W odróżnieniu od tzw. zespołów nerczycowych i nerczyc lipoidowych, stanowiących właściwie choroby pochodzenia kłębkowego, nerczyce pierwotne zależą od bezpośredniego uszkodzenia komórek kanalikowych przez rozmaite czynniki natury chemicznej, bakteryjnej, krążeniowej, fizycznej i fizykochemicznej oraz alergicznej i metabolicznej. Odróżnia choroby dotyczące: przeważnie górnego — proksymalnego odcinka, przeważnie dolnego — dystalnego, albo też obydwu odcinków kanalików. Tak więc zatrucia rtęcią, dwuchromianem i chlorkiem potasu, zwyrod­nienie tłuszczowe i szkliste w przebiegu różnych chorób ogólnych oraz niektóre postacie hemoglobinemii i hemoglobinurii (np. zespół M a r c h i a f a v a - M i c h e 1 a (p. niżej) uszkadzają przeważnie proksy-malne odcinki nefronów. Choroby związane z nieprawidłową przemianą materii w ustroju, jak dna, zaburzenia gospodarki fosforowej i wapniowej (p. niżej nephrocalcinosis parenchymatosa), białkowej (np. myeloma-nephrosis), wywołują zmiany głównie w dolnej, dystalnej części kanalików. Wreszcie zatrucia sulfonamidami, zespoły wątrobowo-nerkowe („hepa-torenalne"), a głównie zespół niesłusznie zwany „nerczycą dolnego nefro-nu" (lower nephron nephrosis autorów anglosaskich), czyli ostra niedomo­go kanalików nerkowych ze skąpomoczem lub bezmoczem i mocznicą dotyczą zarówno górnego, jak i dolnego odcinka nefronu. Z wymienionych tu pierwotnych chorób kanalikowych spotykane są naj­częściej w klinice i największe chyba znaczenie mają ostra niedomoga ne­rek z mocznicą (tzw. „zespół dolnego nefronu"), ostre zatrucia rtęcią i sul­fonamidami oraz zespoły wątrobowo-nerkowe i sprawy związane z hemo­globinemią i hemoglobinuria. Dlatego tym sprawom przede wszystkim należy poświęcić więcej uwagi.