Położenie. Po ukończeniu ontogenetycznych zmian położenia jajniki, prawy i lewy, układają się wewnątrzotrzewnowo w części bocznej jamy miednicy; układają się one do przodu od odbytnicy i ku tyłowi od więzadła szerokiego macicy. Zwykle znajdujemy je około 2 cm do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego i około 1 cm poniżej wchodu miednicy. Przeważnie oba jajniki nie leżą ściśle symetrycznie, lewy zazwyczaj nieco bardziej do przodu niż prawy. W niektórych przypadkach jajnik naśladując jądro w jego ontogenetycznej migracji zstępuje czy do kanału pachwinowego, czy też niżej aż do warg sromowych większych. Od takiego wrodzonego przemieszczenia, które może występować wspólnie z prze­pukliną pachwinową, należy odróżniać przemieszczenie nabyte powstałe w związku z wytworzeniem się innego rodzaju przepukliny, jak przepukliny udowej czy zasłonowej. Kształt i wygląd. Jajnik jest kształtu migdałowatego i forma ta jest charakterystyczna zwłaszcza dla jajnika młodej kobiety. W jajniku odróżniamy dwie nieco wypukłe powierzchnie, przyśrodkową i boczną (facies medialis et lateralis); dwa końce, górny jajowodowy i dolny, nieco węższy, maciczny (extremitas tubaria et uterina) często zwane biegunami jajnika oraz dwa brzegi, tylny wypukły, wolny (margo liber) i przedni prosty, krezkowy (margo mesovaricus) ponieważ przytwierdzony jest do krezki jajnika; brzeg przedni tworzy również wnękę jajnika (hilusovarii), miejsce wejścia i wyjścia naczyń i nerwów. U noworodka jajnik ma kształt językowaty, spłaszczony, grubość jego wynosi 2—3 mm, długość około 20 mm. U kobiet starszych, po okresie przekwitania jajnik spłaszcza się i zmniejsza; w starości ma już wyraźną skłonność do zaniku. W wieku dziecięcym powierzchnia jajnika jest gładka. Z okresem dojrzewania płciowego powstają na niej zmarszczki i guzkowate wyniosłości dochodzące do 1 cm średnicy. Są to blizny po tzw. ciałkach żółtych powstałych po pękniętych pęcherzykach jajnikowych (p. dalej). Następstwem powstawania coraz nowych blizn po ciałkach żółtych jest coraz większe pofałdowanie powierzchni jajnika, która u osób w starszym wieku bywa niekiedy tak nierówna, że przypomina powierzchnię pestki brzoskwini. W późnej starości jajnik staje się znowu gładki, blizny bowiem za­nikają wraz z tendencją zanikową całego narządu. Liczba. Jajniki, tak samo jak jądra, występują w liczbie dwóch, jeden dla strony prawej, drugi dla lewej. Jajniki nadliczbowe mogą się rozwijać w sąsiedztwie narządu głównego, zwłaszcza wzdłuż jego przedniego brzegu. Występują one w postaci drobnych ciałek owoidalnych. Nie są to przypadki zbyt rzadkie, jednak należy się odnosić do nich z wielką rezerwą zwłaszcza do tych, podobnie jak do przypadków nadliczbowych jąder, które nie były potwierdzone badaniem mikroskopowym. Brak jajników i jajniki szczątkowe. Literatura anatomiczna zna szereg przypadków braku jajników lub jajników o charakterze szczątkowym. Brak może być jednostronny lub obustronny. Brak dwóch jajników jest jednak bardzo rzadki i zazwyczaj łączy się ze zboczeniami rozwojowymi pozostałych narządów płciowych wewnętrznych. Części płciowe zewnętrzne w przypadkach tych są zazwyczaj normalnie wykształcone. W braku jednego jajnika kobieta może być zapłodniona, gdyż wytwarzają się jaja drugiego jajnika; pozbawiona obu jest oczywiście niepłodna. Częściej niż brak zdarzają się przypadki kiedy jajniki są nienormalnie małe; występuje to zwłaszcza wtedy, kiedy i inne narządy płciowe są niedokształcone. W wyniku spraw zapalnych jajnik zrasta się często z otoczeniem, bądź ze ścianą miednicy, bądź z innymi narządami. Wielkość i waga. Wielkość jajnika jest bardzo zmienna w zależności od wieku; od urodzenia jajnik wzrasta do wieku dorosłego, choć poszczególne wymiary zwiększają się w bardzo nierównym stopniu. I tak podczas kiedy długość od urodzenia do wieku dorosłego wzrasta podwójnie, a szerokość potrójnie, to grubość powiększa się około pięciu razy. Po okresie przekwitania jajnik zmniejsza się i wreszcie w wieku starczym zachowuje się małe, nieznaczne ciało. Przeciętna długość jajnika u kobiety dojrzałej wynosi 25 do 50 mm, szerokość 15—30 mm, grubość 5—15 mm i waga 6 do 8 g. Ciężar właściwy jajnika wynosi 1,051. W czasie czynności okresowej zwanej cyklem jajnikowym, jak również w czasie ciąży jajniki powiększają się znacznie. Po przebytej ciąży, jak również po miesiączkowaniu (menstruatio), narząd powraca stopniowo do swych zwykłych wymiarów. Barwa i konsystencja. Białawy jajnik noworodka i różowawobiały dziecka, u kobiety dorosłej nabiera barwy czerwonawoszarej, bladej błony śluzowej; odcień czerwony wzmaga się wskutek przekrwienia w czasie menstruacji czy ciąży. Choć jajnik leży wewnątrzotrzewnowe, powierzchnia jego nie jest jednak tak lśniąca, jak zwykle bywa powierzchnia narządów pokrytych otrzewną, raczej jest ona matowo-mleczna, ponieważ nie jest już pokryta właściwym otrzewnowym nabłonkiem płaskim, lecz nabłonkiem kostkowym, tzw. nabłonkiem płciowym, w który się przekształcił. Konsystencja jajnika jest dość mocna, zbliżona do konsystencji jądra, choć nieco mniej spoista. Po okresie przekwitania jajnik przyjmuje zabarwienie bardziej szarawe, spoistość tego wzrasta, jajnik staje się coraz bardziej twardy. Jajnik daje się wymacać, jeżeli palcami jednej ręki uciskamy powłoki brzuszne, a dwa palce ręki drugiej wprowadzamy przez pochwę do jej sklepienia. Wówczas między opuszkami palców poprzez powłoki brzuszne wyczuwamy jajnik i jego spoistość. Kierunek. Położenie jajnika jest bardzo zmienne, jednak w warunkach prawidło­wych w pionowej postawie ciała jajnik układa się w ten sposób, że jego długa oś prze­biega skośnie pionowo z góry ku dołowi, od strony bocznej do przyśrodkowej i nieco od tyłu do przodu. Długie osie obu jajników zbiegają się więc ku dołowi, do przodu i przyśrodkowo. W poziomym położeniu ciała na grzbiecie układają się one prawie poziomo. W pionowej postawie koniec maciczny jajnika leży niżej, bardziej przy­środkowo i do przodu od górnego końca jajowodowego. Powierzchnia przyśrodkową skierowana jest nieco ku tyłowi, powierzchnia boczna przylegająca do ściany miednicy skierowana jest trochę do przodu. Brzeg krezkowy jest brzegiem przednim zwróconym nieco ku górze i przyśrodkowo, brzeg wolny jest brzegiem tylnym zwróconym trochę ku dołowi i bocznie. Powyższe położenie jajnika dotyczy stosunków u kobiety dorosłej. U noworodka, zwłaszcza w przypadkach kiedy jajnik nie przekroczył jeszcze wejścia miednicy, nie opuścił się jeszcze poniżej kresy granicznej, długa oś jajnika przyjmuje położenie bar­dziej skośnie czołowe.