Jak opisano wyżej, dopiero na krótko przed lub nawet po urodzeniu jądra zstępują z jamy brzusznej do worka mosznowego (descensus testium). W okolicy pachwinowej, w miejscu, które odpowiada pierścieniowi pachwino­wemu głębokiemu , przechodzą one obustronnie przez przednią ścianę brzucha, przez kanał pachwinowy. W procesie zstępowania udział również bierze przednia ściana brzucha w tym miejscu uwypuklając się ze wszystkimi swymi warstwami; w ten sposób wytworzona kieszonka wędruje przed jądrem do worka mosznowego. W mosznie więc odnajdujemy wszyst­kie warstwy przedniej ściany brzucha jako osłonki powrózka nasien­nego i jądra (tunicae funiculi spermatici et testis) począwszy od skóry aż do otrzewnej. Osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis)'- warstwą wewnętrzną ota­czającą błonę białawą jądra pokrywa większą część jądra i najądrza jako blaszka trzewna (lamina visceralis) ściśle zrośnięta z błoną białawą, zaś jako blaszka ścienna (lamina parietalis) wyścieła powierzchnię wewnętrzną jamy worka mosznowego. Między obu blaszkami znajduje się włosowata szczelina, jama surowicza moszny , a przejście jednej blaszki w drugą tworzy rodzaj krezki jądra, przez którą do jądra i najądrza dochodzą naczynia i nerwy. Stosunki te uwzględniliśmy przy omawianiu budowy jądra . Od dolnego końca jądra w miejscu, gdzie ono nie ma osłonki surowiczej dochodzi krótkie pasmo łącznotkankowe zawierające gładkie komórki mięśniowe. Pasmo to dochodzi do dna worka mosznowego i łączy wszystkie osłonki z sobąiz jądrem; nosi ono nazwę więzadła mosznowego , jest zaś pozostałością zarodkowego jądrowodu. W łącznotkan-kowej warstwie blaszki ściennej osłonki pochwowej jądra znajdują się pasma mięśniówki gładkiej, które są częścią tzw. dźwigacza wewnętrznego. Jama surowicza moszny sięga ku górze nieznacznie tylko powyżej jądra i blaszka ścienna tworzy tu u góry małe stożkowate uwypuklenie wierzchołkiem skierowane ku górze; od szczytu tego stożka biegnie czasem dalej przez powrózek nasienny pasmo łącznotkankowe zawierające niekiedy małe jamki surowicze. Pasmo to jest pozostałością niezupełnie zanikłej części wyrostka pochwowego otrzewnej ipestigium processus vaginalisperitonei). Jeżeli pasmo to zachowuje się jako drożny przewód łączący jamę otrzewnej z jamą surowiczą moszny, jeżeli więc wyrostek pochwowy otrzewnej jest zachowany, wtenczas przez przewód ten mogą się przedostawać trzewa i układać obok jądra. Osłona mięśniowo-powięziowa składa się z trzech warstw: powięzi nasiennej wewnętrznej, dźwigacza jądra oraz powięzi dźwigacza jądra. Powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna) - obejmuje z zewnątrz osłonkę pochwową jądra; jest to mocna blaszka łącznotkankową zawierająca pasma mięśniówki gładkiej, które stanowią dalszy składnik dźwigacza wewnętrznego (m. cre­master internus) Z blaszką ścienną osłonki pochwowej jądra jest ona złączona warstwą wiotkiej tkanki łącznej i daje się od niej odpreparować (z wyjątkiem miejsca przy wię­zadle mosznowym). Od osłonki pochwowej jądra różni się przede wszystkim tym, że obejmuje całą zawartość worka mosznowego: jądro wraz z najądrzem i powrózek nasienny, podczas kiedy osłonka pochwowa jądra, jak zaznaczono, bardzo nieznacznie tylko zachodzi na powrózek. Powięź nasienna wewnętrzna jest pochodną powięzi poprzecznej brzucha i w rozwoju osobniczym rozpoczyna się w jej przedłużeniu w obrębie pierścienia pachwinowego głębokiego, jako wyrostek pochwowy powięzi poprzecznej. Dźwigacz jądra (m. cremaster). O ile osłonka pochwowa jądra obiema swymi blaszkami dozwala na pewną przesuwalność jądra w swych osłonkach, o tyle powięź nasienna wewnętrzna i dźwigacz jądra, które na niej spoczywają, tworzą mięśniowo-włóknisty układ wieszadłowy regulujący położenie jądra wraz z jego osłonkami. Prążko­wane włókna mięśniowe pochodzące z m. skośnego wewnętrznego brzucha i z m. po­przecznego brzucha ciągną procowato z pierścienia pachwinowego powierzchownego dokoła powięzi nasiennej wewnętrznej tworząc dźwigacz jądra. Nazywamy go również dźwigaczem zewnętrznym w odróżnieniu od dźwigacza wewnętrznego utworzonego z wiązek gładkich komórek mięśniowych zarówno powięzi nasiennej wewnętrznej, jak i blaszki ściennej osłonki pochwowej jądra. U góry, poniżej pierścienia pachwinowego powierzchownego prążkowany dźwigacz jądra tworzy warstwę bardziej zbitą; u dołu, na mosznie występują luźniejsze pasma układające się w sieci o większych i mniejszych oczkach. Głównie prążkowany dźwigacz jądra, również jednak i gładki dźwigacz wewnętrzny a nawet mięśniówka gładka błony kurczliwej powodują swobodne zawieszenie jądra w worku mosznowym. Jeżeli napięcie mięśniowe zmniejsza się, jak np. u ludzi starych, jądra zwisają znacznie niżej i są mniej chronione niż u młodych osób. Unoszenie jąder odbywa się niezależnie od naszej woli, np. przy dotyku powierzchni wewnętrznej uda; występuje wtenczas tzw. odruch dźwigacza jądra. Również w energicznym skurczu mięśni brzucha dźwigacz jądra może być pobudzony. Mięśniówka gładka dźwigacza wewnętrznego zwiększa siłę odruchu. Powięź dźwigacza jądra (fascia cremasterica) jest dalszym ciągiem powięzi po­wierzchownej brzucha oraz rozcięgna m. skośnego zewnętrznego brzucha. Powięź ta pokrywająca z zewnątrz dźwigacz jądra nie ma większego znaczenia praktycznego. Jest ona grubsza u góry, gdzie otacza powrózek nasienny, niż u dołu na mosznie, gdzie staje się już tylko warstewką wiotkiej tkanki łącznej pokrywającej dźwigacz jądra. Trzecia, zewnętrzna osłona skórna składa się, tak jak poprzednia, również z trzech warstw: z powięzi nasiennej zewnętrznej, z pokrywającej ją błony kurczliwej i warstwy skórnej. Powięź nasienna zewnętrzna obejmuje zarówno jądro, jak i powrózek nasienny. Stanowi ona przedłużenie powięzi podskórnej brzucha i tworzy włóknistą warstwę podskórną; na zewnątrz ogranicza ona błonę kurczliwą, do wewnątrz zaś wiotką tkanką łączną łączy się z powięzią dźwi­gacza jądra; nie zawiera ona tłuszczu. W obrębie tej warstwy sprawy zapalne z łatwością mogą się szerzyć, jak również wstępować pod skórę prącia oraz pod skórę brzucha. Wskutek tego luźnego połączenia skóra moszny jest wszędzie łatwo przesuwalna na podłożu, dostępna więc wymacywaniu. Palec badającego może od dołu wsunąć się do okolicy pachwinowej i dojść do pierścienia pachwinowego powierzchownego. Jeżeli gromadzi się płyn (wysięk) w jamie surowiczej moszny (wodniak, hydrocele), lub jeżeli przepukliny pachwinowe wnikają do moszny, lub też jeżeli powstaje zastój limfy i po­większenie naczyń chłonnych (słoniowatość, elephantiasis scroti), wtenczas skóra rozciąga się, wygładza, staje się cieńsza i moszna powiększa się coraz bardziej. Skóra moszny i błona kurczliwa. Moszna jest to obszerny zwisający i luźny, nieparzysty worek, ścianę którego w ścisłym znaczeniu tworzy tylko skóra i specjalnie zbudowana tkanka podskórna, błona kurczliwa wraz z odgraniczającą ją blaszką podskórną, powięzią nasienną zewnętrzną. U kobiet moszna odpowiada wargom sromowym większym i tak jak one rozwija się z embrio­nalnych wałów płciowych, prawego i lewego. O parzystym pochodzeniu moszny przy­pomina pośrodkowo położone wąskie pasmo, szew moszny (raphe scroti) oraz prze­groda moszny (septum scroti), która przedziela obie komory worka mosznowego. Przegroda ta nie jest jednak szczelna, gdyż w wysiękach ciecz przenika z jednej komory do drugiej. W przywiedzionych udach moszna położona jest między nimi i do przodu od nich. Ku tyłowi skóra worka mosznowego przechodzi w skórę krocza, bocznie w skórę Niektórzy (Pernkopf) powięź nasienną zewnętrzną nazywają błoną włóknistą moczowo-płciową zewnętrzną (tunica fibrosa urogenitalis externa). uda i do przodu oraz ku górze w skórę prącia, wzgórka łonowego oraz w łączącą się z nim skórę okolicy pachwinowej. Odpowiednio do położenia obu jąder mieszczących się w mosznie, worek ten wykazuje dwie wyniosłości przedzielone małym wgłębieniem ciągnącym się pośrodkowo, jak również wąskim szwem moszny, o którym już wspo­minaliśmy. Ponieważ jądro lewe położone jest zwykle nieco niżej niż prawe, worek mosznowy pod względem kształtu i długości nie jest zupełnie symetryczny; przeważnie lewa połowa zwisa nieco niżej; zwykle też mosznę «nosi się» po stronie lewej. Moszna osobniczo ma różny wygląd, różny również w zależności od wieku; bądź jest gładka i luźna, bądź pomarszczona i skurczona. Polega to na dużym bogactwie gładkich ko­mórek mięśniowych, które tworzą odrębną warstwę mięśniową położoną pod skórą właściwą, zwaną błoną kurczliwą. Błona kurczliwa (tunica dartos; dartos = obdarty ze skóry) łączy się z mięśniówka tkanki podskórnej prącia, krocza oraz okolicy pachwinowej wytwarzając tzw. mięśniówkę płciową (muscularis genitalis). W przegrodzie moszny występują tylko nieliczne i ubogie pasma tej mięśniówki; na ogół obejmuje ona mosznę jak zamknięty płaszcz. Jeżeli mięśniówka jest rozluźniona, wówczas skóra może się silnie rozciągać. Występuje to zwłaszcza podczas wznoszenia się prącia, kiedy worek mosznowy unosi się i wydaje się mniejszy, ponieważ jego skóra została zużyta do pokrycia wydłużonego i pogrubionego prącia. Pod wpływem zimna mięśniówka kurczy się, worek wydaje się mniejszy, ściślej obejmuje jądra, wytwarzają się drobniejsze i większe zmarszczki. Jeżeli zstępowanie jądra obustronnie nie zostało dokonane, to moszna jest mała; w jedno­stronnym zahamowaniu zstępowania kształt asymetryczny zaznacza się szczególnie silnie. Skóra moszny jest cienka, słabo owłosiona i ciemniej zabarwiona niż pozostała skóra; zawiera ona liczne i duże gruczoły łojowe i potowe. Torebki włosowe w postaci drobnych wyniosłości są widoczne lub wyczuwalne. Również powierzchowne naczynia krwionośne przeważnie przeświecają przez cienką skórę. Skóra moszny nie zawiera tkanki tłuszczowej, natomiast jest bogata we włókna sprężyste. U noworodka moszna jest już stosunkowo duża, chociaż jądra nie uwypuklają jeszcze worka mosznowego. W rozwoju dziecięcym moszna staje się stopniowo coraz bardziej napięta. W starości wydłuża się a wskutek rozpoczynającego się zaniku mię­śniówki staje się bardziej luźna. Znaczenie osłonek jądra. Jak zaznaczyliśmy wyżej, jądro jest swobodnie za­wieszone w mosznie spoczywając na układzie delikatnych blaszek mięśniowo-włóknistych. Poprzecznie prążkowany dźwigacz jądra powoduje szybkie odruchowe uniesienie jąder, pozostała mięśniówka gładka mieszcząca się w blaszce ściennej osłonki pochwowej jądra i w powięzi nasiennej wewnętrznej (dźwigacz jądra wewnętrzny) oraz w błonie kurczliwej współpracuje z dźwigaczem zewnętrznym kurcząc osłonki a tym samym zmniejszając ich powierzchnię. Błona kurczliwa wybitnie reaguje na wahania tempe­ratury. Moszna uchodzi też za narząd regulujący ciepło. Wrażliwa na temperaturę błona kurczliwa rozluźniając się może powiększać powierzchnię worka mosznowego i zwiększać oddawanie ciepła lub też kurcząc się może marszczyć skórę moszny i zmniej­szać powierzchnię oddającą ciepło. Brak tkanki tłuszczowej w skórze moszny wpływa również na ochłodzenie jąder. W worku mosznowym temperatura jest o 2,5 do 40 niższa niż w jamie brzusznej. Jeżeli czynne jądro przemieścimy z powrotem do jamy brzusznej, wtedy spermiogeneza zanika. U zwierząt, które mają okresowe zstępowanie w czasie rui, jak np. królik, dla wytwarzania nasienia konieczne jest obniżenie temperatury. Włosy łonowe (pubes). Rodzaj owłosienia okolicy łonowej jest różny u mężczyzny i u kobiety. Włosy łonowe należą do wtórnych cech płciowych, co wynika choćby z tego, że występują one dopiero w początkowym okresie dojrzałości płciowej; u wczesnych trzebieńców nie występują, u późnych przeważnie wypadają. Worek mosznowy a zwłaszcza prącie mają owłosienie ubogie; najgęściej występują włosy nad spojeniem łonowym i dokoła nasady prącia. Charakterystyczną cechą u mężczyzny jest górna granica owłosienia łonowego; nie jest ona ostra, tak jak u kobiety, u której owło­sienie to kończy się u góry równą linią poprzeczną na wzgórku łonowym (mons pubis). U mężczyzny owłosienie łonowe w kształcie trójkąta zachodzi znacznie wyżej i łączy się z owłosieniem ściany brzucha, sięgając swym wierzchołkiem do pępka lub nawet wyżej. Szczelina między workiem mosznowym i udami zwykle jest nieowłosiona lub bardzo nieznacznie, jak również krocze. Dopiero przy odbycie owłosienie jest silniejsze. Naczynia i nerwy. Z tętnic oprócz naczyń powrózka nasiennego (p. dalej) zaopatrują mosznę większe gałęzie 1 mosznowe tylne z t. sromowej wewnętrznej (od t. biodrowej wewnętrznej), oraz mniejsze gałęzie mosznowe przednie z tt. sro­mowych zewnętrznych (od t. udowej). Żyły uchodzą częściowo do ż. sromowej we­wnętrznej, częściowo do ż. podskórnej odpiszczelowej. Naczynia chłonne prowadzą do węzłów pachwinowych. Nerwy zaopatrujące skórę moszny są to: od przodu gałąź płciowa 2 n. plciowo-udowego oraz nn. mosznowe przednie (z n. biodrowo-pachwino-wego), od tyłu nn. mosznowe tylne (z n. sromowego). Autonomiczne unerwienie po­chodzi ze splotu podbrzusznego dolnego. Powrózek nasienny (funiculus spermaticus). W powrózku nasiennym złączone są te wszystkie twory, które przechodzą przez kanał pachwinowy. Powrózek jest też objęty tymi samymi osłonkami co jądro, z wyjątkiem blaszek surowiczych. Wskutek zstępowania jądra nasieniowód wchodzący w skład powrózka nasiennego zmienił swoje położenie i łukowato opuścił się ku dołowi do worka mosznowego; natomiast naczynia jądra zachowały swe pierwotne położenie aż do kanału pachwinowego i dopiero od kanału pachwi­nowego mają wspólną drogę z nasieniowodem. Pierścień pachwinowy głęboki jest miejscem spotkania naczyń jądrowych zstępujących z góry oraz części miednicznej nasieniowodu, która począwszy od dna pęcherza daje się prze­śledzić aż do tego miejsca. Od tego punktu, powtarzamy, wszystkie twory stanowiące zawartość kanału pachwinowego i złączone z sobą tkanką łączną tworzą powrózek nasienny. Wraz z jądrem oraz na­jądrzem jest on obustronnie wpuszczony do worka mosznowego. Powrózek nasienny daje się wymacać przez skórę moszny, zwłaszcza nasieniowód najważniejszy jego składnik. W przebiegu powrózka możemy więc odróżnić część położoną w worku mosznowym (odcinek mosznowy albo podskórny) i część przenikającą przez ścianę brzucha położoną w kanale pachwinowym (odcinek pachwinowy). W przejściu przez kanał pachwinowy powrózek stopniowo utracą swe osłonki. Grubość powrózka nasiennego odpowiada mniej więcej grubości małego palca i wypełnia kanał pachwinowy. Długość powrózka jest zmienna zależnie od położenia jądra, mniej więcej wynosi ona 15—20 cm. Między naczyniami przebiegają podłużne pasemka gładkich komórek mięśniowych, łącząc się z mięśniówka osłonek jądra; one to, jak również mięśniówka ściany naczyń, sztucznie wyciągnięty powrózek sprowadzają do poprzedniej długości. Liczne skłaaniki sprężyste w ścianie narządów powrózka oraz w tkance łącznej między nimi działają biernie w tym samym kierunku. Zawartość powrózka nasiennego. Przednia część powrózka zawiera naczynia krwionośne, łimfatyczne oraz nerwy zaopatrujące jądro i najądrze (t. jądrowa, splot nerwowy jądrowy), w części tylnej leży nasieniowód oraz naczynia i nerwy nasienio- wodu. Liczne żyły tworzą splot wi-ciowaty (plexus pampiniformis) oplatający tętnice. Ponieważ żyły nie mają zastawek, z łatwością wytwarzać się w nich może zastój krwi, zwłaszcza w lewym powrózku, może dlatego, że krew żylna ma mniej korzystne warunki odpływu niż po stronie prawej ; po stronie lewej bowiem krew żyły jądrowej wlewa się do żyły głównej dolnej nie bez­pośrednio, tak jak prawej, lecz wpierw pod prostym kątem do żyły nerkowej lewej. Chorobowe powiększenie żył częściej też występuje po stronie lewej niż prawej. Oprócz wyżej wymienionych tworów powrózek nasienny zawiera pozostałość wy­rostka pochwowego otrzewnej oraz naczynia i nerwy zaopatrujące osłonki jądra i po­wrózka nasiennego. Do nich należy t. dźwigacza jądra 2 z t. nabrzusznej dolnej, ga­łęzi t. biodrowej zewnętrznej. Zespolenia między tętnicami jądra, najądrza i na­sieniowodu biegnącymi w powrózku a tętnicami osłonek nie występują, w żyłach i na- czyniach limfatycznych występują rzadko. Z nerwów znajduje się tu jeszcze gałąź płciowa n. płciowo-udowego, która zaopatruje osłonki (również dźwigacz jądra), jak i włókna autonomiczne współczulne i przywspółczulne splotu podbrzusznego dolnego zaopatrujące mięśniówkę gładką powrózka, osłonek jądra i przypuszczalnie błony kurczliwej. Streszczenie. Moszna (scrotum) jest to worek podzielony przegrodą (septum scrołij na dwie połowy, w których mieszczą się jądra. W ścisłym znaczeniu składa się ona ze szczególnie zbudowanej skóry oraz warstwy gładkiej tkanki mięśniowej podskórnej — błony kurczliwej (tunica dartos). W szerszym znaczeniu do worka mosznowego zaliczamy również osłonki obustronnie obejmujące jądra, najądrze i powrózek nasienny (tunicae funiculi spermalici et testis). W związku ze zstępowaniem jądra osłonki te jako wypuklenie ściany brzucha odpowiadają poszczególnym jej warstwom. Są to: blaszka ścienna (lamina pańetalis) i blaszka trzewna (lamina visceralis) osłonki pochwowej jądra (tunica raginalis testis), które jako blaszki surowicze odpowiadają otrzewnej i obejmują szczelino­watą jamę surowiczą; powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna), która podobnie jak blaszka ścienna osłonki pochwowej jądra zawiera liczne gładkie komórki mięśniowe (dźwigacz wewnętrzny jądra); prążkowany dźwigacz jądra: powięź dźwigacza (fascia cremasterica) ; powięź nasienna zewnętrzna (fascia sper­matica externa) odpowiadająca powięzi podskórnej brzucha oraz skóra (cutis) wraz z błoną kurczliwą (tunica dartos). Pod cienką, słabo owłosioną, ciemniej zabarwioną skórą brak jest tkanki tłuszczowej. Błona kurczliwa (tunica dartos) położona pod skórą tworzy odrębną warstwę mięśniówki gładkiej. Powrózek nasienny (funiculus spermaticus) położony w mosznie i biegnący dalej przez kanał pachwinowy objęty jest tymi samymi osłonkami co jądro z wyjątkiem blaszek surowiczych. Zawartość jego tworzy nasie­niowód oraz naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy zaopatrujące jądro, najądrze i nasieniowód. Liczne żyły tworzą splot wiciowaty (plexus pampiniformis).