Jako przewlekłe wymioty określa się objaw, który stale nawraca przez dłuższy okres czasu lub który — nawet rozpocząwszy się ostro — utrzymuje się przez pewien czas. W innych przypadkach wymioty występowały w mniej lub więcej długich przerwach, ale wywiad jest tego rodzaju, że obecny na­pad łatwo można powiązać z nieczęstymi napadami uprzednimi. Wymioty trzeba odróżnić od zwracania pokarmu, w którym treść jest zwracana bez mdłości. Rozważa się to w specjalnym rozdziale. Graviditas (ciąża). Cechy. Mdłości łub mdłości i wymioty są częste we wczesnym okresie, pojawiając się zwykle pod koniec pierwszego miesiąca i znikając samoistnie po sześciu lub ośmiu tygodniach, chociaż niektóre cho­re cierpią na tę dolegliwość przez dłuższy czas. Objawy te zwykle wystę­pują we wcześniejszej porze dnia (ranne wymioty) i mijają po kilku godzi­nach, chociaż czasem utrzymują się dłużej lub mogą występować o innej porze. Carcinoma ventriculi (rak żołądka). Cechy. Wymioty są zwykle wybitną, względnie wczesną cechą charakterystyczną raka żołądka, nawet w przypad­kach, gdy nie ma niedrożności odźwiemika, ale niestety jest to niemal wy­jątkiem z reguły. Rak wpustu lub okolicy odźwiernika częściej kojarzy się z wymiotami, poprzedzanymi zwykle przez pewien czas przez nieuchwytną okresową niestrawność. Taka „niestrawność" często znika po zwróceniu po­karmów lub zwymiotowaniu niewielkich ilości pokarmu bądź jedynie po zmniejszeniu objętości posiłków. Na początku z reguły wymioty występują tylko niekiedy, a przerwy między takimi napadami są bezobjawowe. Z cza­sem mogą pojawić się wymioty nie dające się opanować jako wczesny objaw niewielkiego guza, atakującego kanał odźwiernika. Wymiociny zawierają zmniejszoną ilość wolnego kwasu solnego lub nie zawierają go wcale, da­lej — nie strawiony pokarm, często ślady krwi, kwas mlekowy, a czasami fragmenty nowotworu. Występowanie w późniejszym okresie wieku średniego; mniej lub więcej stały ból w nadbrzuszu, który może promieniować do barku i do grzbietu; brak apetytu (zwłaszcza na mięso); niekiedy wymioty krwa­we; wychudnienie; niedokrwistość (barwa żółtawa lub woskowa); czasem wyczuwalny guz; niekiedy powiększenie węzłów chłonnych szyi i lewej oko­licy pachowej; badanie treści żołądkowej (w odpowiedzi na histaminę achlor-hydria w 60—70% przypadków, krew utajona w aspirowanej treści, przy ba­daniu sposobem Papanicolaou charakterystyczne jądra komórek nowotworo­wych); zmiany radiologiczne (nieregularny ubytek wypełnienia); gastrosko­pia; próbna laparotomia. Ulcus pepticum (wrzód trawienny). Cechy. Wymioty, których nie powoduje sam pacjent, aby złagodzić ból, są rzadkie w nie powikłanym owrzodzeniu. W obecności ostrego przedziurawienia nudności i mdłości są niemal zawsze obecne, a później towarzyszą im wymioty. W razie masywnego krwotoku zwykle obserwuje się wymioty krwawe we wrzodzie żołądka, ale we wrzo­dzie dwunastnicy tylko u 15 do 25% pacjentów. W razie niedrożności odź­wiernika (skurczowej, wskutek obrzęku, zapalenia lub blizn) występują wy­mioty wskutek retencji (p. niżej). Wymioty są niekiedy powikłaniem po resekcji żołądka. Rzadki przejaw owrzodze­nia dwunastnicy stanowi przełom rzekomowiądowy, w którym bez objawów zapowiadających występuje ostry ból w nadbrzuszu z rozległym promienio­waniem w skojarzeniu z uporczywymi wymiotami. Stenosis pylori cum dilatatione ventriculi (zwężenie odźwiernika i rozsze­rzenie żołądka). Cechy. Najbardziej charakterystycznym objawem są okre­sowe wymioty olbrzymimi ilościami płynu i pokarmu, po których następuje ulga; wymioty nie wiążą się z posiłkami, występują w kilka godzin po je­dzeniu łub wieczorem i nawracają po jedno- trzydniowej przerwie. Wymio­ciny mają kwaskowy zapach, są ciemnoszarej barwy, zawierają śluz i po­zostałości strawy, a przy dekantacji dzielą się na trzy warstwy (piana, płyn i pokarm). Niekiedy w wywiadzie istniejące uprzednio owrzodzenie; czasem objawy raka żołądka (niekiedy wczesne); czasem tło czynnościowe (spasmus pylori); przewlekła niestrawność z wzdęciami; wzmożony apetyt; zaparcie (rzadziej biegunka); wychudnienie; sucha skóra; skąpomocz; fizyczne dowody powiększenia żołądka (perystaltyka, szmer pluskania, wystający brzuch, sztuczne wypełnienie powietrzem); czasem wyczuwalny guz odźwier­nika; aspiracja treści żołądkowej; badanie radiologiczne. Gastritis chronica (przewlekły nieżyt żołądka). Cechy. Mdłości i wymioty uznaje się za klasyczne objawy tej choroby. Charakterystyczne wymioty występują wczesnym rankiem lub po wstaniu; jest to postać wymiotów, która pojawia się zwykle przy czczym żołądku; wymiociny zawierają ciągnący się śluz, żółć, a — jeśli są gwałtowne — także nieco krwi wskutek urazu. Wy­mioty kojarzą się z mdłościami i dolegliwościami w nadbrzuszu. Niekiedy występują tylko ranne mdłości. Przewlekłość; wzdęcia; odbijania; upośledzenie apetytu; język obłożony; niesmak w jamie ustnej; ciemna cera; ból głowy w okolicy czołowej; przygnębienie, drażliwość, zawroty głowy; zaparcie, typowy wynik badania treści żołądkowej (zmniejszenie zawartości kwasu solnego, w nie­których przypadkach obfitość śluzu); zmiany w obrazie gastroskopowym. Spływanie wydzieliny z nozdrzy tylnych. Cechy. Zwykle występują tu ranne mdłości, nudności oraz wymioty. Anaemia perniciosa (niedokrwistość złośliwa). Cechy. Objawy ze strony żołądka i jelit występują często (p. str. 591). Niekiedy pojawiają się wymio­ty, które czasem mogą utrzymywać się, narażając życie chorego na niebez­pieczeństwo. Stenosis pylori infantum (zwężenie odźwiernika u niemowląt; stenosis hyper-trophica pylori). Cechy. Niemowlę, które przez pierwsze dwa lub trzy ty­godnie życia nie wykazywało objawów zaburzeń żołądkowych, zaczyna bez widocznej przyczyny wymiotować, początkowo przypadkowo, ale wkrótce nawykowo. Wkrótce wymioty stają się mimowolne, chlustające, a najczęściej występują bezpośrednio po karmieniu, przy czym całe pożywienie jest na ogół natychmiast jednorazowo wymiotowane. Niektóre niemowlęta wymio­tują regularnie po każdym jedzeniu, podczas gdy inne zatrzymują dwa lub trzy posiłki i wtedy wyrzucają całą ilość. Wymiotowana treść składa się po­czątkowo głównie z pożywienia; później zawiera ona więcej śluzu. Występowanie między 2 a 4 tygodniem życia; widoczna perystaltyka żołądka; wypuklenie górnej części jamy brzusznej z zapadnię­ciem dolnej; wyczuwalny guz odźwiernika (w ponad 60% przypadków); po­stępujące wyniszczenie; zaparcie; małomocz. Glomerulonephritis chronica (przewlekłe zapalenie kłębków nerkowych; morbus Brighti chronica). Cechy. Wymioty są często niepokojącym i poważ­nym objawem. Uraemia (mocznica; insufficientia renum). Cechy. Ostre i nie poddające się leczeniu wymioty mogą być pierwszym uchwytnym objawem. Jest to po­wszechny objaw mocznicy, niezależnie od przyczyny wywołującej ją, i może nasilać istniejące już odwodnienie. Tuberculosis pulmonum chronica (przewlekła gruźlica płuc; phthisis). Cechy. Niekiedy kłopotliwe są we wczesnym okresie mdłości i wymioty, ale naj­częściej pacjent odczuwa mdłości zwykle na widok jedzenia lub po jedzeniu. Wymioty częściej dochodzą do skutku jako wyraz czynności odruchowej niż w wyniku napadu kaszlu. Hyperemesis gravidarum (nadmierne wymioty ciężarnych). Cechy. Przeważ­nie uporczywe wymioty ciężarnych zaczynają się zwykłymi mdłościami i wy­miotami ciążowymi. Stałe wymioty mogą utrzymywać się tygodniami, a pa­cjentka ulega znacznemu wychudzeniu, zanim doceni się powagę sytuacji. Później kobieta zaczyna wymiotować treścią podobną do „fusów od kawy". Istnienie ciąży; odrętwienie lub podniecenie; śpiączka; drgawki; niewielka żółtaczka; małomocz; wałeczki lub krwinki w moczu; przyspieszenie tętna; niekiedy gorączka; wyniszczenie. Cirrhosis hepatis (periportalis; marskość wrotna wątroby). Cechy. Mdłości lub wymioty mogą występować częściowo rankiem. Neurosis (nerwica; dyspepsia nervosa; neurosis ventriculi; stany napięcia; przewlekłe wyczerpanie nerwowe; neurasthenia; wyczerpanie nerwowe lub załamanie psychiczne). Cechy. Mogą występować wymioty, powtarzając się dzień po dniu, niekiedy po każdym posiłku, czasem tylko raz dziennie. Szcze­gólną cechą jest brak wstępnych mdłości oraz nadmiernego wysiłku przy zwykłym akcie wymiotów. Jest to raczej zwracanie pokarmu. Obraz choro­bowy może utrzymywać się przez tygodnie i miesiące w domu, a pacjent chętnie dostaje się na tydzień do szpitala. Pertussis (koklusz). Cechy. W okresie kurczowym u młodego dziecka wy­mioty niemal na pewno następują po napadzie, jeśli dziecko świeżo przyjęło pokarm. Thyreotoxicosis (nadczynność tarczycy; Morbus Gravesi). Cechy. Mięśniów-ka żołądka jest nadmiernie pobudliwa, podobnie jak cały ośrodkowy układ nerwowy włącznie z ośrodkiem wymiotnym; często mogą występować napady wymiotów, zwłaszcza w czasie przełomów choroby. W niektórych przypad­kach wymioty stają się dostatecznie ciężkie i częste, aby stwierdzić stan za­grażający choremu. Czasami przełomy żołądkowe upodabniają się do prze­łomów wiądowych. Tabes dorsalis (wiąd rdzenia; ataxia locomotorica). Cechy. Wymioty następują po bólu w przełomie żołądkowym i mogą być zupełnie niezależne od pokarmu. Mdłości może nie być. Napady zwykle trwają kilka dni i wykazują skłonność do nawrotów w okresach tygodni. Diabetes mellitus (cukrzyca). Cechy. Mdłości, wymioty, a niekiedy bie­gunka są charakterystyczne dla kwasicy, z chwilą gdy staje się ona bardziej zaznaczona. Tumor cerebri (guz mózgu). Cechy. Wymioty są ogólnie spotykaną cechą i wraz z bólem głowy i tarczą zastoinową nerwu wzrokowego tworzą charak­terystyczny obraz kliniczny. Są one jednak mniej częstą cechą niż ból głowy i tarcza zastoinową. Wymioty występują zwykle niezależnie od jedzenia i nie są skojarzone z objawami ze strony żołądka i jelit. Ponadto wy­mioty często nie są poprzedzane przez mdłości i mają osobliwy chlustający charakter. Zmiana pozycji głowy wystarcza niekiedy do spowodowania napadu wymiotów mózgowych. Wymioty wcześnie i często są bardzo upor­czywe w nowotworach okolicy fossa posterior (cerebellum et pons). Abscessus cerebri (ropień mózgu). Cechy. W następstwie urazu lub zabiegu operacyjnego choroba może rozwinąć się ostro z gorączką, bólem głowy, majaczeniem, wymiotami i dreszczami. W postaci przewlekłej po okresie uta­jenia trwającym tygodniami lub miesiącami, a następującym po urazie, ropo-toku usznym lub miejscowym uszkodzeniu płuca, pojawia się ostry ból gło­wy, wymioty oraz gorączka, niekiedy z dreszczem. Ten zespół objawów może utrzymywać się z przerwami. W ropniu móżdżku wymioty są częstym ob­jawem. Emesis periodica (okresowe wymioty u dzieci). Cechy. W ciągu roku wy­stępuje cztery do pięciu napadów wymiotów, z których każdy trwa od 1 do 3 dni. Po okresie zwiastunów, trwającym od 12 do 24 godzin i zaznaczonym przez osłabienie, apatię, podkrążenie oczu, brak apetytu, dolegliwości w za­kresie jamy brzusznej oraz niewielką gorączkę, nagle zaczynają się wymioty wraz z towarzyszącymi znacznymi mdłościami oraz ciężkim stanem ogólnym, powtarzając się co pół godziny lub co godzinę. Wymiotowana treść zawiera pienisty śluz i wodnisty materiał, często z pasemkami krwi, a często ze zmiennymi ilościami żółci. Występowanie w wieku między 2 a 10 rokiem życia; w wywiadzie uprzednie napady; wykluczenie chorób organicznych; obecność acetonu, kwasu acetooctowego, kwasu betahydroksymasłowego, niekiedy kwasu mlekowego i niemal zawsze wzrost zawartości indykanu w moczu. Purpura allergica (yarietas Henochi; plamica uczuleniowa typu Henochal. Cechy. Wymioty są częstym objawem i występują od czasu do czasu wraz z napadami bólu w jamie brzusznej, pozorującego wgłobienie (intussusceptio), które czasami występuje w tej chorobie. Wymiociny mogą zawierać krew.Występowanie u dzieci; niekiedy plamica z wysiękowymi zmianami skóry; kolka brzuszna; biegunka lub zaparcie; niekiedy stolce smo­łowe; czasem leukocytoza; skłonność do nawrotów. Morbus Addisoni (choroba Addisona). Cechy. Objawy ze strony żołądka i jelit są zwykle wyraźne i obejmują mdłości i wymioty. Wraz z postępem choroby wymioty mogą stawać się bardziej zaznaczone, tak że tylko niewiel­ka część pokarmu lub nic nie zostaje zatrzymane. Występowanie zwykle między 20 a 40 rokiem życia; pod­stępny początek; krańcowa i postępująca niemoc; przebarwienie skóry — jasnobrązowa do ciemnobrązowej lub niemal czarnej — zwłaszcza części ciała wystawionych na działanie światła, części o normalnym zabarwieniu i części pigmentowanych; niskie ciśnienie tętnicze krwi; osłabienie mięśnia serca; brak apetytu; czkawka; we wczesnych okresach zaparcie, później niekiedy biegunka; występowanie przełomów z zapaścią krążeniową i wielkim wy­czerpaniem; majaczenie, śpiączka i śmierć (w przypadkach nie leczonych); dane laboratoryjne (zmniejszona zawartość w surowicy sodu, chlorków oraz dwutlenku węgla, zwiększona — potasu; zmniejszona zawartość w moczu 17-ketosterydów oraz 17-hydroksykortykosterydów); niekiedy w obrazie ra­diologicznym zwapnienia w nadnerczach; określenie zawartości w moczu lub osoczu 17-bydroksykortykoidów przed i po podaniu ACTH; korzystny wpływ leczenia kortykoidami. Oedema angioneuroticum (obrzęk naczynioruchowy). Cechy. Zlokalizowa­nym zmianom skórnym (obrzęk), występującym napadowo, mogą niekiedy towarzyszyć objawy podobnego uszkodzenia błon śluzowych, takie jak: wy­mioty, biegunka, duszność, a nawet zamartwica z powodu obrzęku krtani i nagłośni. Hypercalcaemia. Cechy. Nadmiar jonów wapnia niezależnie od przyczyny (hyperparathyreodismus, przerzuty nowotworowe do kości, nadczynność tar­czycy, nadmiar witaminy D) często przejawia się mdłościami i wymiotami o typie retencyjnym, bez bólów w jamie brzusznej oraz w nieobecności uchwytnej niedrożności odźwiernika. Obecność czynnika etiologicznego; wzmożenie zawartości wapnia w surowicy (jonów wapnia); badanie radiologiczne. Mniej częste przyczyny. Ileus chronicus; carcinoma coli; carcinoma intes-tini tenuis; dysenteria balantidialis; morbus Menieri; przemęczenie wzroku; hemoglobinuria paroxysmalis; hydrocephalus; epilepsia; tumor mediastini; syndroma Adams-Stokesi; amyloidosis hepatis; morbus Banti; carcinoma hepatis; carcinoma cholangiocellulare; linitis plástica; żołądek klepsydro-waty; hypertrophia pylori; ren mobile; helminthiasis; ulcera intes-tini; powiększenie oskrzelowych węzłów chłonnych; bronchiectasis; dys-menorrhoea; endocarditis séptica; graviditas extrauterina; abscessus hepatis; hydronephrosis; neuralgia interoostalis; stenosis ostii venosi sinistri; oopho­ritis; cystis ovarii; przemieszczenie macicy; cyanosis enterogenes; gangraena pulmonis; arthritis urica; hemoglobinuria infantum, polyarteriitis nodosa; febris remittens; pyelitis; pyelonephritis; aneurysma aortae abdominalis; syphilis cerebri; pachymeningitis haernorrhagica; leucaemia; malaria; carci­noma pancreątis; cystis pancreatis; pancreatilis chronica recurrens; pancreato­lithiasis; abscessus subphrenicus; lues ventriculi; tuberculosis ventricull; acro­megalia; morbus hypertonicus (hypertensio maligna); enteritis regionalis (jeśli występuje przewężenie); sclerosis arteriarum coronariarum; gastritis chronica; hypoparathyreoidismus; anorexia nervosa; morbus Simmondsi; nephritis acuta (pseudouraemia); migraena; labirynthitis chronica; insufficientia circulatoria chronica cardiaca; low salt syndrome; allergia intestinalis; carcinoma et sar­coma vesicae felleae; fibrosis pulmonum; morbus Hodgkini abdominalis; hy­pertensio paroxysmalis; drepanocytosis (przełomy brzuszne); panhypopituita-rismus; porphyria intermittens acuta; beri-beri; sprue (w okresach bardziej aktywnej biegunki); meningitis tuberculosa; saturnismus; colitis ulcerosa chronica; hernia diaphragmatica; alkalosis; galactosuria; tetania; pseudotu­mor cerebri.