Nazwą „zatrucia ciążowe" określa się wiele objawów chorobowych występujących w czasie ciąży i związanych z nią pośrednio lub bezpośred­nio. Czyżewicz wymienia wśród objawów zatrucia ciążowego liczne stany i zespoły patologiczne, często luźno tylko powiązane ze sobą, jak schorze­nia skórne (impetigo herpetiformis, purpura haemorrhagica, herpes gesta­tionis, pruritus, urticaria, prurigo), zmiany ze strony układu nerwowego (nerwobóle, parestezje, a nawet zmiany w rdzeniu, stwardnienie rozsia­ne), tężyczkę, pląsawicę, ślinotok, wymioty, zwykłe i niepowściągliwe, żółtaczkę w różnym stopniu nasilenia aż do ostrego zaniku wątroby, biał­komocz, cukromocz, zmiany nerkowe, obrzęki ciężarnych, wreszcie rzu­cawkę porodową. Spośród tych wszystkich tak licznych zespołów chorobowych tylko wymioty niepowściągliwe prawdziwe, ślinotok, schorzenia pni nerwo­wych, niektóre formy żółtaczek i ostry żółty zanik wątroby oraz „nerkę ciężarnych" i rzucawkę porodową można zdaniem Czyżewicza zaliczyć do właściwych zatruć ciążowych, gdyż odpowiadają one pewnym zasad­niczym warunkom, a mianowicie: stwierdza się w nich charakterystyczne zmiany zwyrodnieniowe wątroby i nerek oraz pozostające z nimi w związ­ku liczne ogniska martwicy niedokrwiennej lub krwotocznej w różnych narządach, m. in. w mózgu. Towarzyszy im także leukocytoza obojętno-chłonna z przesunięciem wzoru Arnetha-Schilinga w lewo oraz wybitne zaburzenia przemiany materii ujawniające się wzmożonym wydzielaniem amoniaku, kreatyniny, kwasów aminowych i polipeptydów, hiperkalce-mia, glikozuria i wzrost ciśnienia krwi. Radziecki autor Sałgannik próbował usystematyzować pojęcia zatruć ciążowych i wprowadzić pewien podział tak licznych i mało związanych ze sobą objawów i zespołów, opierając się na poznanych dotąd mechaniz­mach patogenetycznych i uwzględniając obrazy kliniczne. Odróżnia on mianowicie: 1) zatrucia występujące w 1 połowie ciąży — wczesne, w których pierwotnym czynnikiem patogenetycznym są „dystonie ner-wowo-wegetatywne", a zaburzenia ze strony różnych narządów i układów (wątroba, przemiana materii) stanowią zjawiska wtórne, oraz 2) późne postacie zatruć ciążowych, występujące przeważnie w drugiej połowie ciąży. W tych ostatnich postaciach zasadniczą i pierwotną rolę odgrywają wg Sałgannika zaburzenia ze strony naczyń włosowatych, a zmiany na­rządów miąższowych (wątroby, nerek), gruczołów wkrewnych i układu nerwowego mają być zjawiskiem wtórnym. Do późnych zatruć, które w tym ujęciu przedstawiają się jako angiopatia ogólnoustrojowa, zalicza autor obrzęki i zmiany nerkowe ciężarnych, stany przedrzucawkowe i rzucawkowe. Zależnie od obrazu i przebiegu klinicznego dzieli je jesz­cze Sałgannik na a) zatrucia 1 stopnia (albo obrzęki, albo nad­ciśnienie, albo białkomocz), b) zatrucia 2 stopnia, w których stwier­dza się współistnienie dwu lub wszystkich trzech objawów występujących w zatruciu 1 stopnia, c) stany przedrzucawkowe, w których objawem za­trucia 2 stopnia towarzyszą bóle głowy, zaburzenia wzroku, bóle brzucha, a wreszcie d) rzucawkę w odmianie bezdrgawkowej i drgawkowej. Podział ten, zwłaszcza jeżeli chodzi o zatrucia późne, które nas tu wy­łącznie interesują, z wielu względów nie jest zadowalający. Nie wydaje się dostatecznie uzasadnione wyodrębnianie zatruć 1 i 2 stopnia jako od­dzielnych postaci, niezależnie od stanów przed- i rzucawkowych. Są to bowiem niewątpliwie zespoły ściśle ze sobą związane patogenetycznie, a przedstawiające pod względem klinicznym tylko różnice ilościowe, tak że trudno jest zwykle oddzielić poszczególne postacie od siebie. Podział ten nie uwzględnia także czynników hormonalnych, które — jak zobaczy­my niżej — są zapewne jednym z najdonioślejszych ogniw w mecha­nizmach patogenetycznych późnych zatruć ciążowych. Wreszcie w świetle poglądów Sałgannika na późne zatrucia ciążowe, jako na uogólnioną „angiopatię", niejasno przedstawia się stosunek tej sprawy do choroby nadciśnieniowej z jednej strony — do chorób nerek z drugiej strony, tym bardziej że nierzadkie są w tych przypadkach i bardzo trudne nieraz do zróżnicowania przewlekłe lub obustronne zapalenia kłębków nerkowych. Radzieccy autorzy Strocik i Orłowa określają późne zatrucia ciążowe jako chorobę występującą w ciągu ostatnich 3, 4 miesięcy ciąży i charaktery­zującą się triadą objawów — obrzękiem, białkomoczem i nadciśnieniem. Nie ma powodu, aby wyodrębnić ,,nefropatie" albo „nerkę ciężarnych" z obrzękowej postaci zatrucia ciążowego lub stanu przedrzucawkowego i rzucawki i ujmować je jako różne postacie zatrucia ciążowego, jak to czynią niektórzy. Wszystkie wymienione zaburzenia stanowią zdaniem Strocika i Orłowej jednolity proces patologiczny, który może powodować rozmaite obrazy kliniczne, zależnie od tego, które z wymienionej wyżej objawów triady dominują w danym przypadku. Stany drgawkowe mogą wystąpić w rozmaitych odmianach klinicznych i dlatego nie można uwa­żać eklampsji za odrębną postać zatrucia ciążowego. Może ona stanowić co najwyżej, jak pisze Genter, pewien okres tego samego cierpienia. W związku z tym wydaje się zbędne pojęcie „stanów przedrzucawkowych" (preeklampsja), gdyż niemal w każdym późnym zatruciu ciążowym mogą pojawić się drgawki. Wystąpienie drgawek zależy od nasilenia choroby, od szybkości narastania nadciśnienia, a być może także od pewnych osob­niczych właściwości ośrodkowego układu nerwowego. W swoim podziale późnych zatruć ciążowych Strocik i Orłowa odróżniają: 1) postać obrzęko-wo-nerkową, w której przeważają obrzęki i białkomocz, 2) postać rozwi­niętą — z obrzękami, białkomoczem i nadciśnieniem oraz 3) postać z prze­wagą zespołu nadciśnieniowego. W obydwu ostatnich odmianach mogą (ale nie muszą) wystąpić drgawki. Wszystkie wyżej wymienione próby podziału — zarówno na podstawie obrazu klinicznego, jak i podziału Strocika i Orłowej czy zmian anatomo-histologicznych i klinicznych, jak to proponuje Sałgannik, musimy uwa­żać za tymczasowe i niezadowalające, gdyż nie dają one odpowiedzi na liczne pytania i wątpliwości, nasuwające się przy dokładniejszej obser­wacji i analizie tych przypadków. Zwłaszcza trudno jest odpowiedzieć na pytanie, czy i jaki związek istnieje między późnym zatruciem ciążowym a chorobą nadciśnieniową oraz przewlekłym zapaleniem nerek. Z tego względu autorzy niemieccy wprowadzili jeszcze pojęcie zatrucia wtórnego (Pfropf gesSos&JSautera albo Superponierte Toxikose). Są to stany, w któ­rych późne zatrucie ciążowe występuje u osób z istniejącą już uprzednio jawną lub utajoną chorobą nadciśnieniową albo zapaleniem kłębków ner­kowych. Powstają w tych przypadkach bardziej złożone stosunki fizjopa-tologiczne i trudne nieraz do zanalizowania obrazy kliniczne i anato­miczne. Trzeba zgodzić się z Sauterem, który pisze ostatnio, że pojęcie późnego zatrucia ciążowego albo — jak on nazywa — Spaetgestose, po­winno odnosić się do tej postaci choroby, która występuje w 2 połowie ciąży i pozostaje z nią w ścisłym związku przyczynowym. Ta ostatnia okoliczność stanowi bowiem jedyny pewny czynnik w naszych obecnych wiadomościach dotyczących tej sprawy. Fakt ten oparty jest na spostrze­żeniach, że późne zatrucie ciążowe występuje jedynie w obecności płodu albo elementów kosmówkowych w macicy (np. przy zaśniadzie grania­stym bez płodu).