Obserwuje się znaczne rozdęcie brzucha gazami, ale objaw ten sam przez się ma małe znaczenie diagnostyczne. Gaz zwykle gromadzi się w jelicie, lecz bywa wolny gaz w jamie brzusznej (odma otrzewnej; pneumoperitoneum). Odgłos opukowy bębenkowy wskutek bębnicy jelit może rozciągać się ku górze, przemieszczać oraz zmniejszać pola stłumienia wątroby i śledziony, chociaż stłumienie wątroby może utrzymywać się w linii pachowej; niekiedy można odróżnić zarysy i ruchy perystaltyczne rozdętego gazami żołądka i je­lit. Ściany brzucha są ogólnie napięte, gładkie i błyszczące, pępek jest wy­gładzony lub wystaje ku przodowi, a w krańcowych przypadkach wystaje dolna część kośćca klatki piersiowej. Uderzenie koniuszkowe może ulec prze­mieszczeniu ku górze do czwartego międzyżebrza. W odmie otrzewnej gaz w jamie otrzewnej, będąc wolnym, gromadzi się na najwyższym poziomie, a tę właściwość można stwierdzić na podstawie wyraźnej zmiany odgłosu opukowego, gdy pacjent zmieni pozycję z grzbietowej na leżącą na boku. Rzadki obraz chorobowy jest następstwem pęknięcia lub przedziurawienia jelita. Ileus paralyticus (post operationem; niedrożność jelit porażenna poopera­cyjna). Cechy. Brzuch jest bardzo napięty i wzdęty. Przy osłuchiwaniu nie stwierdza się szmerów perystaltycznych, ale zwykle wysłuchuje się przypad­kowe dźwięki wskutek ruchów płynu i gazu w rozciągniętych pętlach. Pewna liczba innych przyczyn może powodować niedrożność porażenna, z których część najważniejszych omówiono w tym rozdziale jako odrębne jednostki chorobowe (peritonitis diffussa acuta, typhus atbdominalis, myelitis transversa, pneumonia lobaris et pancreatitis acuta). Pozostałe przyczyny wymieniono w grupie „mniej częstych przyczyn". Świeżo przebyta operacja brzuszna, znacznie rzadziej poza-brzuszna; brak perystaltyki; zatrzymanie gazów i stolca; powikłania ze strony serca; napełnianie powietrzem prostnicy. Peritonitis diffusa acuta (ostre rozlane zapalenie otrzewnej). Cechy. Brzuch jest rozciągnięty i wzdęty z napięciem ściany brzucha, bez kruczenia i wi­docznej perystaltyki. Może występować odma otrzewnowa — ale jest rzad­ka—w następstwie perforacji w zapaleniu wyrostka robaczkowego, w owrzo­dzeniu żołądka durowym, czerwonkowym, kiłowym lub gruźliczym, wskutek zakażenia Aerobacter aerogenes lub wskutek urazowego pęknięcia żołądka lub jelita. Główne objawy. W wywiadzie — choroba żołądka i jelit, która może powodować przedziurawienie (appendicitis, ulcus); na początku gwałtowny ból z rozlaną tkliwością i napięciem powłok brzucha; wymioty; gorączka; facies hippocratica; język suchy, obłożony; narastające przyspieszenie tętna; stooniowe pojawianie się wysięku; zapaść; leukocytoza. Ileus acutus (ostra niedrożność jelit). Cechy. Niekiedy występuje bębnica, która może być znaczna, z widoczną perystaltyką i kruczeniem, ale bez na­pięcia powłok. Wyraźne wzdęcie ma miejsce w zawęźleniu jelita i pojawia się wcześnie. Występuje „martwa cisza" w jamie brzusznej. Ileus chronicus (przewlekła niedrożność jelit). Cechy. W zwężeniu, niezależ­nie od tego czy na tle blizny, czy raka, mogą pojawiać się przejściowe napady, w których z pewnych przyczyn kał zbiera się przed zwężeniem, a jelito ulega znacznemu rozciągnięciu; we wzdętym brzuchu można obser­wować czynną perystaltykę pętli jelitowych. W razie zaklinowania kału bywa stopniowe rozciągnięcie z bólem w jamie brzusznej i wymiotami. Enterocolitis acuta. Cechy. W chorobie tej występuje mniejsza lub większa bębnica oraz szmery przelewania lub kruczenia wskutek szybkiego przecho­dzenia płynu i gazu z jednej części jelita do dalszych. Peritonitis tuberculosa (gruźlicze zapalenie otrzewnej). Cechy. Bębnica może być obecna w bardzo ostrych przypadkach lub też w przewlekłych i zastarza­łych, gdy wystąpiło ogólne zrośnięcie trzewnego i ściennego płatka otrzew­nej. Jedynym charakterystycznym objawem jest powiększenie brzucha. Su­choty krezkowe bez prawdziwego zapalenia otrzewnej na tle gruźliczym mogą również powodować bębnicę. Constipatio chronica (zaklinowanie kału). Cechy. Występuje bębnica, szcze­gólnie przy zaklinowaniu kału w prostnicy lub esicy. Typhus abdominalis (dur brzuszny). Cechy. Występuje bębnica oraz tkli­wość brzucha, ale w niektórych., przypadkach nie przed trzecim tygodniem. Na przedziurawienie wskazuje nagły ból ze wzmożonym napięciem powłok oraz obroną mięśniową, ze spadkiem ciepłoty ciała oraz przyspieszeniem tętna. Steatorrhoea idiopathica et sprue non tropica (coeliakia; morbus Gee-Herteri; morbus Gee-Thayseni). Cechy. Bębnica jest stale obecna, chociaż chory może oddawać znaczne ilości gazów. Zaznacza się wyraźna skłonność bębnicy do narastania w ciągu dnia i zmniejszania się nocą, tak że zmiana w obwodzie brzucha wynosi zwykle 5 do 8 cm lub więcej w ciągu 24 godzin (różniąc się w ten sposób od zapalenia otrzewnej na tle gruźlicy). Myelitis transversa (infectiosa, e compressione, syphilitica). Cechy. Zwykłe rozdęcie gazem bywa powikłaniem sprawiającym kłopot. Neurosis (nerwica). Cechy. Bębnica jest częstym objawem i może kojarzyć się z pobudliwą perystaltyką i biegunką na tle nerwowym. Pneumonia lobaris. Cechy. Bębnica występuje nierzadko, a niekiedy jest poważna. Pancreatitis acuta. Cechy. Brzuch staje się wzdęty i napięty, ale nie wy­kazuje deskowatego napięcia powłok jak w przedziurawieniu wrzodu. Ostry początek z ostrym bólem o cechach kolki w górnej części brzucha; ból może promieniować do lewej łopatki; głęboki wstrząs z zimnymi kończynami, sinicą, potami, słabym tętnem oraz obniżeniem cie­płoty ciała poniżej normy; mdłości i wymioty, ale nie kałowe; zaparcie; zwyk­le leukocytoza. Dilatatio coli idiopathica (morbus Hirschsprung!). Cechy. Bębnica wystę­puje wraz ze znacznym powiększeniem objętości górnej połowy brzucha, przekraczającym łuk żebrowy, z powiększeniem odległości od wyrostka mie-czykowatego obojczyka do pępka i stawianiem się pętli, okrężnicy w czasie napadu bólu lub biegunki. Mniej częste przyczyny. Dysenteria; gastritis acuta (ciężka postać); dengue,-diabetes mellitus (coma imminens); fractura columnae vertebrarum; trauma medullae spinalis; uraemia (coma); cholaemia (ileus paralyticus); cirrhosis hepatis (późny okres); colica biliaris (ileus paralyticus); colica renalis (ileus paralyticus); embolia seu thrombosis arteriae mesentericae (znaczne wzdęcie brzucha, występujące nagle wraz z chorobą serca); stan po narkozie (ogólnej lub po znieczuleniu lędźwiowym — ileus paralyticus); arteriosclerosis aortae abdominalis cum seu sine aneurysmate et cum seu sine angina abdominale; status post sympathectomiam; przedawkowanie pochodnych makowca; uraz zwoju słonecznego lub trzewnego w wyniku uszkodzenia jamy brzusznej; uszkodzenie szkieletu zwłaszcza żeber oraz uraz zaotrzewnowy; znaczny nie­dobór potasu rozwijający się po wyrównaniu utraty wody i soli wyłącznie chlorkiem sodu; naciekający nowotwór wewnątrz jamy brzusznej; ostra roz­strzeń żołądka; bębnica jelit wskutek połykania powietrza.