Rzężenia, czyli szmery dodatkowe, wysłuchiwane nad płucami, można po­dzielić ze względów praktycznych na suche i wilgotne. Do rzężeń suchych zalicza się furczenia, świsty lub szmery muzyczne o różnym tonie, nasileniu i cechach; powstają one w oskrzelach i szerszych drogach oddechowych w wy­niku zwężenia ich światła. Świsty są to rzężenia suche o przenikliwym i wy­sokim tonie lub miękkim niższym; powstają one wewnątrz małych oskrzeli. W dużych lub średnich oskrzelach powstają furczenia; są to rzężenia suche szorstkim, głośnym i wysokim tonie. Do rzężeń wilgotnych zaliczamy szme­ry dodatkowe powstałe wskutek drgań powietrza w oskrzelach czy jamach płucnych przy przesuwaniu się w nich wydzieliny płynnej lub na wpół płyn­nej) lub zawartości patologicznej podczas oddychania oraz kaszlu. Zależnie od kalibru oskrzeli odróżnia się rzężenia wilgotne drobnobańkowe, średniobań-kowe i grubobańkowe. Trzeszczenia są to szmery powstające w niedodętych pęcherzykach płucnych, gdy pod koniec wdechu wtargnie do nich powietrze oddala ich ściany od siebie, łub gdy powietrze pod koniec wdechu wchodzi do pęcherzyków płucnych o ścianach zbliżonych do siebie wskutek przekrwie­nia i napęcznienia lub nieco oddalonych wskutek obecności w nich niewielkiej ilości płynu wysiękowego czy też przesiękowego. Trzeszczenia słyszy się 'na szczycie wdechu i są one równomierne. Bronchitis acuta (ostry nieżyt oskrzeli). Cechy. We wczesnym okresie roz­siane rzężenia wilgotne, występujące i znikające po kaszlu i forsownym oddy­chaniu. Później wysłuchuje się również furczenia i świsty. Bronchitis chronica (przewlekły nieżyt oskrzeli). Cechy. W czynnym okresie choroby nad płucami wysłuchuje się bardzo liczne furczenia i świsty, a w in­nym czasie rzężenia te są znacznie mniej liczne; w razie przekrwienia pęche­rzyków płucnych w okolicy podstaw można wykryć trzeszczenia w tejże okolicy. Influenza (grypa). Cechy. Wskutek nieżytu oskrzeli występują liczne rzęże­nia; niemal zawsze nieżyt oskrzeli może być rozlany, ale zwykle ogranicza się do okolicy podstaw obu płuc od tyłu. Niekiedy występują rzężenia wilgot­ne, ale spotyka się i suche. Emphysema pulmonum alveolare essentiale (rozedma płuc pęcherzykowa istotna). Cechy. Jeśli z rozedmą płuc współistnieje nieżyt oskrzeli lub dycha­wica oskrzelowa, wydłużony wydech staje się sapiący, szorstki i mniej lub więcej zamaskowany przez rzężenia wilgotne i suche. Przy głębokim wdechu można niekiedy wysłuchać nad szczytem trzeszczenia. Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krą­żenia pochodzenia sercowego). Cechy. Istotnym objawem jest obecność rzę­żeń drobnobańkowych nad podstawami obu płuc. Szorstkie rzężenia wilgotne na bardziej rozległej przestrzeni wskazują na obrzęk płuc, który stanowi krań­cowy obraz chorobowy. Główne objawy. Duszność; obrzęki zależne od położenia ciała; powiększenie serca (przerost i poszerzenie); powiększenie wątroby; objawy uwarunkowane obecnością czynnika przyczynowego (nadciśnienie, choroby zastawek, miaż­dżyca naczyń wieńcowych itp.) ; wzrost ciśnienia żylnego; wydłużenie czasu krążenia. Oedema pulmonum (obrzęk płuc). Cechy. Liczne rzężenia wilgotne wysłuchu­je się początkowo nad najniżej leżącymi partiami płuc (zależnie od ułożenia ciała chorego); w miarę rozwoju choroby zmiany te szerzą się nad płucami. W późniejszym okresie te rzężenia wilgotne ulegają zamaskowaniu przez fur­czenia i świsty w okresie, gdy większe oskrzela wypełniają się przesiękiem. Hypostasis pulmonum (przekrwienie płuc opadowe). Cechy. Nad najniżej położonymi częściami płuc stwierdza się rzężenia drobnobańkowe, które prze­mieszczają się wraz ze zmianą ułożenia ciała. Objawy podeszłego wieku lub chorób osłabiających; wy­stępowanie u asteników złożonych ciężką przewlekłą chorobą. Pneumonía atypica primaria (nietypowe pierwotne zapalenie płuc). Cechy. Zwykle występują rzężenia drobno- lub średniobańkowe; mogą one być jedy­nym objawem patologicznym; w miarę postępu choroby stają się one coraz bardziej szorstkie. Niekiedy wysłuchuje się rzężenia suche. Bronchopneumonia (odoskrzelowe zapalenie płuc). Cechy. Najbardziej typo­wymi zmianami osłuchowymi w tej chorobie są rzężenia wilgotne średnio-i drobnobańkowe nad postawami obu płuc. Trzeszczenia wykrywa się również tak długo, dopóki zrazik nie ulegnie zupełnej konsolidacji, w wielu przypad­kach występują liczne furczenia i świsty uwarunkowane współistniejącym nieżytem oskrzeli. Asthma bronchiale (dychawica oskrzelowa). Cechy. Na szczycie napadu szmer oddechowy pęcherzykowy nie jest zwykle słyszalny; w zamian za to wysłuchuje się sapiący wdech i wydech. W miarę ustępowania napadu nad klatką piersiową pojawiają się bardzo liczne rzężenia suche. Początkowo są to furczenia. Później wysłuchuje się trzeszczenia oraz świsty i piski, zwłasz­cza nad dolnymi partiami płuc. Pneumonía crouposa (płatowe zapalenie płuc). Cechy. Zwykle w bardzo wczesnym okresie choroby wysłuchuje się trzeszczenia niedźwięczne pod ko­niec wdechu jako serię drobnych trzasków, uchwytnych tuż przy uchu przy wykonaniu przez chorego głębokiego wdechu (crepitatio indux). W okresie zwątrobienia czerwonego szmery dodatkowe nie pojawiają się. Wraz z roz­wojem zwątrobienia szarego znowu pojawiają się trzeszczenia (crepitatio re­dux), kojarząc się później z głośnymi rzężeniami wilgotnymi, a niekiedy z fur-czeniami. Trzeszczenia trudno ocenić u dzieci. Tuberculosis pułmonum chronica (phthisis). Cechy. W początkowym okresie choroby przy głębokim wdechu nad szczytem można wysłuchać utrzymujące się trzeszczenia. Wykrycie tych zmian, które stale ponownie wysłuchuje się nad tą samą okolicą, posiada istotne znaczenie we wczesnym rozpoznawaniu choroby, ponieważ objawy te występują wcześniej niż inne zmiany osłucho-we. W miarę rozwoju procesu i gromadzenia się wydzieliny w świetle więk­szych oskrzeli wysłuchuje się rzężenia wilgotne. Nad jamą, zawierającą płyn, stwierdza się różnego kalibru rzężenia wilgotne oraz szmery oddechowe ja­miste względnie dzbanowe. Wraz z szerzeniem się zmian od szczytu ku dołowi wysłuchuje się rzężenia nad coraz to inną okolicą w miarę ich zajmowania. Infarctus pulmonis (embolia pulmonis; thrombosis arteriae pulmonalis). Ce­chy. Nad ograniczonym polem, zwykle nad dolnym płatem od tyłu, wysłuchuje się liczne trzeszczenia oraz rzężenia wilgotne drobnobańkowe. Bronchiectases (rozstrzenie oskrzeli). Cechy. W chorobie tej występują róż­norodne rzężenia. Pojawianie się furczeń i świstów przemawia za tworzeniem się jamy lub rozszerzenia oskrzela. Abscessus pulmonis (ropień płuca). Cechy. W nieobecności jamy niekiedy spotyka się trzeszczenia; jeśli istnieje jama, pojawiają się liczne rzężenia wil­gotne. Pneumothorax acutus (ostra odma opłucnej). Cechy. Przy akcie kaszlu i głę. bokiego oddychania nad górnymi partiami klatki piersiowej pojawia się mie­szanina rzężeń o brzmieniu metalicznym, zwłaszcza u chorych na gruźlicę, jeśli płuco nie zapadło się zupełnie. Ciała obce w drogach oddechowych. Cechy. Niekiedy występują bardzo de­likatne trzeszczenia, bardziej miękkie od spotykanych w płatowym zapaleniu płuc i podobne do trzeszczeń wytwarzanych przez bardzo cienką bibułkę. Wy­słuchuje się je tylko w tych przypadkach, gdy ciało obce jest z metalu. Stenosis bronchi (zwężenie oskrzela). Cechy. Wskutek zwężenia dróg od­dechowych oraz gromadzenia się wysięku wysłuchuje się po stronie zwęże­nia głośne furczenia i świsty. Atelectasis (collapsus pulmonis; niedodima i zapad płuca). Cechy. Jeśli po­wietrze wchodzi do płuca, można wysłuchać pod koniec głębokiego wdechu nieliczne trzeszczenia oraz rzężenia wilgotne drobnobańkowe. Tuberculosis miliaris acuta pułmonum (ostra gruźlica prosówkowa płuc). Cechy. Zwykle nad płucami stwierdza się liczne rzężenia, nasilone w począt­kach choroby i o charakterze rzężeń wilgotnych; później pojawiają się obfite rzężenia suche. Bronchopneumonia caseosa (serowaciejące odoskrzelowe zapalenie płuc; phthisis pułmonum consumptiva). Cechy. W początkach choroby nad obu płu­cami występują rzężenia podobne do spotykanych w ostrym nieżycie oskrzeli. W miarę pojawiania się ograniczonych pól nacieczenia wysłuchuje się rzęże­nia mieszane, a szczególnie rzężenia wilgotne drobnobańkowe po kaszlu i zwy­kle nad szczytami płuc oraz w okolicach pachowych. Pneumonía caseosa (rzekomopłatowe zapalenie płuc serowaciejące). Cechy. Występują tu trzeszczenia podobnie jak w płatowym zapaleniu płuc. Później w miarę narastania zmian wysłuchuje się furczenia i świsty. Pneumoconiosis (pylica płuc). Cechy. Rzężenia nie są stałym objawem. W obecności dołączającego się zakażenia płuc często pojawiają się rzężenia w związku z towarzyszącym nieżytem oskrzeli. Obecność rzężeń nad szczytem płuca w tej chorobie jest niemal pewnym dowodem powikłania pylicy przez gruźlicę. Mniej częste przyczyny. Bronchitis fibrinosa (zwłaszcza suchy „biuit de drapeau"); fibrosis pulmonum; tuberculosis pulmonum fibrosa; lúes pulmonum; abscessus multíplices pulmonum; gangraena pulmonis; empyema pleurae interlobaris; empyema pleurae saccatum (incapsulatum); neoplasma pul­monis (jeśli współistnieje przekrwienie, obrzęk lub nieżyt oskrzeli); myco-ses pulmonum; echinococcus pulmonum (po opróżnieniu torbieli); mediastinitis chronica; pleuritis adhaesiva chronica; tumor mediastini; typhus abdominalis; morbilli; iodismus; rachitis; pertussis; varióla; aneurysma (uciśnięcie oskrzela); thrombosis arteriae coronariae; emphysema pulmonum interstitiale acutum.