu. Znamiona są zwy­kle wrodzone, zwłaszcza odmiana pigmentowana, chociaż białe pozbawione włosów znamiona mogą być nabyte. Urticaria (pokrzywka). Cechy. Jest to nagłe występowanie twardych, zao­krąglonych, różowych lub białawych wzniesień, otoczonych czerwoną obwód­ką (bąble), które utrzymują się przez kilka godzin i ustępują, by pojawić się w innych miejscach. Występuje silne swędzenie. Naevus simplex (haemangioma teleangiectaticum; znamię wrodzone). Cechy. Jest to nieco wzniesiony, żywo lub ciemnoczerwonej barwy guz, zwykle umiejscowiony na twarzy lub szyi i zwykle wrodzony. Cystis seborrhoica (kaszak). Cechy. Jest to okrągławe obrzmienie, zwykle twarde, ale elastyczne, swobodnie ruchome (jeśli nie ulegnie zmianom zapal­nym), zawsze przymocowane do skóry w jednym miejscu. Zmiany te są o wiele rzadsze na twarzy niż na skórze owłosionej głowy. Papillome (Verruca, brodawka). Cechy. Jedyną postacią brodawki stwier­dzaną na twarzy jest brodawka nitkowata (Verruca filiformis), wychodząca z brodawki skórnej. Epithelioma squamocellulare. Cechy. Występuje on częściej na wardze. Rozwinięte w pełni uszkodzenie jest niezwykle charakterystyczne. Odnośnie pełnego opisu tej odmiany raka. Epithelioma basocellulare. Cechy. Zaczyna się i utrzymuje się przez długi okres czasu jako grudka. Tumor glandulae parotidis. Cechy. Zwykle powstają guzy mieszane. Prze­strzeń, leżąca poza gałęzią żuchwy, wkrótce się wypełnia, okolica policzka wyrostka sutkowatego ulega nacieczeniu. Guz jest zwykle zrazikowy i twar­dy, ale bywa miękki, jeśli przeważają elementy śluzowate. Guz szerzy się ku przodowi poniżej mięśnia żwacza i na dół ku szyi. Cystis glandulae parotidis simplex. Cechy. Zwykle występuje obrzmienie policzka lub w pobliżu miejsca ujścia przewodu Stenona do jamy ustnej. Pacjent wyczuwa napięte, nieco chełbocące obrzmienie usytuowane w tkan­kach policzka. Sarcoma mandibulae. Cechy. W ośrodkowej postaci mięsaka, który wy­chodzi z komórek płodowych szpiku i pojawia się częściej w dzieciństwie lub wczesnym okresie życia, wzrost nowotworu jest szybki, lecz nie wystę­pują cechy złośliwości. Błony śluzowe jamy ustnej, pokrywające nowotwór, są brązowofioletowe i mogą ulegać owrzodzeniu. Przy obmacywaniu obrzmie­nie wykazuje charakterystyczne „trzeszczenie skorupy jaja". Postać obwo­dowa mięsaka, wychodząca z okostnej, wykazuje nieograniczony wzrost i może wypełniać zatokę szczękową i naciekać policzek, usta i oczodół. Wzra­sta on szybko i ma grzybiasty charakter. Objawy miejscowe zależą od miej­sca nacieczenia. Badanie radiologiczne wskazuje na charakter guza. Odontoma. Cechy. Guz włóknisty (zwykle zębiak) górnej szczęki może wolno wypuklać policzek osiągając, jeżeli pozostaje nienaruszony, olbrzymie rozmiary. Jest on bardzo twardy. Cystis peridentalis. Cechy. Jest to powoli rozwijające się obrzmienie w okolicy korzenia zęba zmienionego próchniczo, które może powiększać się uwidaczniając się na policzku ponad zębodołem. Skóra przesuwa się swobod­nie ponad torbielą. Nie stwierdza się żadnego miejscowego odczynu zapal­nego lub tkliwości. Przy obmacywaniu może lekko trzeszczeć. Badanie radio­logiczne ujawnia charakter tego tworu. Cystis dermoidalis. Cechy. Torbiel umiejscawia się najczęściej tuż poza wyrostkiem jarzmowym kości czołowej, ale spotyka się też w wewnętrznym kąciku oczodołu lub przed albo poza uchem. Obrzmienie jest kształtu pół-kulistego i nie przesuwa się wraz ze skórą (czym różni się od kaszaka); pod­stawa jest zawsze przymocowana do głębszych tkanek. Występuje u niemo­wląt, w dzieciństwie i w wieku dojrzałym. Oedema angioneuroticum. Cechy. Obrzęk powstaje nagle i jest ograni­czony. Twarz, ręce i zewnętrzne narządy płciowe są najczęstszym miejscem występowania obrzęku. Na twarzy objęte obrzękiem bywają powieki, wargi i policzki. Nagłe pojawianie się obrzęku; w wywiadzie — dziedzicz­ność; swędzenie, uczucie gorąca, zaczerwienienie lub pokrzywka poprzedza napad; zaburzenia żołądkowo-jelitowe (kolka, ból, nudności, wymioty) towa­rzyszą wystąpieniu obrzęku; niekiedy objawy nerwowe; czasem ból w oko­licy serca i hemoglobinuria; przejściowy charakter obrzęku; nawrotowe wy­stępowanie obrzęku w różnych częściach ciała. Emphysema buccalis Cechy. Jest to obrzmienie tkanki łącznej policzka, miękkie i ciastowate; przy delikatnym ucisku palcem mogą występować drobne trzeszczenia. W wywiadzie — złamanie kości w okolicy zatoki szczęko­wej, czołowej lub nosa; powiększenie się odmy przy kaszlu, kichaniu lub energicznym dmuchaniu przez nos. Anthrax. Cechy. W miejscu zakażenia, zwykle na narażonej powierzchni, wśród których twarz jest miejscem szczególnie ulubionym (innymi miejscami są ręce i ramiona), tworzy się grudka, która wkrótce przekształca się w pęche­rzyk. Spoiste nacieczenie bywa znaczne i towarzyszy mu obrzęk z dużym obrzmieniem danej części ciała. Zawód (zwykle robotnicy pracujący przy wełnie, skórze i zwierzętach); niekiedy podobne zmiany w innych miejscach, specjalnie na rękach i ramionach; obrzmienie sąsiednich węzłów limfatycznych; .badanie bakteriologiczne ropy (wykazanie laseczek wąglika). Actinomycosis. Cechy. Zmiany promienicze w znacznej liczbie przypadków zajmują szczękę u mężczyzn. Pacjent zaczyna obserwować powstające obrzmienie po jednej stronie twarzy lub przewlekłe powiększenie szczęki, które może pozorować mięsak. Badanie ropy, wykrycie promieniowca. Mniej częste przyczyny. Acromegalia (wystające kości policzka tworzą uderzające guzowatości); lipoma, fibrolipoma; neurofibroma; angioma; cystis multilocularis mandibulae; enchondroma mandibulae; leontiasis ossea; absces-sus cjlandulae parotidis; malleus (znaczne obrzmienie nosa); thrombosis sinus cavernosi (szczególnie obrzmienie wokół oka); dacryocystitis (obrzmienie bli­sko wewnętrznego kącika oka); scorbutus; morbus Graves-Basedowi; throm­bosis sinus longitudinalis superioris; syndroma Mikuliczi; calculus ductus salivarii; meningocoele (obrzmienie podstawy nosa); lues (kilak); neoplasma antri Highmori (obrzmienie okolicy policzkowej z przemieszczeniem gałki ocznej); lepra nodularis; granuloma eosinophilicum cutis; rhinoscleroma; keloid; keratosis senilis; leucaemia cutis (lymphadenosis cutis circumscripta); syndroma Sjögreni (keratoconiunctivitis sicca, xerostomia, obrzmienie śli­nianki); ukąszenie żmii (znaczne obrzmienie i wybroczyny); paraffinoma.