Widoczna perystaltyka, która może być pochodzenia żołądkowego lub jeli­towego, zawsze jest objawem patologicznym wyjąwszy rzadkie przypadki, w których jej nieistotny charakter jest bezpośrednio widoczny (jak w roz­stępie mięśni prostych i przepuklinach brzusznych w bliznach polaparotomij-nych). W chorobach wyniszczających z bardzo cienką ścianą brzuszną nor­malna perystaltyka może być widoczna. Ileus acutus (ostra niedrożność jelit; intussusceptio; volvulus; strangulatio herniae). Cechy. Widuje się dostrzegalne fale perystaltyczne, biegnące mniej lub więcej poprzecznie przez brzuch w razie zajęcia jelita cienkiego lub pio­nowo po jednej stronie czy też po obu bokach w razie zajęcia okrężnicy; zjawisko to obserwować można nawet przed wystąpieniem innych poważnych objawów. Ból w jamie brzusznej; wczesne i stale powtarzające się wymioty (nie tak wczesne, jeśli okrężnica jest niedrożna), często bardzo ob­fite, początkowo zawartością żołądka, później żółcią, w końcu kałem; zapaść z obniżeniem ciepłoty ciała, tętno przyspieszone i słabo napięte, zimne poty, suchy język oraz pragnienie; bezwzględne zaparcie po początkowym wypróż­nieniu; brzuch początkowo nie zmieniony, później wzdęty i ciastowaty lub napięty; różna tkliwość przy palpacji, często niewielka; niekiedy walcowaty guz we wgłobieniu; badanie radiologiczne. Stenosis pylori infantum (zwężenie odźwiernika u dzieci; stenosis hypertro-phica pylori). Cechy. Jeśli skóra jest obnażona, a pacjent umieszczony w do­brym świetle, obserwuje się charakterystyczne fale perystaltyczne, które są najbardziej znamienną cechą choroby. Najlepiej widzi się je bezpośrednio po przyjęciu pokarmu lub wody, a jeśli nie występują samoistnie, można je wy­wołać przez słabe pocieranie lub ukłucie nadbrzusza. Widuje się falę powoli poruszającą się z lewa na prawo. Początkowo podobny do piłki guz pojawia się tuż poniżej żeber po stronie lewej, znikając zwykle tuż za linią środkową ciała. Niekiedy jedna fala następuje szybko po drugiej. Po wyraźnej perysta1-lyce często pojawiają się wymioty. Występowanie w 2 do 3 tygodni po urodzeniu, przewaga płci męskiej ; chlustające wymioty (często po jedzeniu) zawartością żołądka i śluzem, niepodbarwione żółcią (dziecko nie wymiotuje po każdym karmieniu, ale po nagromadzeniu się treści z kilku posiłków i szybko podej­muje karmienie bezpośrednio po wymiotach); wzdęcie górnej części brzucha z wciągnięciem dolnej okolicy; wyczuwalny guz odźwiernika (mały, spoisty i gładki) najłatwiej wymacać, gdy dziecko śpi (w 2/s przypadków); utrata wagi ciała; zaparcie; małomocz; wybitne odwodnienie, hipochloremia i alkaloza (w ciężkich przypadkach); badanie radiologiczne. Dilatatio ventriculi cum stenose pylori (rozszerzenie żołądka ze zwężeniem odźwiernika). Cechy. Petystaltyka żołądka występuje jako znaczne wypuklenie w górnej części brzucha, pojawiające się i znikające, ogólnie występu­jące w okolicy poniżej lewego łuku żebrowego i powoli szerzące się ku do­łowi, gdzie zanika ono; wypuklenie to odpowiada w przybliżeniu większej krzywiźnie żołądka. Ukłucie lewej okolicy nadbrzusza często zapoczątkowuje fale perystaltyczne, jeśli żołądek nie jest zbytnio powiększony. Niestrawność; znaczne powiększenie brzucha, w którym powiększony żołądek może być widoczny; wymioty — z przerwami — znacz­nych ilości rozkładającej się strawy; szmer pluskania; wychudnienie; zaparcie; małomocz; niekiedy wyczuwalny guz odźwiernika; w końcu rozwija się hipo­chloremia, alkaloza oraz hiperazotemia (jeśli nie dokonano usunięcia niedroż­ności), a u chorego stopniowo występuje stan półśpiączkowy, przechodząc w stan, który klinicznie przypomina mocznicę; obecność czynnika etiologie'-nego (wtórne zwężenie odźwiernika we wrzodzie trawiennym lub raku odźwiernika, wypadnięcie śluzówki żołądka lub guza przez odźwiernik, wrzo-dziejące przerostowe zapalenie żołądka, ropowica żołądka, kiła, gruźlica, przerost mięśni odźwiernika u dorosłych, ucisk z zewnątrz przez guzy jamy brzusznej, wychodzące z trzustki, węzłów chłonnych, wątroby lub dróg żół­ciowych); objętość zawartości żołądka na czczo przekracza 100 ml; opracowa­nie radiologiczne. Ileus chronicus (przewlekła niedrożność jelit; carcinoma intestini, strangu-latio, strictura, zaklinowanie kału). Cechy. Od czasu do czasu występują przejściowe napady przypominające łagodną ostrą niedrożność, podczas któ­rej nad miejscem zamknięcia bolesna perystaltyka może być zarówno wi­doczna, jak i wyczuwalna. Objawy przedmiotowe wykrywa się daleko częś­ciej w przewlekłej niedrożności niż w ostrej. Rozdęte jelito, wykazujące skurcze perystaltyczne, wybitnie przemawia za przewlekłą niedrożnością. Obserwując rozdętą część jelita, można umiejscowić siedzibę zwężenia. Przewlekłe zaburzenia jelitowe; ból w jamie brzusznej; wi­doczna perystaltyka i wzdęcie; niekiedy wyczuwalny przy palpacji guz (wsku­tek okresowego skurczu jelita lub narastania mas kałowych); zaparcie lub biegunka; niedokrwistość, wychudnienie, złe samopoczucie; badanie kału (krew, zwłaszcza w raku); wziernikowanie esicy; opracowanie radiologiczne. Dilatatio coli idiopathica (morbus Hirschsprung!). Cechy. Zaznaczone fale perystaltyczne widuje się niemal zawsze; występują one zwykle w dolnych partiach brzucha, zarówno po stronie prawej, jak i lewej. Mniej częste przyczyny. Visceroptosis; neurosis; pylorospasmus; znaczna bie­gunka; peritonitis chronica; enteritis regionalis (jeśli występuje przewężenie); atresia duodeni congenita; hyperplasia glandularum suprarenalium congenita; połknięte ciała obce (łącznie z bezoarami) ze zwężeniem odźwiernika; orga­niczne klepsydrowate zniekształcenie żołądka; ileitis spastica.