W obrazie mikroskopowym osadu odwirowanego moczu można stwier­dzić charakterystyczne cylindryczne twory różnej długości (od bardzo małych odłamków do większych dług. 0,3—0,5, a nawet 1 mm grubości 10—50 mikronów nieraz jednolicie gładkich, błyszczących, przezroczystych (wałeczki szkliste) lub żółtawych, szerokich, o ostrych granicach (wałeczki woskowe), czasami wyraźnie czerwonawych (wałeczki hemoglobinowe), nieraz o powierzchni drobno lub gruboziarnistej (wałeczki ziarniste), cza­sami składające się z komórek nabłonka kanalikowego, mniej lub bardziej zwyrodniałego (wałeczki komórkowe), niekiedy pokryte czerwonymi krwinkami, wreszcie złożone tylko z resztek rozpadających się i ziarnisto lub tłuszczowo zwyrodniałych komórek, albo nawet z samych tylko kropel tłuszczu (wałeczki tłuszczowe). Wałeczki szkliste składają się wg Addisa z białkowej substancji zawierającej około 12% azotu i połączonej z kwasem chondroitynosiarko-wym. Często można je znaleźć w moczu zdrowych osób bez białkomoczu, zwłaszcza po wysiłku fizycznym. Zwykle towarzyszą one wszelkim posta­ciom białkomoczu tzw. fizjologicznego i nerkowego, występują najczęściej w okresie zdrowienia po zapaleniu kłębkowym nerek — nawet już po ustąpieniu białkomoczu i w stanach żółtaczkowych. Szkliste wałeczki po­wstają najprawdopodobniej wskutek ścinania się białka zawartego w mo­czu. Stwierdzanie ich czasami nawet w moczu, w którym laboratoryjne badania nie wykazują białka, zależy od obecności minimalnej ilości białka zawartego w warunkach fizjologicznych w każdym moczu, chociaż nie wykrywalnego za pomocą zwykłych prób jakościowych. Wałeczki ziarniste podobne są wielkością i kształtem do wałeczków szklistych, ale tworzą się ze skupienia licznych ziarnistych tworów różnej wielkości, które pochodzą z rozpadu komórek kanalików nerkowych. Nieraz można stwierdzić w nich resztki zwyrodniałych komórek, kulki tłuszczu. Czasami widuje się wałeczki mieszane — częściowo szkliste, częściowo zaś ziarniste. Obecność wałeczków ziarnistych w moczu, zwłaszcza w więk­szej liczbie, przemawia za cięższym uszkodzeniem i zwyrodnieniem na­błonków kanalikowych. Pojedyncze wałeczki ziarniste można spotkać również w niedomodze krążenia i zastoju żylnym nerek oraz w tzw. biał­komoczu u gorączkujących chorych (albuminuria febrilis), zaliczanym do „niewinnych", a raczej nieznacznych i odwracalnych uszkodzeń kłębków w przebiegu chorób gorączkowych (p. niżej — część szczegółowa). Wałeczki nabłonkowe składają się całkowicie ze złuszczonych komórek kanalików nerkowych często z zachowanymi nawet jądrami, wy­kazującymi różny stopień zwyrodnienia. Wałeczki te niewątpliwie wy­przedzają tworzenie się wałeczków ziarnistych, powstających w miarę nasilania się zwyrodnienia i rozpadu komórek. Nieraz można stwierdzić w nich obecność tłuszczów, spotyka się także postacie mieszane wałeczków częściowo komórkowe, częściowo ziarniste. Nieraz liczba kropel tłuszczo­wych jest tak duża, że powstają po prostu wałeczki tłuszczowe. W bardzo ciężkich postaciach zapaleń kłębków nerkowych, a zwłaszcza w nerczy-cach lipoidowych, wałeczki mogą się składać z cząsteczek podwójnie zała­mujących światło (wałeczki lipoidowe). W nerczycy skrobiowatej i w ciężkich postaciach zapaleń nerek zja­wiają się tzw. wałeczki woskowate, grube, o żółtawym zabar­wieniu i o ostrych granicach. Czasami barwią się one jodem lub kwasem siarkowym podobnie do substancji skrobiowatej, częściej jednak nie dają tego zabarwienia. Mechanizm ich powstawania i dokładny skład che­miczny nie są jeszcze całkowicie wyjaśnione. W przypadkach hemoglobinurii (p. niżej) można spotkać również wa­łeczki składające się całkowicie z hemoglobiny (lub z mioglobiny — przy mioglobinemii i mioglobinurii).