Szmery tarcia w okolicy serca są albo pochodzenia osierdziowego, albo osierdziowo-opłucnowego. Istotne znaczenie posiada odróżnienie tych szme­rów, ponieważ tarcie osierdziowe zawsze wskazuje na zapalenie osierdzia. W bardzo rzadkim obrazie chorobowym, który charakteryzuje gromadzenie się w worku osierdziowym zarówno płynu, jak i powietrza (hydropneumopericar-dium), występuje mieszanina szmerów pluskania, dźwięczenia, bulgotania, przesuwania się płynu; szmery te są następstwem ruchów serca i nie dają się naśladować. Pericarditis fibrinosa acuta (ostre włóknikowe zapalenie osierdzia). Cechy. Szmer tarcia osierdziowego jest najbardziej charakterystyczny dla tej cho­roby. Szmer tarcia wysłuchuje się zarówno przy skurczu, jak i przy roźkurczu serca; szmer w okresie skurczu i roźkurczu serca trwa dłużej niż pierwszy i drugi ton. Czasem szmer odnosi się tylko do jednej fazy pracy serca, a nie­kiedy bywa potrójny. Opisywany szmer wykazuje szczególne cechy tarcia i skrzypienia, jest powierzchowny i wzmaga się przy ucisku słuchawką. Szmery tarcia osierdziowego wysłuchuje się najwyraźniej nad prawą komorą, niekiedy nad podstawą serca, czasem nad koniuszkiem. Bywają one przewo­dzone w dół lub w górę mostka, wykazują zmienność umiejscowienia i cech, niekiedy znikają, ale zawsze występują w pewnym okresie choroby. W wywiadzie lub obecnie — choroba gośćcowa, zapalenie płuc, posocznica, przewlekłe choroby osłabiające; czasem ból; gorączka; nie­kiedy duszność, bladość, cierpiący wyraz twarzy; tętno słabo wyczuwalne, przyspieszone. Pericarditis adhaesiva chronica (adhaesiones pleuropericardiales). Cechy. Zwykle wysłuchuje się szmery tarcia nad przednimi brzegami płuc, pokrywa­jącymi serce, jeśli istnieją rozległe zrosty z otoczeniem. Są to szmery osier-dziowo-opłucnowe, które przypominają akustycznie szmer tarcia osierdzio­wego, jednak pozostają w ścisłym związku ze skurczami serca i ruchami oddechowymi, nasilając się przy wydechu i słabnąc przy wdechu. Tuberculosis pulmomtm chronica (phthisis). Cechy. W razie zajęcia płatka przedsercowego płuca wysłuchuje się szmer tarcia osierdziowo-opłucnowego; niekiedy wraz ze szmerem tarcia występuje głośne skurczowe „kłapnięcie". Pleuritis acuta (ostre zapalenie opłucnej). Cechy. Jeśli powierzchnia opłuc­nej przylegająca do osierdzia jest szorstka, wysłuchuje się szmer tarcia opłuc. nowo-osierdziowego przy uderzeniu serca. Szmery te stwierdza się rzadko, jeśli pacjent nie oddycha. Infarctus myocardii acutus (ostry zawał serca). Cechy. W 10 do 20% przy­padków po napadzie bólu zamostkowego lub w okolicy przedsercowej, prze­biegającego z zapaścią, stwierdza się — często tylko przy pilnym osłuchiwa-niu — szmer tarcia osierdziowego, utrzymujący się przez jeden do kilku dni; objaw ten przemawia za zawałem serca. Nagły początek z bólem zamostkowym o przedłużonym trwaniu; zapaść; duszność; powiększenie serca; obniżenie ciśnienia krwi; go­rączka, leukocytoza (11 000 do 35 000); seryjne badanie elektrokardiograficzne. Uraemia (mocznica). Cechy. Nierzadko w końcowych okresach występuje włóknikowe niezakaźne zapalenie wsierdzia bez wysięku. Pericarditis benigna nonspecifica acuta (ostre nieswoiste łagodne zapalenie osierdzia). Cechy. Niemal zawsze i bez trudności stwierdza się szmer tarcia osierdziowego, ktÓTy utrzymuje się przez szereg dni. Ostry początek; choroba często dołącza się do łagodnych nieżytów górnych dróg oddechowych; ból w klatce piersiowej (często nasila­jący się przy kaszlu, oddychaniu lub ruchach tułowia); umiarkowana gorącz­ka; leukocytoza; przyspieszenie odczynu Biernackiego; powiększenie pola stłumienia serca (wysięk w osierdziu); badanie radiologiczne; badanie elektro­kardiograficzne; przebieg dobrotliwy. Mniej częste przyczyny. Aortitis acuta (niekiedy szmer tarcia osierdzio­wego nad podstawą serca); mediastinitis; perihepatitis; ruptura ventriculi; pericarditis tuberculosa; emphysema pulmonum interstitiale acutum (szmery chrupiące); lupus erythematodes disseminatus acutus; dilatatio arteriae pul-monalis (w nadczynności tarczycy i w ostrym sercu płucnym; szmer tarcia osierdziowego w polu osłuchiwania tętnicy płucnej).