Wrzód twardy (ulcus durum). Cechy. Tylko z rzadka występuje on na tyl­nej lub na bocznych ścianach gardła, częściej umiejscawiając się na migdałku podniebiennym lub na podniebieniu miękkim. W razie dołączenia się wtór­nego zakażenia ma on wygląd powierzchownego stwardniałego owrzodzenia, którego dno pokrywa brudnoszara wydzielina. Może występować ból w gardle lub promieniujący do ucha; powiększenie węzłów chłonnych podszczękowych; stwierdzenie krętków w materiale pobranym z brzegów owrzodzenia (badanie w ciemnym polu widzenia lub w preparacie zabarwionym metodą Levaditiego); czasami do­datnie próby serologiczne; test terapeutyczny. Wykwity kiłowe na błonach śluzowych. Cechy. Wykwity kiłowe na bło­nach śluzowych mogą ulegać nadżerkom i powierzchownemu owrzodzeniu, wykazując tendencję do szerzenia się obwodowego. Należą one do częstych zjawisk w jamie ustnej w przebiegu kiły II okresu; występują one częściej na łukach i migdałkach podniebiennych lub innych częściach śluzówki jamy ustnej niż na błonie śluzowej gardła. Kilak. Cechy. Wrzód powstały wskutek rozpadu kilaka gardła stanowi twór głęboki, kraterowaty, cuchnący, zawierający martwiczo zmienione tkanki, nieco bolesny i krwawiący. Jest on otoczony czerwoną obwódką, goi się wolno, wytwarzając obficie tkankę bliznowatą i powodując zniekształcenia. Wydziela kleistą substancję ropną. Rak. Cechy. Rakowy wrzód gardła jest kształtu nieregularnego, grzybiasty, szerzy się szybko, naciekając okoliczne tkanki i narządy; łatwo krwawi przy dotknięciu. Angina Vincenla. Cechy. Owrzodzenia, pojawiające się na migdałkach pod-niebiennych, zwykle w ich górnej części, mogą szerzyć się na gardło, a nawet na krtań i przełyk. Gruźlica. Cechy. Pierwotna gruźlica gardła jest niezwykle rzadka; prawdo­podobnie jest ona zawsze procesem wtórnym w stosunku do gruźlicy płuc, krtani, nosa lub jamy ustnej. Występuje w trzech postaciach, z których wszystkie prowadzą do owrzodzeń. W postaci prosówkowej mnogie i rozległe, drobniutkie, szare lub żółte guzki w przekrwionej i obrzmiałej błonie śluzo­wej zlewają się i rozpadają, tworząc rozszerzające się szare, powierzchowne owrzodzenia o nieregularnych brzegach, otoczone zmianami zapalnymi. Istnieje również bardziej przewlekła postać, która charakteryzuje się szarymi lub czerwonymi, miękkimi nacieczeniami, pojawiającymi się w jednej lub w wielu okolicach. W tej odmianie dochodzi do owrzodzeń szybko bądź późno, zmiany są nieregularne, podminowane, miękkie i powierzchowne, okryte szarą ziarniną i ropą. W najbardziej przewlekłej postaci, w toczniu gardła, cho­roba rozpoczyna się mnogimi podnabłonkowymi guzkami o wyglądzie żółto lub szaro zabarwionych ziaren, które z wolna ulegają przekształceniu w tkankę bliznowatą, a czasami wrzodzieją. Bolesne połykanie; chory krzywi się przy przełykaniu bar­dzo gorących, bardzo zimnych lub słonych potraw, a nawet przełykanie śliny bywa bolesne; szyjne węzły chłonne powiększone i bolesne przy dotyku; bolesność przy ucisku mięśni szyi; wyraz niepokoju na twarzy chorego; bladość i wychudzenie; wyłączenie kiły (ujemne próby serologiczne), jeśli kiła nie jest chorobą współistniejącą; wykazanie pierwotnej zmiany w płucach; wy­krycie prątka gruźlicy; badanie bioptyczne. Mniej częste przyczyny. Dur brzuszny; ospa wietrzna, błonica; promienica; opryszczka pospolita; półpasiec; ospa; agranulocytoza; mononukleoza zakaźna; ostra białaczka; drożdżyca; paciorkowcowe zapalenie gardła.