Niemiarowość akcji serca może występować w skojarzeniu z różnymi sta­nami chorobowymi. Spotykamy niemiarowości czynnościowe, powstające z przyczyn pozasercowych, oraz niemiarowości towarzyszące organicznym chorobom serca. Niemiarowość zatokowa niemal zawsze jest zjawiskiem fizjo­logicznym, występując bardzo często u dzieci i młodych osób dorosłych, a nie­kiedy również u osób w średnim wieku. Jeśli niemiarowość zatokowa pojawia się w chorobach gorączkowych oraz w ostrej chorobie reumatycznej, można uważać ją za wyraz zapalenia mięśnia sercowego na tle zakaźnym lub toksycz­nym, o nieszkodliwym charakterze i o pomyślnej prognozie. Wśród wszyst­kich innych niemiarowości najbardziej dobrotliwy charakter mają skurcze przedwczesne (extrasystole); przedsionkowe skurcze przedwczesne są zwykle pochodzenia czynnościowego, natomiast skurcze przedwczesne komorowe mogą mieć tło czynnościowe lub organiczne. Początek i przełom w ostrych nieżytach z gorączką często zaznacza się przedwczesnymi skurczami serca. Niemiarowość może być objawem, który występuje w ciągu całego życia pa­cjenta, przy czym nie stwierdza się żadnej uchwytnej przyczyny tej zmiany ani jakiegokolwiek innego zaburzenia akcji serca. U osób osłabionych obser­wuje się czasem nadmierną pobudliwość i osłabienie serca, połączone ze skur­czami przedwczesnymi i męczącym kołataniem serca. Czynnikiem pobudza­jącym bywa nadużywanie herbaty, kawy i tytoniu. Do innych przyczyn należy zapaść, podeszły wiek, nadmierna praca i nadmierny wysiłek. Postacią nie-miarowości, która ma częściej tło czynnościowe niż organiczne, jest często­skurcz napadowy. Inne postacie niemiarowości wiążą się zwykle z organicz­nymi chorobami serca. Choroby serca na tle nadciśnienia tętniczego i miażdżycy. Cechy. Pewne znaczenie kliniczne mają spotykane w tych chorobach niemiarowości. Niemia­rowości pojawiają się, gdy zaczyna zagrażać niewydolność krążenia; jako pierwsze występują zwykle skurcze przedwczesne (extrasystole), najczęściej pochodzenia komorowego. Następnym co do częstości typem niemiarowości jest migotanie przedsionków. Blok serca stwierdza się zwykle tylko w za­awansowanych przypadkach. Jedynym dowodem zwyrodnienia mięśnia ser­cowego może być w niektórych przypadkach przedłużenie czasu przewodze­nia. W odosobnionych przypadkach występują jedynie napady częstoskurczu napadowego względnie na przemian z migotaniem przedsionków. W zaawan­sowanych przypadkach czasem obserwuje się częstoskurcz komorowy. Migo­tanie komór może być przyczyną nagłej śmierci. Występowanie zwykłe u osób w średnim wieku; w przy­padkach nadciśnienia tętniczego przerost serca; w chorobach serca na tle miażdżycy bywa ból dławicowy lub zawał serca; objawy przewlekłej niewy­dolności krążenia pochodzenia sercowego; w około 50°/o przypadków wystę­puje skojarzenie obu postaci. Endocarditis chronica (przewlekłe zapalenie wsierdzia). Cechy. Migotanie przedsionków spotyka się najczęściej w uszkodzeniach zastawki dwudzielnej, a zwłaszcza w zwężeniu lewego ujścia żylnego. W niektórych przypadkach tej choroby migotanie przedsionków stanowi uderzającą cechę charakterys­tyczną. W okresie niewyrównania w zwężeniu lewego ujścia żylnego często pojawia się częstoskurcz napadowy. Migotanie przedsionków utrzymuje się stale w przypadkach, w których zapoczątkowało ono rozwój ciężkiej niewy­dolności krążenia. Zwężeniu lewego ujścia żylnego może towarzyszyć często­skurcz napadowy. W okresie niewyrównania krążenia w niedomykalności zastawki dwudzielnej obserwuje się zwykle początkowo skurcze przedwczesne (zwykle pochodzenia komorowego), a w późniejszych okresach migotanie przedsionków. W zwężeniu ujścia tętnicy głównej migotanie przedsionków ma miejsce rzadko i tylko w okresach końcowych. W przypadkach niedomy­kalności zastawek tętnicy głównej mogą występować napady częstoskurczu, często napadowego. Uszkodzeniom zastawek czasem towarzyszy trzepotanie przedsionków. Odnośnie objawów w różnych chorobach zastawek p. „szmery sercowe". Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krą­żenia pochodzenia sercowego). Cechy. Skurcze przedwczesne przedsionkowe lub komorowe mogą wskazywać na rozpoczynającą się niewydolność krąże­nia, w której przebiegu pozostają one jako niemiarowość stała. Blok serca występuje przede wszystkim w niewyrównaniu krążenia w przypadkach zwłóknienia mięśnia sercowego. Jeśli niemiarowość wiąże się ze zwężeniem lewego ujścia żylnego, występuje głównie migotanie przedsionków; migotanie przedsionków często obserwuje się również w innych chorobach serca. Trze­potanie przedsionków spotyka się najczęściej u ludzi starszych z miażdżyco) serca w okresie niewydolności krążenia. Rytm cwałowy występuje zwykle w przewlekłej niewydolności krążenia pochodzenia sercowego i przeważnie obciąża rokowanie. Duszność; obrzęki zależne od postawy ciała; rzężenia nad podstawami płuc; narastająca sinica; skąpomocz i białkomocz; powiększenie wątroby; rozszerzenie żył szyjnych; szmery wewnątrzsercowe; podwyższenie ciśnienia żylnego; przedłużenie czasu krążenia. Carditis rheumatica acuta(gośćcowe zapalenie serca). Cechy. Skurcze przed­wczesne zajmują odnośnie częstości występowania drugie miejsce po umiar­kowanym przyspieszeniu tętna; inne niemiarowości spotyka się rzadziej. Jed­nak w zaostrzeniach przewlekłego zapalenia serca na tle gośćca można ob­serwować pojawianie się częstoskurczu napadowego, migotania i trzepotania przedsionków oraz bloku serca, co odróżnia zaostrzenia od pierwszego rzutu choroby. W wywiadzie — zakażenie (zwłaszcza ostra choroba gość­cowa, zapalenie migdałków podniebiennych i pląsawica); gorączka; duszność; przyspieszenie tętna; rozszerzenie serca; nad sercem wysłuchuje się różne szmery; pojawia się stopniowo nieczystość tonów serca; leukocytoza. Działanie naparstnicy. Cechy. Wraz z pełnym działaniem naparstnicy mogą pojawiać się skurcze przedwczesne; zwłaszcza charakterystyczną jest postać znana jako tętno dwubitne (pulsus bigeminus; co drugie uderzenie jest przed­wczesne). Nierzadko ma miejsce zwolnienie tętna. Uboczny efekt naparstnicy stanowi zwolnienie czasu przewodzenia, a przedawkowanie naparstnicy bywa przyczyną zupełnego lub częściowego bloku serca. W toku leczenia naparst­nicą może występować tętno naprzemienne (pulsus alternans). W niektórych przypadkach obserwuje się niemiarowość zatokową oddechową lub nieza­leżną od oddychania, w innych — rozkojarzenie przedsionkowo-komorowe, rytm przedsionkowo-komorowy lub węzłowy, zahamowanie przedsionkowe lub nawet migotanie przedsionków. Czasem spotyka się różne skojarzenia wyżej wymienionych niemiarowości. Brak łaknienia; mdłości; wymioty; biegunka; ból głowy; skąpomocz. Psychoneurosis (psychonerwica). Cechy. Czasem drażliwość i osłabienie serca, połączone ze skurczami przedwczesnymi i bardzo męczącym kołataniem serca. Zaburzenia czynnościowe w zakresie trzew; często stany lękowe; myśli natrętne; zaburzenia czuciowo-ruchowe; niekiedy utrata świa­domości; należy wykluczyć choroby organiczne; poprawa za pomocą metod psychoterapeutycznych. Thyreotoxicosis (nadczynność tarczycy; hyperthyreoidismus). Cechy. W pierwotnym wolu toksycznym rozlanym oraz w wolu toksycznym guzko-watym akcja serca jest z zasady przyspieszona; przyspieszenie tętna nie pod­daje się ani wpływom wypoczynku, ani snu. W obu chorobach rzadko spo­tyka się niemiarowość zatokową, nawet przy głębokim oddychaniu, jak i w obecności skurczów przedwczesnych komorowych. W ciężkiej nadczyn­ności tarczycy stosunkowo często obserwuje się migotanie przedsionków. Migotanie przedsionków bywa przejściowe lub stałe i częściej występuje u osób po 45 roku życia oraz u chorych ze współistniejącą inną chorobą serca (nadciśnienie tętnicze; zmiany w zakresie naczyń wieńcowych serca; zapale­nie wsierdzia). Przy użyciu naparstnicy trudno jest lub nie udaje się opanować przyspieszenia akcji komór, pozostającego w związku z migotaniem przed­sionków, u chorych z nadczynnością tarczycy, mimo iż zastosowano oczy­wiście wystarczające dawki. Jeśli więc w przypadku migotania przedsionków mimo stosowania dostatecznej dawki naparstnicy nie uzyskano odpowiedniej poprawy, można przypuszczać, iż albo zastosowany środek leczniczy posiada zmniejszoną aktywność terapeutyczną, albo pacjent cierpi na nadczynność tarczycy. Migotanie przedsionków często znika po odpowiednim leczeniu, ale niekiedy występuje po zabiegach chirurgicznych. Również może pojawiać się trzepotanie przedsionków. Częstsze występowanie u kobiet (choroba Graves-Base-dowa); pojawianie się zwykle u osób w wieku powyżej średniego (wole toksyczne guzkowfate); rozlane powiększenie tarczycy w chorobie Graves--Basedowa, guzkowate w odmianie gruczolakowatej; przyspieszenie czynności serca; drżenie; nerwowość; nieznoszenie gorąca; utrata wagi ciała mimo do­brego łaknienia; wytrzeszcz, osłabienie mięśni, nadmierna pobudliwość psy­chomotoryczna, czasem przełomy toksyczne, przełomy żołądkowo-jelitowe (choroba Graves-Basedowa); zwiększenie podstawowej przemiany materii; oznaczenie jodu związanego z białkiem; wzrost zużytkowania jodu radio­aktywnego. Mniej częste przyczyny. Pericarditis constrictiva chronica (migotanie przed­sionków, tętno dziwaczne); aerophagia nervosa; aneurysma cordis; zespół wv-siłkowy; apoplexia; intoxicatio arseno; commotio cerebri; przemieszczenie serca; emphysema pulmonum alveolare essentiale; endocarditis séptica; gan-graena pulmonis; hypochondria; influenza; icterus; laesiones medullae spinalis-myocarditis diphtherica acuta; cholecystitis acuta (skurcze przedwczesne); peritonitis (skurcze przedwczesne); tumor cerebri (skurcze przedwczesne); neurosis cordis; infarctus myocardii aoutus [objawem wstępnym bywa migo­tanie przedsionków, tętno naprzemienne (pulsus alternansl, blok serca]; peri­carditis acuta; laryngitis oedematosa; syndroma infundibulare,- meningitis tuberculosa; polyneuritis; ciężkie krwotoki (patologiczna niemiarowość zato­kowa); ascites; ruptura valvulae semilunaris aortae; spermatorrhoea; intoxi­catio digitale; lymphadenopathia tracheobronchialis; paralysis postdiphtheri-ca; tumor mediastini; nietolerancja w stosunku do przetworów tarczycy (za­trucie tyroksyną lub wyciągami z tarczycy); neuritis nervi pneumonogastrici; scorbutus; insufficientia valvularum semilunarium aortae luetica (skurcze przedwczesne; rzadko migotanie przedsionków); tumor cordis.