Oba płuca razem mają kształt stożka obejmującego serce; każde płuco odpowiada więc połowie stożka wypukłego na zewnątrz. Na każdym z nich odróżniamy: dwie powierzchnie, boczną albo żebrową i przyśrodkową albo śródpiersiową; szczyt; podstawę oraz trzy brzegi: przedni, tylny i dolny. Powierzchnia żebrowa albo boczna (facies costalis s. lateralis) naj­większa, wypukła, skierowana jest do przodu, bocznie oraz ku tyłowi i gra­niczy ze ścianą klatki piersiowej. Od ściany klatki piersiowej płuco oddzielone jest dwiema blaszkami surowiczymi, opłucną płucną i opłucną ścienną. W warunkach prawidłowych między obu tymi blaszkami ściśle przylega­jącymi do siebie znajduje się tylko włosowata szpara jamy opłucnej. Po­wierzchnia żebrowa płuca graniczy więc ze ścianą klatki piersiowej za po­średnictwem opłucnej i jamy opłucnej. Na zewnątrz opłucna ścienna warstwą tkanki łącznej zwaną powięzią wewnątrzpiersiową ściśle przylega do okostnej żeber i mięśni międzyżebrowych. Na zwłokach pod wpływem zewnętrznego ciśnienia powietrza rozluźniona mięśniówka międzyżebrowa nieco się wpukla; na powierzchni zewnętrznej płuc zaznaczają się więc skośne wgłębione pasma odpowiadające przestrze­niom międzyżebrowym; u osobnika żywego powierzchnia płuc jest gładka. Zaznaczyliśmy poprzednio, że pasma położone między wgłębieniami, prze­biegiem swym odpowiadające żebrom, są często mniej silnie zabarwione niż pasma odpowiadające przestrzeniom międzyżebrowym. Powierzchnia śródpiersiowa albo przyśrodkową mniejsza od poprzedniej, jest wklęsła i skierowana do śródpiersia. Na powierzchni śródpiersiowej leży wnęka płuca; dokoła wnęki do po­wierzchni śródpiersiowej przylegają narządy śródpiersia, które żłobią w niej słabiej lub silniej zaznaczające się rowki i wgłębienia. Wszystkie jednak występujące tu wgłębienia czy bruzdy widoczne są na zwłokach dopiero po utrwaleniu płuc (np. formaliną). Wnęka płuca (hiluspulmonis) jest to wgłębienie położone na powierzchni śródpiersiowej około 2 cm głębokie; długość wnęki wynosi około 5 cm, sze­rokość około 4 cm. Wnęka nie leży ściśle pośrodku powierzchni śródpier­siowej, lecz bliżej brzegu tylnego niż przedniego w równej mniej więcej od­ległości między szczytem a podstawą płuca. We wnęce płuca leżą węzły chłonne oraz w otoczeniu tkanki łącznej te wszystkie twory, które z śród­piersia wchodzą do płuca lub z niego wychodzą, a więc oskrzela, naczynia i nerwy; tworzą one korzeń płuca (radix pulmonis). Korzeń płuca objęty jest opłucną, jak niskim kołnierzem otwartym u swego dolnego obwodu; ku dołowi opłucna korzenia przedłuża się prawie do przepony wytwarzając więzadło płucne (ligamentum pulmonale) ustawione mniej więcej czołowo i składające się z dwóch blaszek, przedniej oraz tylnej (ryc. 55 i 56). Ten kołnierz opłucnej wraz z więzadłem płucnym stanowią przejście opłucnej ściennej wyściełającej śródpiersie, tzw. opłucnej śródpiersiowej w opłucną płucną pokrywającą płuco; przejście to tworzy więc krezkę płuca (mesopneumonium). Przyczep krezki do płuca w swej górnej części stanowi granice wnęki. Z wyjątkiem wnęki i wąskiego pasma zawartego między obu blaszkami więzadła płucnego powierzchnia śródpiersiowa płuca przylega do narządów śródpiersia za pośrednictwem obu opłucnych, płucnej i śródpiersiowej oraz szpary jamy opłucnej zawartej między nimi. nie przykryte. Ponieważ serce większą swą częścią leży po stronie lewej, wycisk ten jest znacznie głębszy i większy na płucu lewym niż na prawym. Po stronie prawej w wycisku sercowym układa się przedsionek prawy, po stronie lewej głównie komora lewa i lewe uszko serca. Na płucu prawym ku górze od wycisku sercowego biegnie dość słaba i zmienna bruzda dla żyły głównej górnej, która ku górze przedłuża się w bruzdę dla żyły ramienno-głowowej prawej; ku tyłowi od niej leży bruzda dla tętnicy podobojczykowej prawej. Tuż nad wnęką i ku tyłowi od niej przebiega łukowato bruzda dla żyły nieparzystej; zaś między nią a wnęką i więzadłem płucnym pionowa bruzda dla przełyku. Do przodu od bruzdy przełykowej i do przodu od więzadła płucnego znajduje się wgłębienie dla ż. głównej dolnej. Na płucu lewym oprócz wycisku sercowego bezpośrednio nad wnęką wi­doczna jest łukowato biegnąca bardzo wyraźna bruzda dla łuku aorty, podobnie jak bruzda dla żyły nieparzystej po stronie prawej; od niej ku szczytowi płuca kieruje się bruzda dla tętnicy podobojczykowej lewej, a równolegle do niej i do przodu słabo zaznaczona bruzda dla żyły ramienno-głowowej lewej. W przedłużeniu bruzdy dla łuku aorty biegnie pionowo ku dołowi do tyłu od wnęki i więzadła płucnego bruzda dla aorty zstępującej (sulcus aorticus), do przodu zaś od jej dolnego odcinka przylega przełyk na krótko przed swym przejściem przez przeponę, wytwarzając nieraz wyraźny wycisk przełykowy. Stosunek przełyku do prawego płuca jest ściślejszy niż do lewego, co nie jest bez znaczenia w szerzeniu się spraw chorobowych. Na powierzchni śródpiersiowej, podobnie jak na powierzchni żebrowej, widoczne są szczeliny międzypłatowe. Szczyt płuca (apex pulmonis) jest zaokrąglony i tępy. Ponieważ pier­wotna jama ciała sięga ku górze aż do głowy pierwszego żebra, a pierwsza para żeber tak jak wszystkie inne biegnie skośnie do przodu i ku dołowi, szczyt płuca- wystaje nad przednim brzegiem otworu górnego klatki pier­siowej i wypełnia tzw. osklepek opłucnej (cupula pleurae) położony w dole nadobojczykowym większym u podstawy szyi; osklepkiem opłucnej nazy­wamy tę część opłucnej ściennej, która przylega do szczytu płuca i sięga ku górze do tej samej co i on wysokości. Z tyłu szczyt nie przekracza głowy żebra lub tylko bardzo nieznacznie; w rzucie do przodu natomiast leży on o kilka centymetrów (3—5) powyżej obojczyka zależnie od położenia żebra i może tu być badany przez osłuchiwanie (auscultatio) i opukiwanie (percussio). Kiedy 1 żebro i obojczyk unoszą się ku górze podczas wdechu, pole to się zmniejsza. Ponieważ sprawy gruźlicze rozpoczynają się szcze­gólnie często w szczytach płuc, okolica ta ma dla kliniki duże znaczenie. Podstawa płuca (basis pulmonis) albo powierzchnia przeponowa (facies diaphragmatica) przylega do przepony i odpowiednio do jej wypukłości jest silnie wklęsła. Obejmuje ona serce i wskutek tego ma kształt półksiężycowaty. Po stronie lewej podstawa płuca utworzona jest głównie przez płat dolny i tylko niewielki odcinek płata górnego, tzw. języczek (lingula) sięga przeważnie również do przepony. Po stronie prawej na przeponie spoczywa płat środkowy z przodu i płat dolny z tyłu, przedzielone szczeliną między-płatową skośną. Ponieważ przepona jest cienka, więc podstawa płuca znajduje się w naj­bliższym sąsiedztwie tych narządów jamy brzusznej, które przylegają do dolnej powierzchni przepony, a więc do wątroby, żołądka i śledziony. Poza tym wchodzą tu w grę również nerki, które górną częścią swej powierzchni tylnej przylegają bezpośrednio do przepony, pośrednio więc sąsiadują z pod­stawą płuca i z wyściełającą ją opłucną przeponową. Prawemu płucu odpo­wiada prawy płat wątroby, płucu lewemu — lewy płat wątroby, dno żołądka i śledziona. Tymi stosunkami topograficznymi tłumaczy się przenoszenie spraw chorobowych z narządu na narząd w jednym i drugim kierunku. Brzeg dolny (margo inferior) jest ostry oraz cienki na wypukłości półksiężyca podstawy, gdzie oddziela powierzchnię przeponową od żebrowej i wnika do zachyłka żebrowo-przeponowego. Po stronie przyśrodkowej, na wklęsłości półksiężyca podstawy, gdzie brzeg ten oddziela powierzchnię przeponową od śródpiersiowej—jest on bardziej tępy i zaokrąglony. Brzeg tylny (margo posterior) oddziela powierzchnię żebrową od śród­piersiowej. Jest on gruby, zaokrąglony i wypełnia głęboką bruzdę płucną klatki piersiowej po obu stronach kręgosłupa. Brzeg przedni (margo anterior) w odróżnieniu od tylnego jest cienki, prawie ostry. Różni się również swą długością, która jest znacznie mniejsza z powodu wysokiego położenia przyczepu przedniego przepony. Po stronie prawej bie­gnie on prawie pionowo, po lewej na wysokości 4—5 przestrzeni między-chrzęstnej — odsunięty przez serce — uwypukla się wydatnie w stronę lewą w swej dolnej części, wytwarzając wcięcie sercowe.