Kształt. Nerka (ren; nefros) ma charakterystyczny kształt przypomi­nający ziarno fasoli. Na nerce odróżniamy dwie powierzchnie, przednią i tylną (facies anterior et posterior), brzeg boczny (margo lateralis) — wy­pukły i brzeg przyśrodkowy (margo medialis)—wklęsły w swej części środkowej oraz dwa zaokrąglone końce, górny i dolny (extremitas superior et inferior), zwane nieraz biegunami nerki. Powierzchnia przednia jest na ogół silniej wypukła, tylna bardziej spłaszczona. Koniec górny jest szerszy i cieńszy, dolny — węższy i grubszy. Brzeg boczny jest regularny; przy­środkowy— przerwany wnęką nerkową (hilus renalis) w swej części środ­kowej. Wnęka jest to podłużne i głęboko wcinające się wgłębienie ograniczone dwiema wypukłymi wargami, z których przednia jest krótsza i silniej wy-puklona u dołu, tylna — dłuższa i silniej wypuklona u góry. Do wnęki wchodzi tętnica nerkowa oraz nerwy, zaś żyła nerkowa i moczowód oraz naczynia limfatyczne wychodzą z wnęki. Twory te, głównie tętnica i żyła nerkowa, tworzą korzeń nerki (radix renis). Wnęka przedłuża się w głęboką szcze­linę— zatokę nerkową położoną wewnątrz nerki przebiegającą pod­łużnie. Zatoka nerkowa (sinus renalis) wypełniona tkanką tłuszczową, która łączy się z torebką tłuszczową obejmującą nerkę, zawiera liczne gałęzie naczyń nerkowych i nerwów oraz początkowe odcinki narządów wypro­wadzających mocz — kielichy i miedniczkę nerkową. Po usunięciu tych narządów zatoka występuje w postaci przestrzeni silnie spłaszczonej od przodu do tyłu, nieckowato objętej miąższem nerki. W przestrzeni, którą tworzy zatoka możemy odróżnić ścianę przednią i tylną. Wymiar przednio-tylny zatoki wynosi około 10—12 mm, wymiar poprzeczny (z boku na bok) 30—35 mm, mniej więcej więc około połowy szerokości całej nerki, oraz wymiar podłużny około 7 cm. Obie ściany zatoki przy wnęce są gładkie; wkrótce jednak, w kie­runku bocznym stają się nieregularne i wykazują liczne wyniosłości. Wyniosłości te są dwojakiego rodzaju; jedne kształtu stożka utworzone są przez brodawki nerkowe stanowiące wierzchołki piramid nerkowych zbudowanych z rdzenia nerki; drugie zaokrąglone, ułożone na przemian z poprzednimi utworzone są z kory nerki (p. dalej) i odpowiadają słupom nerkowym, które wpuklają się między piramidy. Płatowatość nerki. U płodu ludzkiego i u małego dziecka powierzchnia nerki nie jest gładka tak jak u dorosłego, lecz warstwa zewnętrzna miąższu nerkowego — kora nerki, jest wypuklona w miejscach, którym w głębi miąższu — w rdzeniu nerki odpowiadają wypukłe podstawy piramid nerkowych; te wypuklenia powierzchni zaznaczają płaty nerkowe (lobi renales) występujące w liczbie 10—20, oddzielone wcięciami. Każdemu wcięciu odpowiadają w głębi słupy nerkowe. Później (mniej więcej począwszy od 4 roku) z wcięć tych pozostają najwyżej tylko ślady; kora bowiem w ciągu wzrastania silnie grubieje, nierówności zewnętrzne wygładzają się i nerka zazwyczaj utracą swą budowę płatowatą. Zupełnie inaczej proces ten prze­biega u ssaków (np. u wieloryba, niedźwiedzia), u których wcięcia między płatami z wiekiem zamiast zanikać stają się wyraźniejsze. Nerka taka składać się może z wielu małych płatów (renculi) i każdy z nich tworzy małą, odrębną nerkę. Wcięcia między-płatowe mogą czasem zachować się i u dorosłego człowieka, mówimy wówczas o nerce płatowatej (ren lobałus). Kształt nerki prawidłowej jest bardzo zmienny; nerka może być bardzo płaska lub silnie wypuklona, czy też silnie wydłużona itd.; odmiany kształtu są częste; omówimy je niebawem. Wymiary i waga. Wymiar podłużny nerki wynosi przeciętnie 10—12 cm, wymiar poprzeczny 5—6; grubość 3—4 cm. Waga nerki wynosi 120—200 g; nerka lewa jest przeważnie nieco dłuższa, grubsza i cięższa niż prawa. Różnica płciowa zaznaczać się może już w życiu płodowym. Ciężar właściwy nerki wynosi około 1,052. Objętość nerki dziecięcej w stosunku do wagi ciała jest większa niż u dorosłego. Największy rozwój nerka osiąga w wieku 25—30 lat; w wieku starszym ulega pewnemu zanikowi i równocześnie silnie się za­okrągla. Barwa i konsystencja nerki. Barwa nerki wskutek dużej zawartości krwi (30% ilości krwi jednego skurczu komór serca przepływa przez obie nerki) jest na powierzchni czerwonawobrązowa. Miąższ jest zbity, tak że można nerkę wymacać poprzez ścianę brzucha; po wyjęciu ze zwłok zachowuje ona swój kształt. Nerka jest bardziej odporna na urazy niż wątroba czy śledziona, jednak mimo swej zbitej budowy jest dosyć plastyczna i powierzchnie jej dostosowują się do narządów sąsiednich. Kierunek. Długie osie obu nerek nie biegną pionowo i równolegle do siebie, lecz nieco skośnie, zbieżnie ku górze; odległość końców dolnych wynosi około 11—12 cm, końców górnych około 7—8 cm. Nerki położone są nie tylko skośnie w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej, ale również skośnie w stosunku do płaszczyzny czołowej; ponieważ grubość mięśnia lędźwiowo-udowego, na którym nerka częściowo spoczywa, wzrasta ku dołowi, koniec dolny nerki bardziej oddalony jest więc od tylnej ściany brzucha niż koniec górny. Również wymiar poprzeczny nerki ustawiony jest skośnie do płaszczyzny czołowej; w związku bowiem z wypukleniem mięśnia lędźwiowo-udowego i wyżłobieniem ściany tylnej brzucha powierzchnia tylna nerki zwrócona jest nie tylko ku tyłowi, lecz również przyśrodkowo, przednia nie tylko do przodu, lecz również nieco bocznie, a wnęka nerki otwiera się przyśrodkowo i do przodu. Powierzchnie tylne nerek ustawione są więc w stosunku do siebie pod kątem mniej więcej prostym otwartym w stronę kręgosłupa. Położenie ogólne. Nerki są to największe narządy przestrzeni zaotrzewno-wej. Wraz z nadnerczami, które przylegają do górnych końców nerek, są one położone na tylnej ścianie brzucha w tkance łącznej górnej części prze­strzeni zaotrzewnowej. Nerki leżą po obu stronach kręgosłupa na poziomie dwóch dolnych kręgów piersiowych i trzech górnych lędźwiowych. Nerka lewa rośnie zazwyczaj nieco silniej niż prawa i z tego powodu sięga wyżej od niej. Niższe położenie nerki prawej nie jest więc powodowane wątrobą, jak mogłoby się to wydawać u dorosłego, choć wątroba może później wpły­wać hamująco na rozwój nerki prawej ku górze (Clara). Różnica poziomu obu nerek wynosi mniej więcej 1/2 do i wysokości trzonu kręgu.