Położenie. Pęcherz moczowy położony jest u dorosłego w miednicy małej ku tyłowi od spojenia łonowego; u mężczyzny leży on do przodu od od­bytnicy, u kobiety między odbytnicę a pęcherz wsuwa się macica i pochwa. Z narządów miednicy pęcherz położony jest więc najbardziej do przodu. Jest on również narządem położonym w miednicy najniżej, jeżeli pominąć gruczoł krokowy u mężczyzny a pochwę u kobiety. Na tych narządach spo­czywa pęcherz łącznotkankowo z nimi złączony. Podczas życia płodowego nie tylko szczyt pęcherza, ale nawet znaczna część trzonu leży właściwie w jamie brzusznej. Stosunki te zachodzą również u noworodka, u którego pęcherz zachowuje jeszcze swą wydłużoną, wrze­cionowatą, płodową postać wierzchołkiem przechodzącą w przewód omoczni — późniejsze więzadło pępkowe pośrodkowe. Po urodzeniu część brzuszna narządu zmniejsza się silnie; zbiornik moczu stopniowo utracą swą styczność ze ścianą brzucha i w stanie opróżnionym u dorosłego ukrywa się całkowicie za spojeniem łonowym. W ciągu rozwoju odbywa się więc rodzaj zstępowania pęcherza w obręb miednicy małej. Jednak ten ruch zstępujący jest bar­dziej pozorny niż rzeczywisty. Tłumaczy się on głównie tym, że u płodu miednica jest jeszcze słabo rozwinięta, a zwłaszcza, że spojenie łonowe jest znacznie niżej ustawione niż u dorosłego, a poza tym, że pęcherz ma kształt znacznie bardziej wydłużony, o czym wspominaliśmy wyżej. W każdym razie mielibyśmy tu proces zstępowania podobny do tego jaki występuje w innych trzewach w związku z pionizacją ciała i pod wpływem własnego ciężaru narządu. U kobiety pęcherz położony jest nieco niżej niż u mężczyzny i ta różnica płciowa tłumaczy się głównie brakiem gruczołu krokowego, na którym u mężczyzny pęcherz spoczywa. Kształt pęcherza. Podstawę tetraedru, której odpowiada dno pęcherza, w widoku od wewnątrz nazywamy trójkątem pęcherzowym, ograniczonym trzema ostatnio wymie­nionymi punktami. Pęcherz pusty i rozkurczony ulega uciskowi otoczenia i przez trzewa jest od góry nieckowato wpuklony, tak że górna połowa pęcherza może być wpuklona w dolną aż do zetknięcia się obu po­wierzchni wewnętrznych. Po otwarciu jamy brzusznej początkujący i nie obznajmiony z tymi stosunkami oczekuje kulistej wyniosłości i nie dostrzega pęcherza, który w stanie opróżnionym przykryty otrzewną ukrywa się ku tyłowi od spojenia łonowego i nie wystaje nad nim. f Pęcherz wypełniony. Kiedy pęcherz się wypełnia, wtedy zaokrągla się i wstępuje wyżej. Jeżeli jednocześnie odbytnica jest wypełniona, wtedy normalnie wypełniony pęcherz (350 cm3) wystaje nad spojeniem nie znajduje bowiem miejsca w miednicy małej. W silniejszym wypełnieniu przekracza spojenie niezależnie od stanu wypełnienia odbytnicy, nigdy jednak w wa­runkach prawidłowych, w normalnym napięciu mięśniówki nie dosięga pępka. Przekraczanie pępka wskazuje na atoniczny stan mięśniówki pęcherza. Na zwłokach przez wstrzykiwanie płynu można uzyskać takie nadmierne roz­ciągnięcie pęcherza, że może on sięgać aż do przepony. W stanie średniego wypełnienia pęcherz przyjmuje kształt gruszkowaty lub jajowaty, wierzchołkiem skierowany ku górze i nieco do przodu; w sil­nym wypełnieniu staje się bardziej kulisty a nawet elipsoidalny, ustawiając się swą długą osią w płaszczyźnie pośrodkowej i często przechylony w prawą lub lewą stronę . W stanic skurczu przyjmuje on kształt kulisty nie­zależnie od silniejszego czy słabszego wypełnienia. U noworodka i małego dziecka pęcherz zachowuje jeszcze swą płodową wrzecionowatą postać; wypełniając się staje się bardziej cylindryczny. U kobiet pęcherz jest mniejszy i nie osiąga pojemności pęcherza męskiego, jest on też stosunkowo bardziej szeroki odpowiednio do kształtu miednicy kobiecej. Z wiekiem kształt się poszerza i nie tak bardzo rzadko w jego ścianie tylnej wytwarzają się uchyłki (p. dalej), które wskazują na osłabie­nie mięśniówki i silne rozciągnięcie ściany. Wymiary. W wypełnionym pęcherzu występuje uczucie parcia na mocz. Normalnie wypełniony pęcherz zawiera mniej więcej 350 ml; byłaby to ilość, ciśnienie której na ścianę pęcherza nie wywołuje jeszcze uczucia parcia. Dla celów badania chirurgicznego wprowadza się zwykle do pęcherza około 200 ml płynu; średnie, fizjo­logiczne wypełnienie, w którym zaczyna się już odczuwać parcie wynosi 400 lub 500 do 700 ml. Pod tym względem zachodzą jednak bardzo znaczne różnice osobnicze. Są osobnicy, których wrażliwość jest mniejsza i parcie na mocz występuje dopiero przy 1 000 a nawet 1 200 ml. W stanach zapalnych pojemność użytkowa jest często mniejsza od 50 ml. Maksymalna pojemność w granicach prawidłowych, kiedy zachodzi obawa rozerwania ściany pęcherza, wynosi przeciętnie 1 000 ml i więcej. W niektórych stanach chorobowych pęcherz może zawierać 2 do 3 litrów moczu a nawet więcej. Największa długość pęcherza pustego wynosi około 6 cm, największa szerokość w przekroju czołowym 4—5 cm, największa grubość w przekroju przednio-tylnym 2,5 cm. W silnym wypełnieniu wymiary te wzrastają do 12, 10 i 10 cm, to znaczy, że pęcherz przyjmuje wtedy kształt kulisto-elipsoidalny. Wady rozwojowe. Wrodzone wady rozwojowe pęcherza są rzadkie. Do lżejszych postaci należy np. ta, kiedy przewód omoczni nie przekształca się w więzadło pępkowe pośrodkowe, lecz zachowuje swe światło. Innymi postaciami zboczeń są wrodzone uchyłki pęcherza; występować one mogą w różnych miejscach ściany pęcherza oraz w różnej liczbie i wielkości. Przez długi czas mogą one nie ujawniać się, mogą być nierozpoznane lub też przeciwnie, mogą ulec zakażeniu lub wywoływać krwawienie. Do ciężkich wad rozwojowych należy pęcherz podwójny (vesica duplex) czy pęcherz dwudzielny (vesica, bilocularis), strzałkowo ustawioną przegrodą podzielony na dwie części. Ciężką wadę rozwojową tworzy też tzw. szczelina pęcherza; dotyczy ona zresztą nie tylko pęcherza, lecz również miednicy, narządów płciowych i cewki moczowej, a może sięgać w obręb przedniej ściany brzucha (szczelina brzuszno-pęcherzowa). Do bardzo rzadkich zboczeń rozwojowych należy brak pęcherza. U mężczyzny, jeżeli pęcherz nie jest całkowicie oddzielony od odbytnicy, mogą powstawać przetoki odbytniczo-pęcherzowe wskutek niezupełnego wytworzenia się przegrody moczowo-odbytniczej . U kobiety przenikają one ścianę pochwy (przetoki pęcherzowo-pochwowe).