Hypertensio essentialis (nadciśnienie tętnicze samoistne). Cechy. Choroba ta jest najczęstszą przyczyną powiększenia serca, przede wszystkim wskutek przerostu lewej komory. Wraz z rozwojem tej choroby jako zasadniczej rów­nież powiększenie lewej komory wykazuje skłonność do wzmagania się. Jed­nak stopień powiększenia lewej komory nie jest dokładnie wyznaczony przez wysokość ciśnienia tętniczego krwi względnie przez czas trwania choroby. W miarę narastania niewydolności krążenia, która najczęściej stanowi koń­cowy efekt nadciśnienia, występuje rozszerzenie, przyczyniając się w ten sposób do zwiększenia rozmiarów lewej komory. W bardzo ciężkim i szybko rozwijającym się nadciśnieniu tętniczym samoistnym (hypertensio essentialis maligna) powiększenie serca może szybko występować; w niektórych jednak przypadkach uszkodzenie nerek lub zmiany naczyniowe mogą pojawiać się zanim nastąpi powiększenie serca. Występowanie głównie u osób w średnim wieku; zwykle aż do późnego okresu choroby brak objawów; niekiedy bóle w okolicy poty­licy; upośledzenie wydolności chorego jest w ostatecznym wyniku następ­stwem niewydolności serca, uszkodzenia mózgu, niewydolności nerek oraz powikłań chorobowych; zmiany na dnie oka; badanie elektrokardiograficzne i radiologiczne. Insufficientia valvularum semilunarium aortae (niedomykalność zastawek półksiężycowatych tętnicy głównej). Cechy. Przerost i rozszerzenie serca osią­ga w tej chorobie znaczne rozmiary (cor bovinum); wskutek przerostu lewej komory dochodzi do rozszerzenia serca ku dołowi i na zewnątrz; w później­szym okresie rozszerzenie i przerost dotyczy również lewego przedsionka i prawej komory. Hypertensio arterialis secundaria (wtórne nadciśnienie tętnicze). Cechy. Po­dobnie jak w nadciśnieniu samoistnym spotyka się rozszerzenie serca, a głów­nie lewej komory; zmiany te występują, jeśli czynnik przyczynowy jest zdolny do wywołania długotrwałego, znacznego zwiększenia ciśnienia tętniczego krwi. Obecność czynnika etiologicznego (ciężkie zapalenie nerek, torbielowatość nerek, guz nadnerczy, zwężenie cieśni tętnicy głównej, porfiria, gruczolak zasadochłonny, rak grasicy z zespołem Cushinga, perivasculitis nodosa, przerost kory nadnerczy itp.); objawy podmiotowe i przedmiotowe pierwotnej choroby; zmiany na dnie oka; badanie elektrokardiograficzne i radiologiczne. Insufficientia valvulae mitralis (niedomykalność zastawki dwudzielnej). Cechy. Stłumienie serca ulega powiększeniu w kierunku poziomym i ku do­łowi w lewo wskutek powiększenia obu komór; czasem powiększeniu ulega lewy przedsionek, rzutując się jako wypuklenie zarysu podstawy. Stenosis ostii arteriosi sinistri (zwężenie ujścia tętniczego lewego). Cechy. Następstwem przerostu lewej komory jest powiększenie stłumienia serca ku dołowi i na zewnątrz; zmiany te jednak nie osiągają tak znacznych rozmia­rów jak w niedomykalności zastawek tętnicy głównej. Vitia cordis congenita (wrodzone wady serca). Cechy. Ubytek w przegro- dzie międzykomorowej, przetrwały przewód tętniczy Botalla, wrodzone zwę- żenie cieśni tętnicy głównej, jak również ujścia typu zastawkowego oraz tzw. subwalwularne mogą być przyczyną powiększenia lewej komory różnego stopnia. Często typowe szmery i mruki; w zwężeniu cieśni tętnicy głównej objawy obwodowe; badanie radiologiczne wraz z uwidocznieniem jam serca i naczyń; cewnikowanie serca. Mniej częste przyczyny. Choroby serca na tle miażdżycy; przetoka tętniczo-żylna; pierwotne zwłóknienie wsierdzia (postać z rozszerzeniem serca); tęt­niak lewej komory serca; krzywica; zniekształcenie klatki piersiowej (prze­mieszczenie serca z uciśnięciem wielkich naczyń może powodować zwiększe­nie pracy lewej komory).