OBRZMIENIE DNA JAMY USTNEJ
Żabka (ranula). Cechy. Jest to przewlekłe, powoli powiększające się obrzmienie w przedniej części dna jamy ustnej, umiejscowione bezpośrednio pod śluzówką, w linii środkowej, lub przesunięte ku jednej stronie. Ma ono zabarwienie niebieskawoszarawe, ale może być czerwonawoszarawe od drobnych naczyń krwionośnych, które je pokrywają. Często guzek jest pokryty żyłkami. Jest on napięty i chełbocący, ale nie zagłębia się pod uciskiem. Przesuwa on język ku górze i, jeśli jest dość duży, może stać się przyczyną znacznej niewygody i dolegliwości. Rzadko powoduje on wypuklenie na podbródku. Jeśli rozwija się w dzieciństwie, może prowadzić do znacznego wysunięcia ku przodowi i zniekształcenia żuchwy oraz do przemieszczenia zębów. Torbiel zawiera początkowo ślinę, potem substancję śluzowatą.
Kamica ślinianek (sialolithiasis). Cechy. Jeśli zmiana dotyczy ślinianki pod-językowej lub jej przewodu, wyczuwa się twardy twór, dochodzący do wielkości kurzego jaja (choć zazwyczaj mały), umiejscowiony pod językiem, 1— 2 cm poza mięskiem pod język owym. Twór jest podłużny, gruszko waty, rzadziej okrągły.
Obrzmienie i wrażliwość uciskowa ślinianki przy posiłkach, a w zastarzałych przypadkach trwałe zgrubienie tkanek ślinianki.
Torbiel skórzasta (cystis dermoidalis). Cechy. W dnie jamy ustnej torbiele skórzaste spotyka się w dwóch umiejscowieniach: w linii środkowej pod skórą lub między mięśniami bródkowo-gnykowo-językowymi lub bocznie, poniżej kąta żuchwy. Jeśli są one małe, wypuklają się zwykle ku dołowi, na podbródku, ale mogą też wypuklać się ku jamie ustnej, tworząc wówczas żółtawe twory, przeświecające przez błonę śluzową. Bardzo duże torbiele mogą uciskać na język, przesuwając go ku górze i do tyłu, co prowadzi nawet do duszności. Przy obmacywaniu dwuręcznym torbiele mają konsystencję ciasto-watą, a pod uciskiem powstają zagłębienia. Wzrastają one powoli, dochodząc do przeciętnej wielkości po latach. Mogą zawierać włosy lub inne twory dodatkowe skóry.
Rak (carcinoma). Cechy. Guz może powstawać w bezpośredniej bliskości języka, prawdopodobnie wychodząc ze ślinianki podjęzykowej, lub też szerzy się z języka. Rak w zewnętrznej części dna jamy ustnej może powstawać wskutek szerzenia się zmiany z wargi lub szczęki. Pojawia się stwardniałe pole lub twardy guzek, który wrzodzieje, mając tendencję do szybkiego szerzenia się i tworzenia grzybowatych wyrośli. W następstwie wzrastania komórek brzegi owrzodzenia wywijają się, a powierzchnia przybiera osobliwy kalafioro-waty, guzkowy wygląd; jest ona pokryta surowiczo-ropną, cuchnącą treścią, zawierającą strzępy tkanki martwiczej. Wkrótce zmiana obejmuje język, unieruchamiając go, tak że artykulacja i połykanie stają się utrudnione.
Występowanie po 40 roku życia; zajęcie podszczękowych węzłów chłonnnych; ból; wczesne wyniszczenie; badanie bioptyczne.
Angina Ludwiga. Cechy. To rzadkie, złośliwe zakażenie tkanki łącznej powoduje ostro szerzące się nacieczenie tkanek miękkich, rozpoczynające się w dnie jamy ustnej i okolicy podszczękowej i spajające wszystkie twory tej okolicy w jedną deskowato twardą masę. Obrzmienie łączy się z kością żuchwy z jednej lub z obu stron i uciska na język, przemieszczając go w jedną stronę, lub ku górze i do tyłu w kierunku gardła. Od strony jamy ustnej można wyczuć stwardnienie w dnie po jednej lub po obu stronach, a warstwa pod-śluzowa może być tak obrzęknięta, że wypukła się ponad poziom zębów w postaci szarego wałka. Sprawa zaczyna się często jako podostre obrzmienie, które nie rozwija się przez szereg dni lub tygodni, ale gdy dojdzie do jego uczynnienia, szerzy się szybko aż do zajęcia całego dna jamy ustnej i przedniej części szyi.
Niekiedy przebyta operacja, uraz lub próchnica zęba; czasem utrudnienie oddychania; sztywne ustawienie głowy z uniesionym podbródkiem; bywa bladość i znaczna sinica; trudności w otwieraniu ust; niebezpieczne zakażenie ogólne, chyba że sprawa cofnie się.
Wtórne zapalenie ślinianki (sialadenitis secundaria). Cechy. Podszczękowe i podjęzykowe gruczoły ślinowe są stwardniałe i nieco bolesne, ale obrzmienie zwykle szybko ustępuje bez wytworzenia ropnia. Powiększenie jest widoczne na dnie jamy ustnej lub pod podbródkiem albo pod ramionami żuchwy.
W wywiadzie zakażenie lub kamica ślinianek; czasem przekrwienie i nadwrażliwość skóry tej okolicy; niekiedy lekki ból przy połykaniu w gardle i w okolicy gruczołu ślinowego; bywają nawroty.
Mniej częste przyczyny. Torbiel przewodu Whartona; znamię; torbiel śluzowata (gruczołów Nuhna i Blandina); choroba Mikulicza; naczyniak; tłusz-czak; mięsak; przewlekła ropowica (Holzphlegmone); torbiel skrzelowa; pro-mienica; brodawczak; torbiel tarczycowo-językowa; torbiel wodunkowa; urazowy guz więzadełka języka (u dzieci karmionych piersią); zwykła torbiel kostna.