Zmniejszenie objętości oddawanego moczu jest najczęściej skutkiem wzmo­żonego wchłaniania zwrotnego wody w kanalikach nerkowych w wyniku dzia­łania hormonu antydiuretycznego. Ten typ oligurii pozwala na Wyrównanie zapasów wody w ustroju w okresie niedoboru wody, związanego albo Ze zmniejszonym dowozem, albo ze zwiększoną utratą. Oliguria występuje więc zawsze w przypadkach zmniejszenia objętości płynu pozakomórkowego, nie­zależnie od przyczyny tego zmniejszenia. W przypadku zmniejszenia wydala­nia moczu wskutek odwodnienia lub hipowolemii w powstaniu oligurii biorą udział liczne mechanizmy regulujące (zmniejszenie przepływu krwi przez nerki, zmniejszenie przesączania kłębkowego, wzmożenie wchłaniania zwrot­nego wody i soli w kanalikach). Bezmocz może być następstwem zamknięcia odpływu moczu z nerek lub upośledzenia wytwarzania moczu przez nie; na­leży go odróżnić od retencji moczu; w tym ostatnim przypadku mocz, wy­dzielany przez nerki, ulega zatrzymaniu w pęcherzu moczowym wskutek zmian zamykających odpływ. Skąpomocz występuje w większości chorób gorączkowych i we wstrząsie. Glomerulonephritis acuta (ostre zapalenie kłębków nerkowych; ostra cho­roba Brighta). Cechy. Mocz w ilości skąpej, mętny lub ciemny, zawiera krew, białko i wałeczki (wałeczki z krwinek czerwonych, wałeczki szkliste i ziar­niste, woskowe i tłuszczowe). Objętość wydalanego moczu ściśle wiąże się z ostrością choroby, przy czym zmniejszenie diurezy wskazuje na nasilenie zmian w zakresie kłębków nerkowych. Bezmocz występuje w około 2%> przy­padków, a jego utrzymywanie się ponad 96 godzin jest objawem prognostycz­nie niepomyślnym. Syndroma nephroticum (zespół nerczycowy). Cechy. Mocz zwykle w ilości zmniejszonej i o wysokim ciężarze gatunkowym (1,025 do 1,040) niezależnie od tego czy zespół wiąże się etiologicznie z glomerulonephritis chronica, nephrosis lipoidea, amyloidosis renum, nephritis syphilitica, thrombosis venae renalis, lupus erythematosus disseminatus, glomerulosclerosis intercapillaris, myeloma multiplex itd. Mocz jest ciemny i zawiera obficie białko, liczne wa­łeczki szkliste, niekiedy wałeczki ziarniste, a rzadziej krwinki czerwone. Uraemia (insufficientia renum acuta). Cechy. Mocz w ilości skąpej lub cza­sem bezmocz. Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krą­żenia pochodzenia sercowego). Cechy. Mocz w ilości skąpej, o intensywnej barwie, zawiera białko w umiarkowanej ilości, nieco wałeczków szklistych i ziarnistych, a często nieliczne krwinki czerwone (w zaznaczonej niewydol­ności krążenia). Ren mobilis. Cechy. Mocz w ilości skąpej w czasie przełomu Dietla zawiera w nadmiarze moczany i szczawiany; niekiedy bywa krwawy. Po okresie nie­drożności dołącza się przejściowy wielomocz. Dilatatio ventriculi (rozszerzenie żołądka w zwężeniu odźwiernika). Cechy. Mocz w ilości skąpej, zaparcie, wybitna suchość skóry; objawy te są skutkiem przechodzenia niewielkiej ilości płynów z żołądka. Cólica saturnina (kolka ołowicza). Cechy. W czasie napadu mocz często w ilości skąpej. Ileus acutus (ostra niedrożność jelit). Cechy. Mocz w ilości skąpej, o inten­sywnym zabarwieniu; bywa zmniejszenie się ilości moczu, zwłaszcza jeśli nie­drożność jest usadowiona wysoko w jelitach. Peritonitis diffusa acuta (ostre rozlane zapalenie otrzewnej). Cechy. Mocz zwykle w ilości skąpej, o intensywnym zabarwieniu, zawiera obficie indykan. Nephrolithiasis (kamica nerkowa lub moczowodowa). Cechy. Całkowity bezmocz może pojawiać się w przypadku zamknięcia obu moczowodów przez kamienie, ale obserwuje się to rzadko. Częściej bezmocz wskutek kamicy wy­stępuje u osoby z częściowym zniszczeniem jednej nerki przez uprzednio przebyte choroby i w następstwie zamknięcia moczowodu drugiej nerki przez kamień. Rzadko zmniejszenie ilości oddawanego moczu jest skutkiem zatka­nia przez niewielki kamień moczowodu nerki praktycznie normalnej z na­stępowym odruchowym zahamowaniem wydzielania moczu przez drugą ner­kę, zwłaszcza jeśli czynność drugiej nerki uległa już upośledzeniu wskutek choroby. W kamicy moczowodowej bywają czasem bardzo niewielkie do­legliwości. Cirrhosis hepatis periportalis (marskość wątroby wrotna). Cechy. Mocz często w ilości zmniejszonej, zawiera w nadmiarze moczany, często niewielką ilość białka, a jeśli żółtaczka jest nasilona, wałeczki. Mniej częste przyczyny. Odczyny po przetoczeniu krwi; hydronephrosis; aneurysma aortae abdominalis; tumor abdominis; embolia renis; haemorrhagia; thrombosis venae cavae inferioris seu venae renalis; malaria perniciosa; peri-arteriitis nodosa acuta; abscessus renis; anaemia perniciosa; zatrucie terpen­tyną, chloranem potasu, chloroformem, kantarydyną, fenolem, dwuchlorkiem rtęci, fosforem itd.; pyonephrosis; pyelonephritis suppurativa; udar słoneczny; atrophia hepatis acuta flava; anuria nervosa; necrosis corticis renis symmetri-ca bilateralis; hepatitis; degeneratio renum polycystica (w późnym okresie choroby); leczenie metalami ciężkimi (rtęć, złoto, arsen); zespół zmiażdżenia (crush syndrome); abortus asepticus; hemoliza wewnątrznaczyniowa niezależ­nie od przyczyny; morbus postsericus; carcinoma vesicae urinariae (w razie zajęcia okolicy ujść obu moczowodów); przypadkowe podwiązanie obu mo­czowodów w czasie zabiegów chirurgicznych; carcinoma uteri (z nacieczeniem i uniedrożnieniem obu moczowodów); zablokowanie przez kryształy sulfonami-dowe; tuberculosis renum; ascites; anuria reflectorica (postoperativa seu post-traumatica); zbyt szybkie opróżnienie rozciągniętego pęcherza moczowego; diathesis urica; znaczne wymioty (odwodnienie); biegunka (odwodnienie); cholera; febris flava.