Przez otępienie rozumie się upośledzenie zdolności intelektualnych. Schizophrenia (dementia praecox). Cechy. Otępienie składa się ze stopnio­wego upośledzenia stanu psychicznego i zaczyna się najczęściej między 18 a 25 r. życia, wykazując skłonność do postępowania. Zwykle omawia się spe­cjalne postacie reakcji schizofrenicznej, zależnie od wyróżniających się ob­jawów obecnych. Do wspólnych cech wszystkich postaci należy oderwanie się od rzeczywistości, odgrodzenie się od świata zewnętrznego, zamknięcie się w sobie, życie w świecie marzeń. Na wczesne objawy choroby, wspólne dla wszystkich postaci schizofrenii, składają się: wzmożona dążność do odosob­nienia, utrata zainteresowań zwykłymi zajęciami, niezdolność lub trudność skupiania się i bardzo często uprzednie zajęcie się jedną sprawą. W miarę postępu choroby można spotkać każdy rodzaj omamów i halucynacji. Podstępny rozwój; czasami wyzwalanie przez niektóre nie­zwykłe przypadki stressu, konflikty albo urazy fizyczne bądź psychiczne; by­wają grymasy twarzy, wykrzywienia, ruchy nawykowe lub stereotypowe; postać hebefreniczna (niezwykła powierzchowność, śmiech bez sensu, absur­dalne gesty, krańcowa zmienność usposobienia, halucynacje i omamy, które są słabo usystematyzowane);, postać katatoniczna (groteskowe i dziwaczne ułożenie i postawa, grymas twarzy, giętkość woskowa kończyn, negatywizm); postać paranoidalna (urojenia prześladowcze źle usystematyzowane, inne uro­jenia i omamy); postać prosta lub otępienna (stopniowe, postępujące upośle­dzenie stanu psychicznego, obojętność, apatia, spowolnienie psychomotorycz­ne); osobnik jest niedostępny; czasem objawy fizyczne, jak: wyniszczenie, utrata łaknienia, bezsenność, przyspieszenie akcji serca, drgawki. Paralysis progressiva. Cechy. Występuje skłonność do otępienia postępu­jącego, które może rozpoczynać się w różny sposób: łagodną egzaltacją, wzniosłymi koncepcjami i euforią; zmianą charakteru; objawami neu­rastenii; melancholią. W okresie końcowym dochodzi do stanu głębokiego otępienia, w którym pamięć jest całkowicie zniesiona, a pacjent nie zwraca uwagi na swoje otoczenie ani nie troszczy się o siebie. Dementia senilis et praesenłlis. Cechy. Otępienie jest procesem postępują­cym, zaczynającym się zwykle utratą pamięci świeżych wydarzeń; brakiem wrażliwości, brakiem zdolności rozpoznawania twarzy, wyraźnym egotyzmem, rozdrażnieniem. Z latami rozwija się prawdziwy mizoneizm, tak że pacjent nie toleruje najlżejszego odchylenia od zwykłego porządku rzeczy. Występuje wyraźna skłonność do wspomnień, zdarzenia dawne przypominają się żywo, chory żyje w świecie minionych dni. Stan stale pogarsza się, pojawia się upośledzenie inicjatywy umysłowej, upośledzenie zdolności osądu, utrata ro­zumienia swego otoczenia oraz istnienie czysto wegetatywne. Występowanie zwykle po 60 r. życia, niekiedy wcześniej (dementia praesenilis); zmiany fizyczne skóry, włosów, głosu, oczu i tętnic; niekiedy objawy psychotyczne (urojenia prześladowcze, emocjonalizm dzie­cięcy). Dementia arteriosclerotica et hypertonica. Cechy. Otępienie cechuje się po­stępującym upośledzeniem czynności umysłowych i miejscowymi objawami, związanymi z ogniskami rozmiękania mózgu. W pewnych przypadkach roz­wijają się tylko objawy nerwowe (zapomnienie, duże rozdrażnienie, myśli hipochondryczne z nawarstwieniem paranoidalnym), nie zmieniające się przez długi okres czasu. W innych przypadkach występują drgawki padaczkopo-dobne, rozwijające się objawy ogniskowe i zaawansowane pogłębiające się otępienie. Główne objawy. Obecność zmian miażdżycowych lub nadciśnieniowych; brak laboratoryjnych objawów niedowładu. Alcoholismus chronicus (otępienie alkoholowe). Cechy. Kiedy uwidocznia się otępienie, postępuje ono powoli manifestując się upośledzeniem psychiki, szczególnie w sferze estetycznej i moralnej, brakiem giętkości umysłowej, spaczeniem moralnym, zapominaniem i utratą pamięci, upośledzeniem zdol­ności osądu i rozumowania. Lues cerebri. Cechy. Otępienie może dołączać się do innych objawów psy­chicznych, z których pospolitymi są zapominanie i niewyraźna mowa. Pellagra. Cechy. Objawy psychiczne są wyraźne i mogą narastać do głębo­kiej depresji i ostatecznie do otępienia. Podstępny początek z wyraźnym nasileniem objawów na wiosnę; zapalenie jamy ustnej i ślinienie się; niestrawność; osłabienie mięś­niowe i postępujące wyniszczenie; ostra i uporczywa biegunka; symetryczne wykwity rumieniowo-złuszczające na grzbiecie rąk, czasami także na twarzy, szyi itp., pogarszające się pod wpływem promieni słonecznych; test diete­tyczny (dieta wysokobiałkowa i drożdże). Chorea Huntingtoni (pląsawica przewlekła). Cechy. Występuje upośledzenie umysłowe prowadzące w końcu do otępienia. Epilepsia. Cechy. Otępienie może rozwijać się, zwłaszcza: w razie częstych napadów przez długi okres czasu, rozpoczynających się we wczesnym okresie życia; w „petit mal" otępienie rozpoczyna się po ustąpieniu napa­dów epileptycznych. Acromegalia. Cechy. Obserwowano postępujące otępienie, dołączające się do drażliwego usposobienia, wyraźne zmiany w nastroju i znaczną depresję. Początek często w trzeciej dekadzie życia u osób wysokich; powiększenie znamiennych rozmiarów (kapelusza, rękawiczek, obuwia); ból głowy; czasem wielomocz; obustronne skroniowe niedowidzenie połowicze; powiększenie rozmiarów twarzy, zwłaszcza dolnej szczęki; powiększenie rąk i stóp; wygięcie kręgosłupa ku tyłowi; niekiedy cukromocz; badanie radio­logiczne siodełka tureckiego. Myxoedema. Cechy. W niektórych przypadkach występuje końcowy stan otępienia z towarzyszącymi urojeniami i omamami. Występowanie u kobiet (6:1); spowolnienie procesów psy­chicznych, metabolicznych i czynności, zwiększenie ogólnej masy ciała; osła­bienie; zbite obrzmienie tkanki podskórnej, ucisk palcem nie pozostawia dołka; twarz bez wyrazu; obrzmiałe powieki; skóra sucha; uczucie' zimna; zaparcie; zwolnienie tętna; niska ciepłota ciała; powolny postęp; niska pod­stawowa przemiana materii; zmniejszony poziom jodu związanego z białkiem w surowicy; próba terapeutyczna (podawanie przetworów tarczycy lub ty-roksyny). Mniej częste przyczyny. Ergotismus; tabes dorsalis; idiotismus amauroticus familiaris; sclerosis multiplex; paralysis agitans; tumor cerebri; haemorrhagia meningealis; hypoglycaemia (samoistna lub w wyniku przedawkowania in­suliny); haematoma subdurale; hydrocephalus; morbus Friedreichi; pachy­meningitis haemorrhagica interna; morbus Pick-Arnoldi; uraz czaszki (contusio seu laceratio); udar cieplny.