Badanie tętna jest starą metodą diagnostyczną, która jednak nie straciła war­tości praktycznej do chwili obecnej, przeciwnie, w ostatnich dziesiątkach lat metodzie tej poświęcono sporo zainteresowania, uzupełniając ją nowymi sposo­bami zapisu krzywej tętna. Wyczuwalność tętna. U osób zdrowych udaje się bez trudu wyczuć tętno w tętnicy ramiennej, promieniowej, szyjnej, podkolanowej, grzbietowej stopy i piszczelowej tylnej. Niemożność znalezienia tętna w zwykłym miejscu może niekiedy zależeć od nieprawidłowego przebiegu tętnicy. Po wyłączeniu tej przyczyny brak tętna w jednej z tętnic obwodowych sugeruje niedrożność tętnicy doprowadzającej. Porównując zachowanie się tętna w odcinku przy-środkowym i obwodowym można zwykle orientacyjnie ustalić położenie prze­szkody — np. brak tętna w tętnicach stopy przy dobrze wyczuwalnym tętnic w tętnicy udowej sugeruje niedrożność obwodowego odcinka tętnicy udowej lub tętnicy podkolanowej. Brakowi tętna w tętnicy obwodowej często towarzyszą inne objawy, wskazu­jące na niedostateczne ukrwienie kończyny — bóle mięśni o charakterze chro­mania przestankowego, gorsze ucieplenie skóry, zmiany troficzne. U chorych z dobrze rozwiniętym krążeniem obocznym brak wyczuwalnego tętna może być — przynajmniej przez pewien czas — jedynym objawem wskazującym na upośledzoną drożność tętnicy. Najczęstszą przyczyną upośledzonej drożności tętnic zaopatrujących kończyny dolne jest zarostowa miażdżyca tętnic. U osób młodych przyczyną niedrożności mogą być zmiany zapalne w ścianie tętnicy (endangiitis obliterans). Obustronny brak lub gorsza wy­czuwalność tętna w tętnicach udowych, zwłaszcza u osoby młodej, budzi podej­rzenie koarktacji aorty (por. str. 248). Brak lub gorsze wypełnienie tętna obwodowego na jednej kończynie górnej może zależeć od ucisku tętnicy podobojczykowej przez guz śródpiersia, tętniak aorty, dodatkowe żebro szyjne, mięsień pochyły przedni (por. str. 72). W tym ostatnim zespole tętno w tęt­nicy promieniowej po stronie chorej może znikać tylko w pewnych położeniach kończyny. Przyczyną nierównomiernego wypełnienia tętna u osób młodych mogą bvć wrodzone zaburzenia rozwojowe układu tętniczego. Równoczesny brak tętna w tętnicach kończyny górnej i w tętnicy szyjnej po jednej lub obu stronach występuje w tzw. zespole łuku aorty, nazywanym także chorobą Takayashu lub chorobą „bez tętna" (pulseless disease). Istotą tego rzadkiego schorzenia jest postępujące zapalenie zarostowe dużych tętnic odchodzących od łuku aorty. Brakowi tętna mogą towarzyszyć objawy wtórne, spowodowane niedokrwieniem mózgu, siatkówki, mięśni twarzy i kończyn górnych. Rozległa miażdżyca łuku aorty może powodować zwężenie ujść odchodzących od łuku tętnic, powodując objawy zbliżone do choroby Takayashu. Różnicowanie opiera się na wieku pacjenta i obecności innych obja­wów miażdżycy. Dokładniejszą ocenę drożności tętnic umożliwia badanie arte-riograficzne. Badanie to staje się konieczne tam zwłaszcza, gdzie istnieje możli­wość operacyjnego usunięcia przeszkody. Nagła niedrożność jednej z tętnic obwodowych sugeruje zator tętni­czy. Powikłanie to przebiega zazwyczaj wśród burzliwych objawów, do któ­rych należy silny ból zajętej kończyny, jej zblednięcie, nagłe osłabienie siły mięśniowej, oziębienie skóry. Wśród chorób serca, wikłających się zatorami tętniczymi pierwsze miejsce pod względem częstości zajmuje zwężenie lewego ujścia żylnego, zwłaszcza powikłane migotaniem przedsionków. Niekiedy zator tętniczy staje się pierwszym objawem sygnalizującym istnienie tej choroby, jak to miało miejsce w przypadku niżej opisanym. 55-letni technik samochodowy przywieziony został do I kliniki chirurgicznej A. M. z objawami zatoru tętniczego w lewej kończynie dolnej. Gwałtowny ból stopy i łydki, po­łączony z częściową utratą siły mięśniowej i gwałtownym zblednięciem chorej kończyny wystąpił na 2 godziny przed przyjęciem chorego. Szybka poprawa ukrwienia kończyny w ciągu godzinnej obserwacji sprawiła, iż zaniechano interwencji operacyjnej i — po stwierdzeniu szybkiej, niemiarowej czynności serca — przekazano chorego do kliniki we­wnętrznej. W 22. roku życia przebył ostre zapalenie stawów z wysoką gorączką. Od tego czasu nieco łatwiej się męczył przy dużych wysiłkach, mógł jednak prowadzić normalny tryb życia. Przed trzema laty przebywał w szpitalu z powodu krwioplucia, dla którego nie znaleziono przyczyny. W ciągu ostatnich miesięcy zauważył szybkie, niemiarowe kołatanie serca i nasilenie zadyszki wysiłkowej. Badaniem przedmiotowym stwierdzono mierne powiększenie stłumienia sercowego, zupełną nicmiarowość z częstością ok. 100/min., mierne powiększenie wątroby, prawidło­we ucieplenie obu kończyn dolnych, dobrze wyczuwalne tętno w obu tętnicach udowych i brak tętna w tętnicy grzbietowej stopy i piszczelowej tylnej po stronie lewej. Kontrola elektrokardiograficzna wykazała migotanie przedsionków i cechy przeciążenia prawej komory z niezupełnym blokiem prawej odnogi pęczka Hisa. Obecność tych zmian, łącznie ze świeżym zatorem tętniczym i krwiopluciem w wywia­dzie, nasunęła podejrzenie zwężenia lewego ujścia żylnego, mimo iż osłuchowo nie stwier­dzano (także — po zwolnieniu czynności serca) objawów charakterystycznych dla tej wady. Kontrola radiologiczna potwierdziła podejrzenie wady mitralnej wykazując powiększenie lewego przedsionka. Po przygotowaniu leczeniem przeciwzakrzepowym umiarowiono czynność serca, co pozwoliło stwierdzić cechy przeciążenia lewego przed­sionka także w obrazie elektrokardiograficznym. Rozpoznanie zwężenia lewego ujścia żylnego potwierdzono cewnikowaniem ser-c a. Stwierdzono znaczny wzrost ciśnienia w kapilarach płucnych (ciśnienie średnie 28 mm Hg) oraz umiarkowane nadciśnienie w tętnicy płucnej (69/30 mm Hg). Wśród innych chorób serca stanowiących potencjalne źródło zatorów tętni­czych wymienimy bakteryjne zapalenie wsierdzia (por. str. 312) i zawał serca, powikłany wewnątrzsercowym zakrzepem przyściennym. Na str. 189 opisano przypadek mnogich zatorów tętniczych u pacjenta z zawałem serca, powikła­nym wyjątkowo długotrwałym napadem częstoskurczu i wtórną niewydolnością krążenia. Częstość zatorów jest znaczna także u chorych z zawałem powikła­nym tętniakiem serca, z uwagi na łatwość tworzenia się skrzeplin w jamie tęt­niaka. Źródłem obwodowego zatoru tętniczego może być czasem blaszka miaż­dżycowa z aorty lub skrzeplina powstała w świetle tętniaka tętnicy głównej. Częstość i miarowość tętna jest odbiciem odpowiednich cech czynności serca, i stąd nie ma osobnego znaczenia rozpoznawczego. Ocenę rytmu i częstości serca opieramy na osłuchiwaniu serca, nie na badaniu tętna. Przy słabym skurczu serca może brakować odpowiedniej fali tętna na obwodzie — zjawisko takiego deficytu tętna widzimy często w migotaniu przedsionków z bardzo szybką czynnością komór. Słabsze skurcze nie otwierają zastawek półksiężyco-watych aorty i nie wywołują fali tętna. Stąd częstość tętna jest u tych chorych zwykle niższa niż czynność serca stwierdzona osłuchiwaniem. Podobne zjawisko zdarza się podczas skurczów przedwczesnych niektóre z nich mogą nic otwierać zastawek i nie wywoływać fali tętna. Jeżeli sytuacja taka wystąpi w czasie trwania bigeminii — badanie tętna stwarza fałszywe wrażenie znacz­nego zwolnienia czynności serca, ponieważ tylko co drugi skurcz serca powoduje powstanie fali tętna. Pojedyncze skurcze przedwczesne dają często wrażenie przerw w tętnie. Chorzy nerwicowi, skłonni do samoobserwacji, sprawdzający u siebie tętno, zauważają nieraz to zjawisko i zaniepokojeni donoszą o nim lekarzowi. Wysokość tętna pozwala orientacyjnie ocenić wielkość obwodowego prze­pływu krwi, a pośrednio — także wielkość rzutu skurczowego serca. Tętno wysokie jest łatwo i wyraźnie wyczuwalne we wszystkich tętnicach obwo­dowych; cechuje je duża rozpiętość między wysokością ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Tętno takie występuje w schorzeniach powodujących znaczny wzrost rzutu minutowego serca — w nadczynności tarczycy, w niedokrwistości, w niedoborze witaminy Bi, w niektórych przewlekłych chorobach płuc. U pa­cjentów, u których wysokie tętno zależy od dużego rzutu minutowego serca, zwraca często uwagę dobre ucieplenie kończyn, utrzymujące się nawet po ewen­tualnym dołączeniu się niewydolności krążenia oraz żywe, dobrze wyczuwalne tętnienie małych tętnic na bocznych powierzchniach palców ręki. Wysokie tętno występuje także w chorobach powodujących znaczne zwolnienie czynności serca z wyrównawczym wzrostem rzutu skurczowego. Sytuację taką widzimy często u chorych z zupełnym blokiem przedsionkowo-komorowym lub ze znaczną bradykardią zatokową. Wysokie i chybkie tętno stanowi typowy objaw niedo­mykalności zastawek aorty (p. niżej). Tętno małe, słabo wyczuwalne, z niskim ciśnieniem skurczowym i małą amplitudą ciśnienia sugeruje zmniejszenie rzutu skurczowego serca. Tętno takie występuje po obfitym krwotoku lub po znacznej utracie sodu i wody. W cięż­kich przypadkach tętno staje się nitkowate, względnie zupełnie niewyczuwalne w tętnicach obwodowych. Małe tętno stanowi jeden z charakterystycznych obja­wów tamponady serca — towarzyszą mu wówczas objawy wzmożonego ciśnie- nia w układzie żylnym, których nie spotykamy wówczas, gdy małe tętno spowo­dowane jest zmniejszeniem objętości krwi krążącej. Małe, słabo wyczuwalne tętno może być spowodowane znacznym przyspieszeniem czynności serca, utrudniającym prawidłowe wypełnienie serca podczas rozkurczu. Podobnie za­chowuje się tętno w przewlekłych chorobach serca, wydatnie zmniejszających rzut minutowy — w ciasnym zwężeniu lewego ujścia żylnego, w zaciskającym zapaleniu osierdzia, w ciężkich uszkodzeniach mięśnia sercowego. Tętno naprzemienne (pulsus alternans) polega na zmiennym wy­pełnieniu tętna podczas miarowej czynności serca. Graficzny zapis takiego tętna przedstawia ryc. 107. Zmienne wypełnienie tętna podczas niemiarowości zupeł­nej spowodowanej bądź migotaniem przedsionków, bądź częstymi skurczami przedwczesnymi jest zjawiskiem bezpośrednio związanym z niemiarowością i nie mającym dodatkowego znaczenia patologicznego. Natomiast zmienne wypełnie­nie tętna podczas kolejno po sobie następujących, miarowych skurczów serca jest zwykle objawem poważnego uszkodzenia lewej komory. Zjawisko to można stwierdzić podczas obmacywania tętna, wymaga to jednak pewnej wprawy. Łatwiej jest stwierdzić tętno naprzemienne w następujący sposób: u chorych z zupełnym blokiem przedsionkowo-komorowym lub ze znaczną bradykardią zatokową. Wysokie i chybkie tętno stanowi typowy objaw niedo­mykalności zastawek aorty (p. niżej). Tętno małe, słabo wyczuwalne, z niskim ciśnieniem skurczowym i małą amplitudą ciśnienia sugeruje zmniejszenie rzutu skurczowego serca. Tętno takie występuje po obfitym krwotoku lub po znacznej utracie sodu i wody. W cięż­kich przypadkach tętno staje się nitkowate, względnie zupełnie niewyczuwalne w tętnicach obwodowych. Małe tętno stanowi jeden z charakterystycznych obja­wów tamponady serca — towarzyszą mu wówczas objawy wzmożonego ciśnie- nia w układzie żylnym, których nie spotykamy wówczas, gdy małe tętno spowo­dowane jest zmniejszeniem objętości krwi krążącej. Małe, słabo wyczuwalne tętno może być spowodowane znacznym przyspieszeniem czynności serca, utrudniającym prawidłowe wypełnienie serca podczas rozkurczu. Podobnie za­chowuje się tętno w przewlekłych chorobach serca, wydatnie zmniejszających rzut minutowy — w ciasnym zwężeniu lewego ujścia żylnego, w zaciskającym zapaleniu osierdzia, w ciężkich uszkodzeniach mięśnia sercowego. Tętno naprzemienne (pulsus alternans) polega na zmiennym wy­pełnieniu tętna podczas miarowej czynności serca. Graficzny zapis takiego tętna przedstawia ryc. 107. Zmienne wypełnienie tętna podczas niemiarowości zupeł­nej spowodowanej bądź migotaniem przedsionków, bądź częstymi skurczami przedwczesnymi jest zjawiskiem bezpośrednio związanym z niemiarowością i nie mającym dodatkowego znaczenia patologicznego. Natomiast zmienne wypełnie­nie tętna podczas kolejno po sobie następujących, miarowych skurczów serca jest zwykle objawem poważnego uszkodzenia lewej komory. Zjawisko to można stwierdzić podczas obmacywania tętna, wymaga to jednak pewnej wprawy. Łatwiej jest stwierdzić tętno naprzemienne w następujący sposób: Zakładamy na ramię chorego mankiet ciśnieniomierza i wywieramy ucisk przewyższa­jący skurczowe ciśnienie tętnicze. Następnie bardzo wolno zwalniamy ucisk osłuchując tętnicę jak podczas pomiaru ciśnienia tętniczego. W warunkach prawidłowych po osiąg­nięciu wysokości ciśnienia skurczowego od razu pojawiają się słyszalne tony z częstością odpowiadającą częstości serca. U chorych z tętnem naprzemiennym słyszymy początkowo tętno dwukrotnie wolniejsze — tylko co druga fala tętna daje wrażenie osłuchowe. Przy dalszym zwalnianiu ucisku pojawiają się brakujące tony. W pobliżu górnej granicy ciśnie­nia skurczowego są wyraźnie cichsze, przy dalszym zwalnianiu ucisku głośność ich wyrów­nuje się. Tętno dziwaczne (pulsus paradoxus) jest objawem spotykanym u chorych z zaciskającym zapaleniem osierdzia lub z płynem w worku osier­dziowym. Polega ono na zmniejszeniu się wypełnienia tętna podczas wdechu i zwiększaniu podczas wydechu (patrz ryc. 151). Pojęcie chybkości tętna odnosi się do szybkości, z jaką fala tętna wznosi się ku córze i opada do poziomu wyjściowego. Gwałtowne narastanie i spadek fali tętna znamionują tętno chybkie (ryc. 108), powolne narastanie i spadek — tętrio leniwe (ryc. 107). Praktycznie zmiany chybkości tętna są najłatwiej uchwytne badaniem wów­czas, gdy kojarzą się z odpowiednimi zmianami wysokości tętna. Powstaje wówczas tętno wysokie i chybkie, typowe dla niedomykalności zastawek aorty, lub tętno małe i leniwe, typowe dla zwężenia lewego ujścia tętniczego. Obecność charakterystycznych zmian tętna obwodowego pomaga w rozpo­znaniu wad lewego ujścia tętniczego. Nasilenie objawów obwodowych pozwala ponadto orientacyjnie ocenić stopień spowodowanych przez te wady zaburzeń hemodynamicznych. Wnioskowanie takie usprawiedliwione jest głównie w przy­padkach, gdy zwężenie względnie niedomykalność aortalna występują jako wady odosobnione. W razie współistnienia zwężenia i niedomykalności, a także w razie współistnienia wad zastawki dwudzielnej, wnioskowanie o stopniu wady aortalnej w oparciu o cechy tętna obwodowego staje się znacznie mniej pewne. Oglądanie tętnic obwodowych oddaje czasem usługi roz­poznawcze w niedomykalności zastawek aorly. Jeżeli niedomykalność ta jest znacznego stopnia, widać nadmiernie żywe tętnienie tętnic szyjnych, a czasem także innych tętnic obwodowych. W krańcowych przypadkach nadmierne tęt­nienie tętnic szyjnych powoduje lekkie drgania głowy, synchroniczne z tętnem. Innym charakterystycznym objawem zaawansowanej niedomykalności zastawek aorty jest tętno tętniczkowe, widoczne na łożysku paznokcia po lekkim jego uciśnięciu. Ograniczone tętniące rozszerzenie w miejscu odpowiadającym przebiegowi tętnicy nasuwa podejrzenie tętniaka. W tętnicy szyjnej wspólnej takie tętniące, pozorne rozszerzenie może być spowodowane nieprawidłowym zagięciem tętnicy z powodu wydłużenia łuku aorty. Zjawisko to występuje niekiedy u osób star­szych z rozległą miażdżycą łuku aorty, zwłaszcza przy równoczesnym wysokim ustawieniu przepony. W różnicowaniu z prawdziwym tętniakiem tętnicy szyjnej pomaga arteriografia. Obmacywanie powierzchownych tętnic obwodowych (tętnica promieniowa, skroniowa, grzbietowa stopy itd.) poza oceną tętna daje pojęcie o stanie ściany tętniczej. W warunkach prawidłowych tętnice te nie są wyraźnie wyczuwalne poza falą tętna. U osób starszych stwardnienie ich ściany pozwala wyczuć je wyraźnie niezależnie od fali tętna. Stwardnienie ścian tętnic dostęp­nych obmacywaniu nie pozostaje w żadnym związku z miażdżycą tętnic narzą­dów wewnętrznych, niedostępnych bezpośredniemu badaniu ze względu na swoje położenie. Stopień stwardnienia wyczuwalnych tętnic obwodowych nie upoważnia zatem do wyciągania jakichkolwiek wniosków o obecności, a tym mniej o nasileniu zmian miażdżycowych u chorego. Stwierdzenie wyraźnej boles-ności wzdłuż przebiegu tętnicy sugeruje proces zapalny toczący się w jej ścianie lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie. W warunkach prawidłowych osłuchiwanie tętnic obwodo­wych bez wywarcia ucisku na ścianę tętnicy nie daje uchwytnych wrażeń osłucłiowych. W niedomykalności zastawek aorty można wysłuchać nad tętni­cami wyraźny ton. W przypadkach obwodowej przetoki tętniczo-żylnej pojawia się głośny szmer, zwykle połączony z mrukiem wyczuwalnym ręką. Ocena wypełnienia żył szyjnych i tętna żylnego do­starcza wiadomości o wysokości ciśnienia żylnego oraz o pracy prawego przed­sionka. Zmiany ciśnienia w prawym przedsionku przenoszą się na żyłę szyjną wewnętrzną, powodując zjawisko nazywane tętnem żylnym. Tętno to widoczne jest tuż nad przyśrodkową częścią obojczyka w postaci rytmicznego, lekkiego falowania tej okolicy, przy czym normalnie każdemu uderzeniu serca odpo­wiadają dwa wzniesienia odzwierciedlające dwuszczytowy charakter krzywej ciśnienia w przedsionku. Pierwsze z tych wzniesień wypada tuż przed falą tętna tętniczego, drugie bezpośrednio po niej. Obserwację tętna żylnego ułatwia lekki skręt głowy badanego w stronę przeciwną. Tętno żylne nie jest w warunkach prawidłowych wyczuwalne, lecz tylko widoczne. Fakt ten, a także rozlany charakter falowania, jego umiejscowienie tuż nad obojczykiem oraz obecność dwu wzniesień podczas każdego uderzenia serca pomagają odróżnić tętno żylne od tętna tętnicy szyjnej. Dodatkową po- mocą w przypadkach wątpliwych może być zależność tętna żylnego od poło­żenia ciała i fazy oddechowej. U osób zdrowych tętno żylne widoczne jest tylko w pozycji leżącej. Przy uniesieniu tułowia o ok. 45° względem poziomu żyła szyjna wewnętrzna u osoby zdrowej zapada się i tętno żylne znika. U chorych ze zwiększonym ciśnieniem w układzie żylnym uniesienie tułowia nie powoduje zupełnego zapadnięcia się żyły szyjnej wewnętrznej — jej odcinek dosercowy pozostaje wypełniony i tętno żylne jest nadal widoczne. Z uwagi na dość głębokie położenie żyły szyjnej we­wnętrznej zarys jej pod skórą nie zawsze jest wyraźnie widoczny. Górną gra­nicę odcinka wypełnionego ocenia się wówczas obserwując górną granicę widocznego tętna żylnego. Położenie granicy pomiędzy wypełnioną, dosercową częścią żyły szyjnej we­wnętrznej i jej częścią obwodową, zapadniętą pozwala orientacyjnie ocenić wysokość ciśnienia żylnego. Należy w tym celu zmierzyć odległość (w linii pio­nowej) od kąta mostkowego do płaszczyzny poziomej, przeprowadzonej przez górną granicę wypełnionego odcinka żyły szyjnej. Odległość ta (w centy­metrach) odpowiada mniej więcej wysokości ciśnienia żylnego w cm słupa wody. U osób zdrowych ciśnienie w żyle szyjnej wewnętrznej jest bliskie zera. W warunkach patologicznych może wzrastać do kilkunastu centymetrów słupa wody. U chorych z nadciśnieniem w układzie żylnym często widoczne jest także nadmierne wypełnienie żył szyjnych zewnętrznych (ryc. 109). W przypadkach takich można nieraz obserwować tętno żylne również w tych powierzchownych żyłach — dotyczy to zwłaszcza chorych z niedomykalnością zastawki trójdziel­nej. Przy bardzo znacznej niedomykalności tej zastawki tętno żylne może zja­wiać się nawet w powierzchownych żyłach kończyn i tułowia. W warunkach normalnych ciśnienie żylne wzrasta nieco podczas wydechu i obniża się podczas wdechu. Zależność ta może ulec odwróceniu u chorych z zaciskającym zapaleniem osierdzia, co stanowi żylny odpowiednik tętna dzi­wacznego (pulsus paradoxus), spotykanego w tej chorobie. Jedną z najczęstszych przyczyn zwiększonego ciśnienia żylnego jest niewy­dolność prawej komory. Wysokie nadciśnienie w żyłach obwodowych spoty­kamy także w wysiękowym względnie zaciskającym zapaleniu osierdzia oraz w zwężeniu prawego ujścia przedsionkowo-komorowego. Nadciśnieniu żylnemu powstałemu z przyczyn sercowych zawsze towarzyszy powiększenie wątroby spowodowane jej biernym przekrwieniem. Nadmierne wypełnienie żył szyjnych może zależeć także od miejscowego ucisku dużych pni żylnych przez guz śródpiersia. Czynnikiem utrudniającym odpływ krwi z żył szyjnych bywa także wzrost ciśnienia w klatce piersiowej. Wpływ tego czynnika można ocenić obserwując żyły szyjne u osoby zdrowej podczas kaszlu lub próby Valsalvy. Pośrednio odpływ z żył szyjnych utrudnia bardzo duża puchlina brzuszna. Wiadomości o czynności przedsionka uzyskane drogą obserwacji tętna żyl­nego mogą ułatwić ocenę niektórych zaburzeń rytmu serca w przypadkach, gdy niemożliwa jest chwilowo kontrola elektrokardiograficzna. Stwierdzenie tętna żylnego o częstości wyższej niż częstość uderzeń serca sugeruje blok przedsion-kowo-komorowy. Jeżeli jest to blok zupełny, można zaobserwować, iż niektóre fale tętna żylnego są wyraźnie wyższe od pozostałych. Niespodziewane zjawie­nie się takiej wysokiej fali wskazuje, iż skurcz przedsionka zbiegł się w czasie ze skurczem komory. Zbieżność taka, uniemożliwiając normalny odpływ krwi do komory, powoduje gwałtowny wzrost ciśnienia w przedsionku, przenoszący się na żyły szyjne. Dodatkowe informacje rozpoznawcze można uzyskać, analizując kształt tętna żylnego. Analizę taką bardzo ułatwia zapis krzywej tętna żylnego; rozpoznanie dużych odchyleń od normy możliwe jest jednak już na podstawie uważnej obserwacji pacjenta. Krzywa ciśnienia przedsionkowego (ryc. 110) składa się normalnie z dwu wzniesień, oznaczanych literami a i v i dwu dzielących te wzniesienia za­głębień x i y. Wzniesienie a, zjawiające się zaraz po załamku P elektrokardiogramu, spowo­dowane jest skurczem przedsionka. Następujące po nim zagłębienie x zależy od rozkurczu przedsionka i równoczesnego obniżenia się przegrody przedsionkowo--komorowej w początkowej fazie skurczu komór. Wzniesienie v zależy od wy­pełniania przedsionka krwią przy zamkniętej zastawce trójdzielnej. Szczyt tego wzniesienia zbiega się z chwilą otwarcia tej zastawki, po czym ciśnienie w przed- sionku spada (zagłębienie y), aż do chwili zjawienia się następnego wznie­sienia a. W przypadkach z normalną czynnością przedsionka na tętnie żylnym można obserwować oba wzniesienia a i v, mniej więcej równej wysokości. W migotaniu przedsionków znika wzniesienie a i tętno żylne staje się jednoszczytowe. W zwę­żeniu zastawki trójdzielnej oraz w nadciśnieniu płucnym wzniesienie a staje się bardzo wysokie, znacznie przewyższając wzniesienie v. Niedomykalność zastawki trójdzielnej zaciera wgłębienie x i powoduje pojawienie się tętna żylnego złożo­nego z pojedynczej, zwykle bardzo wyraźnej i wysokiej fali, równoczesnej ze skurczem komór (tzw. tętno żylne komorowe). Zaciskające zapalenie osierdzia powoduje pogłębienie fali y, co daje wraże­nie rytmicznego, gwałtownego zapadania się nadmiernie wypełnionych żył szyj­nych w początkowej fazie przerwy rozkurczowej.