Ważne jest badanie zarówno serca, jak i tętna; z tych dwóch więcej danych może dostarczyć badanie serca. Fibrillatio atriorum. Cechy. Tętno jest niemiarowe i nierówne. Niemiaro-wość jest bezwzględna, nie istnieje rytm dominujący. Częstość tętna może być znacznie wolniejsza od częstości skurczów komór, ponieważ wiele słab­szych skurczów może nie otwierać zastawek tętnicy głównej lub nie mieć siły wystarczającej do wysłania fali tętna do nadgarstka (tętno brakujące). Objawy te są bardziej zaznaczone, gdy częstość skurczów komór jest szybka, jak to się zwykle spotyka; gdy jest ona jednak wolna, ze znacznego stopnia blokiem przedsionkowo-komorowym, mogą istnieć niewielkie wahania miaio-wości i równości tętna. Extrasystolia (Skurcze dodatkowe). Cechy. Skurcze dodatkowe mogą wy­stępować jako pojedyncze i w salwach oraz mogą pojawiać się w regularnych lub nieregularnych odstępach czasu. Tętno jednak wykazuje mimo tych zabu­rzeń rytm, który dominuje nad całością czynności. Skurcz dodatkowy jest ma­łym skurczem, często powstaje po nim przerwa wyrównawcza (szczególnie w skurczach dodatkowych pochodzenia komorowego), a skurcz pojawiający się po przerwie jest często silniejszy. Jeśli skurcz jest za słaby do otwarcia zastawek tętnicy głównej względnie do dotarcia fali tętna do nadgarstka, 40d w tętnie stwierdza się to jako przerwę. Jeśli skurcze dodatkowe pojawiają się regularnie po każdym skurczu, a fala tętna nie osiąga nadgarstka lub jeśli skurcze dodatkowe występują regularnie po każdym normalnym skurczu, a fale tętna dochodzą do nadgarstka, wytwarza się tętno bliźniacze-(dwa ude­rzenia i przerwa); w drugim przypadku po pełnym skurczu następuje po nie­normalnie krótkiej przerwie małe uderzenie i długa przerwa. Arrhythmia sinusalis (niemiarowość zatokowa). Cechy. Wahania w częstości tworzenia bodźców w węźle zatokowym są bardzo częste, szczególnie u dzieci i osób nerwowych. W wielu przypadkach niemiarowość ta idzie w parze z oddechem; stwierdza się przyspieszenie tętna podczas wdechu i następujące po nim zwolnienie tętna z chwilą rozpoczęcia wydechu. Ponieważ nie wszyst­kie przypadki niemiarowości zatokowej wykazują regularne wahania w nor­malnym oddychaniu, można polecić głębokie oddychanie lub połykanie dla wykazania tego powiązania, przy czym jest ono zniesione, gdy częstość oddy­chania jest duża. Koniuszek serca wykazuje te same wahania rytmu co tętno OTaz tętni z tą samą częstością; brak jest większej różnicy w sile między poszczególnymi uderzeniami. Dissociatio atrioventricularis partialis. Cechy. Charakter nieregularności będzie zależeć od częstotliwości i miarowości wypadania skurczów, tj. od częstotliwości i regularności, z którą bodźce zatokowe są blokowane. Jeśli bodźce osiągają komorę w nieregularnych odstępach czasu, powstają niere­gularnie nawracające przerwy w uderzeniach tętna bez zmiany siły lub rytmu przez dodatkowe wpływy. Jeżeli każdy drugi bodziec nie osiąga komory, brak jest niemiarowości; w przypadku gdy co trzeci bodziec z zatoki jest bloko­wany, powstaje tętno bliźniacze — dwa regularne uderzenia, po których następuje przerwa odpowiadająca jednemu rozwinięciu serca; jeśli natomiast każdy czwarty bodziec jest hamowany, powstaje pulsus trigeminus itd. Przej­ścia z jednej postaci do drugiej nie są rzadkie, a znaczne zwiększenie często­ści tętna, jak przy wysiłku, powoduje zwykle znikanie bloku częściowego i przywraca miarowość tętna.. Pulsus alternans. Cechy. Niemiarowość ta może być niekiedy wystarcza­jąco duża, aby uwidocznić się w tętnie. Uderzenia pojawiają się w nieregu­larnych odstępach czasu, lecz co drugie uderzenie jest słabsze. Undulatio atriorum. Cechy. Tętno jest zwykle miarowe, lecz niemiarowość nie jest rzadka, ponieważ blokowanie bodźców zatokowych nie zawsze wy­stępuje regularnie. Wysiłek jednak o niewielkiej intensywności może spowo­dować znikanie tych niemiarowości i przywrócić regularną częstość, co jest dla trzepotania przedsionków charakterystyczne. Pulsus paradoxus. Cechy. Pod koniec wdechu uderzenia serca stają się słabe i dlatego są niewyczuwalne w okolicy nadgarstka. Jest to jednak rzad­kie zjawisko. . Występowanie podczas krańcowej duszności wdechowej, połączone ze spastycznym skurczem krtani, w zapaleniu osierdzia z wysię­kiem, przewlekłym zaciskającym zapaleniu osierdzia, zapaleniu śródpiersia lub guzie śródpiersia. Mniej częste przyczyny. Niemiarowość zatokowa bezładna; częstoskurcz napadowy przedsionkowy z blokiem; częstoskurcz napadowy komorowy przej­ściowy.