Osoba zdrowa oddaje mocz około 5-krotnie w ciągu doby, wydalając około 1500 ml moczu. Zwykle człowiek zdrowy nie wstaje w nocy celem oddania moczu. Emocja lub przyjęcie znacznych ilości płynu jest powodem oddawania moczu w nocy w stanie zdrowia. Narażenie na działanie zimna wpływa na od­dawanie moczu, powodując wyraźne zwiększenie częstości moczenia w mie­siącach zimowych w porównaniu z letnimi. Częstomocz stanowi często skargę u nerwowych kobiet. Nadmierne przyjmowanie napojów zawierających kofeinę (kawa, herbata itd.) powoduje zwiększenie częstości oddawania moczu. Diabetes mellitus (cukrzyca). Cechy. Jednym z podstawowych objawów w ciężkich nie kontrolowanych przypadkach jest częste moczenie z oddawa­niem znacznych ilości moczu. Pragnienie; nadmierny apetyt; postępujące wychudnienie; suchość języka i skóry; świąd; mocz o wysokim ciężarze właściwym i zawie­rający cukier; przecukrzenie krwi. Hypertrophia prostatae (przerost gruczołu krokowego; prostatismus). Cechy. Obserwuje się zwiększenie częstości oddawania moczu, zwłaszcza w nocy i szczególnie nad ranem; później częstość moczenia w ciągu dnia ulega zwięk­szeniu. Wiek średni; zaburzenie rozpoczynania oddawania moczu i zmniejszenie strumienia; bywa zaleganie moczu w pęcherzu (cewnikowanie); zapalenie pęcherza; powolne ściekanie kropelkami; badanie palcem per rec­tum; cystoskopia (wykrywa się upośledzenie drożności). Cystitis acuta (ostre zapalenie pęcherza). Cechy. Występuje częsta chęć od­dawania moczu, co kilka chwil lub niemal bez przerwy, kilka razy na godzinę łub raz na parę godzin, dniem i nocą. Uczucie niepokoju w okolicy pęcherza; ból kurczowy w czasie oddawania moczu; niekiedy gorączka; pacjent nie może znieść ucisku na okolicę pęcherza; niekiedy mocz podbarwiony krwią; ropomocz; czasem ostre zatrzymanie moczu. Insufficientia circulatoria chronica cardiaca. Cechy. We wczesnym okresie występuje moczenie nocne z dziennym wielomoczem, po którym później poja­wia się skąpomocz. Glomerulonephritis chronica. Cechy. Jeśli nie ma obrzęków, występuje zwiększenie częstości moczenia, zwłaszcza nocą, z wielomoczem. Graviditas. Cechy. Niekiedy bywa pewne zwiększenie częstości moczenia z powodu ucisku, wyraźniejsze we wczesnym okresie oraz w drugiej połowie ciąży. Strictura urethrae. Cechy. Większa częstość moczenia łączy się z mniej­szym lub większym bólem. Główne objawy. W wywiadzie — rzeżączka (przed 1—15 laty); przewlekły wyciek z cewki (poranna kropla); wąski, nieregularny strumień moczu z od­dawaniem moczu kropelkami; niezupełny i bolesny wzwód; niekiedy retencja moczu; czasem krwiomocz; badanie zgłębnikiem. Nephrolithiasis (cólica renalis). Cechy. Częste moczenie może występować w czasie napadu kolki nerkowej. Kolka nerkowa; przeszywający ból w boku promieniujący wzdłuż moczowodu do jąder lub uda bądź do grzbietu itd.; niekiedy mdłości i wymioty, zapaść, poty, dreszcz, gorączka; bywa krwiomocz; ropomocz; badanie radiologiczne; cewnikowanie moczowodów. Urethritis gonorrhoica (acuta anterior et posterior). Cechy. Przy zakażeniu przedniego odcinka cewki moczowej częstsze moczenie można zaobserwować w dzień, ale nie w nocy, podczas gdy w zapaleniu tylnej części cewki moczo­wej pollakisuria występuje zarówno we dnie, jak i w nocy. W łagodnych przypadkach występuje niewielki ból przy oddawaniu moczu, ale w cięższych przypadkach ból jest silniejszy, zwłaszcza przed i przy końcu oddawania moczu. W wywiadzie — podejrzany stosunek; wyciek z cewiti; ból w kroczu i bolesne parcie; krwiomocz lub krople krwi przy końcu mocze­nia; obecność gonokoków w rozmazie. Carcinoma prostatae. Cechy. Gdy pojawia się zatrzymanie moczu, nastę­puje zwiększenie częstości moczenia. Występowanie u osób starszych; krwiomocz; bóle kulszo-we i miednicy; osłabienie; przerzuty do kości i węzłów chłonnych; badanie palcem per rectum (w obrębie gruczołu guzki o twardości kamienia); cysto-skopia i badanie bioptyczne punktatu. Calculus vesicae urinariae. Cechy. Zwiększenie częstości oddawania moczu jest większe w ciągu dnia i nie występuje zwykle w nocy, chyba że obraz ulega powikłaniu zapaleniem pęcherza. Nie odparta chęć oddania moczu, pojawiająca się przy bolesnym parciu, i ból pod koniec oddawania moczu; ból w cewce moczowej lub podbrzuszu, szczególnie przy wstrząsach; ostre napady („napady kamico­we"); krwiomocz; ropomocz; zgłębnikowanie lub wziernikowanie pęcherza; badanie radiologiczne. Carcinoma vesicae urinariae. Cechy. Niekiedy występuje zwiększenie czę­stości moczenia w ciągu dnia i nocy. Wiek średni; znaczny krwiomocz samoistny bez bólu; skrzepy krwi, ropa, fragmenty śluzówki w moczu; niekiedy zapalenie pęche­rza z bólem; cystoskopia. Appendicitis acuta. Cechy. Zwiększenie częstości moczenia może występo­wać w przypadkach zapalenia nisko umiejscowionego wyrostka robaczko­wego. Salpingitis (pyosalpinx; pelveoperitonitis). Cechy. W związku z sąsiado­waniem ogniska zapalenia występuje wzmożona pobudliwość pęcherza. Cystis ovarii. Cechy. Jeśli torbiel jest duża i nieruchoma w miednicy, nie­kiedy występuje częstsze oddawanie moczu wskutek ucisku. Fibromyomatosis uteri. Cechy. Wskutek ucisku na szyję pęcherza może pojawić się zwiększenie częstości oddawania moczu. Niekiedy meno- lub metrorrhagia; wydzielina śluzowa z macicy (leukorrhoea); opóźnione przekwitanie; ból; objawy ucisku na pę­cherz i odbytnicę; niedokrwistość; badanie per vaginam. Retroversio uteri. Cechy. Wskutek ucisku szyjki macicy na pęcherz może występować częstsze oddawanie moczu. Tuberculosis vesicae urinariae (primaria seu secundaria). Cechy. Zwiększe­nie częstości oddawania moczu jest jednym z powszechnie spotykanych obja­wów. Krwiomocz, najwyraźniejszy pod koniec oddawania moczu, stały, ale nie dominujący. W osadzie mikroskopowym krwinki czerwone; krwawienie nieregularne dniem lub nocą i nie powiązane ze wstrząsami; po­czątkowo łagodny ból w prąciu i kroczu pod koniec moczenia; ropomocz; zapalenie pęcherza; mocz kwaśny; wywiad; współistniejąca gruźlica (nerek, gruczołu krokowego, jądra); prątki gruźlicy w moczu; cystoskopia. Tuberculosis renis. Cechy. Początkowo zwiększenie częstości oddawania moczu z wielomoczem zaznacza się najbardziej nocą i towarzyszy mu ból przed, podczas lub po oddaniu moczu; później występuje również w ciągu dnia. Jest to zwykle najwcześniejszy i najbardziej stały objaw, który wystę­puje nawet przed zajęciem pęcherza przez proces chorobowy. Krwiomocz, zwykle mikroskopowy (niekiedy makroskopo­wy) okresowo; ból w okolicy nerek (niekiedy w okolicy zdrowej nerki); nie­wielka gorączka; ropomocz (zwykle jałowy przy posiewie); zmiany gruźlicze w zakresie innego narządu; prątki gruźlicy w moczu; cystoskopia i cewniko­wanie moczowodów; badanie radiologiczne (nieregularne cienie). Mniej częste przyczyny. Urethritis nongonorrhoica cathanhalis acuta; ureth­ritis suppurativa nonspecifica acuta; syndroma Reiteri; carcinoma urethrae; urethritis atrophica chronica (u kobiet); cystitis chronica; trigonitis chronica; diverticulum vesicae urinariae et cystitis; hernia vesicae urinariae et cystitis; prolapsus vesicae urinariae; prostatitis tuberculosa; przetoki pęcherza; papil­loma vesicae urinariae; schistosomiasis; ascariasis; exulceratio vesicae uri­nariae; retentio urinae cum incontinentia; carcinoma uteri (z wtórnym nacie-czeniem pęcherza); carcinoma recti (z wtórnym nacieczeniem pęcherza); angina pectoris; ren mobile (torsio); diabetes insipidus; ciała obce w pęche­rzu; calculus urethrae; pyelitis chronica; phimosis (u dzieci); balanitis (u dzieci); oxaluria; colibacilluria; anteflexio uteri; hysteria; appendicitis abscedens; cystalgia (nadmierna pobudliwość pęcherza); nadużywanie kawy lub herbaty; peritonitis (zwłaszcza w obrębie miednicy); pyelitis, acuta; oxy­uriasis; febris wolhyniana,- odczyny lękowe; tumor hypophysis cerebri; pro­lapsus uteri; prostatitis; claudicatio spinalis; proctitis acuta; ureteritis; efectus post coitum; phosphaturia; azoturia; przyjmowanie kantarydyny; porażenie słoneczne; dysmenorrhoea; diathesis urica.