Opisany po raz pierwszy przez Rayera w r. 1837, a rozpoznany klinicz­nie w r. 1867 przez Stabella zakrzep żyły nerkowej jest rzadko spotykany. Abeshouse w r. 1945 mógł zebrać w światowym piśmiennictwie zaledwie 228 przypadków, a od tego czasu do chwili obecnej liczba ich powiększyła się jeszcze o około 30 (cyt. za Legerém i George'em). Zakrzep żyły nerko­wej występuje przeważnie u dzieci w wieku poniżej 1 roku (98 przypadków na 228 chorych Abeshousa) i osób w wieku od 20 do 70 lat. Najczęstszą przyczyną w wieku niemowlęcym są ciężkie nieżyty jelitowe z biegunkami i odwodnieniem ustroju, pierwotne lub towarzyszące ogólnym chorobom infekcyjnym, jak błonica, płonicą, zapalenie płuc, zakażenie pępkowe itd. Czasem zakrzep żyły nerkowej występuje jako powikłanie innych chorób nerek, np. pyelonephritis lub nerczycy. U dorosłych sprawa ta może być następstwem zakrzepicy żył w mied­nicy małej lub żył udowych, a także skutkiem pierwotnych chorób nerek, jak guzy, nerczyca, pyelonephritis, wreszcie — ogólnych chorób zakaź­nych, a zwłaszcza kiły, zapalenia szpiku, zapalenia płuc i ogólnej posocz­nicy. Jeżeli zakrzep całkowicie zamyka światło żyły, powstaje zazwyczaj masywny zawał krwotoczny nerki. Wyjątkowo zdarza się, że zakrzep nie przylega na całej przestrzeni do błony wewnętrznej żyły i tylko częściowo zamyka jej światło. Wtedy może nie dojść do zawału nerki. Wreszcie w dłużej trwających sprawach chorobowych stwierdza się czasami wtórne skanalizowanie zakrzepu. Przeważnie zajęty bywa główny pień żyły, rza­dziej — także i gałązki wewnątrznerkowe. Jeżeli zakrzep ulega zakażeniu, w miąższu dotkniętej nerki stwierdza się ogniska zapalne, a czasami nawet wytwarzają się ropnie. Obraz kliniczny zakrzepu żyły nerkowej zależy zarówno od choroby zasadniczej, jak i od zmian w nerkach. Najwyraźniej objawy występują u dorosłych. Początek może być powolny — i wtedy sprawa zwykle zostaje zamaskowana przez pierwotną chorobę ogólną albo też sprawa przebiega ostro i gwałtownie, przypominając opisany wyżej zespół przy zawale ner­ki wskutek zamknięcia tętnicy. Zjawia się wówczas silny ból, pozbawiony jednak charakteru napadowego właściwego kolce nerkowej, ale utrzymu­jący się raczej stale i nie ustępujący po stosowaniu zwykłych środków przeciwkurczowych i przeciwbólowych. Przy badaniu dwuręcznym stwierdza się często powiększoną nerkę i bolesne napięcie mięśni okolicy lędźwiowej. W moczu zazwyczaj skąpym ilościowo (aż do bezmoczu) znajduje się białko, leukocyty, szkliste i ziarniste wałeczki oraz krwinki czerwone. We krwi zwykle stwierdza się leukocytozę. Nierzadko występują objawy ze strony przewodu pokarmowego — mdłości, wymioty, biegunki. Na ogół więc obraz kliniczny nie jest zbyt charakterystyczny. U osesków należy myśleć o tej sprawie, jeżeli wyżej opisane objawy poprzedzone są obrazem ciężkiego nieżytu jelit (ileocolitis) z ogólną in­fekcją, biegunkami i znacznym odwodnieniem. U dorosłych należy podejrzewać zakrzep żyły nerkowej, jeżeli bezpo­średnio przedtem wystąpiły objawy infekcji nerkowej lub okołonerkowej, albo — objawy zstępującej zakrzepicy żyły próżnej dolnej lub wstępu­jącej —- żyły udowej i żył miednicy małej. Bardzo pomocne w ustaleniu rozpoznania może być badanie urologiczne, gdyż pozwala stwierdzić brak wydzielania środka kontrastowego przez chorą nerkę, powiększenie cienia nerki w obrazie radiologicznym, z jed­nostronnym krwiomoczem i znacznym ograniczeniem czynności zajętej nerki. Jeżeli nie nastąpi właściwe rozpoznanie i natychmiastowe usunięcie chorej nerki, sprawa może skończyć się niepomyślnie w ciągu bardzo krótkiego czasu — nieraz w 2—3 dni. W nielicznych przypadkach o ła­godniejszym przebiegu zejściem choroby może być albo zanik i wyłączenie z czynności zajętej nerki, albo zespół nerczycowy. Do chwili obecnej po­dano już w piśmiennictwie około 40 spostrzeżeń tego ostatniego zespołu (Fishberg, Leger i George). Zresztą w niektórych przypadkach tzw. pier­wotnej nerczycy lipoidowej u dzieci stwierdza się na sekcji zakrzep żyły nerkowej, który niewątpliwie stanowi tu tylko epizod końcowy, nie dający zwykle żadnych objawów klinicznych.. Według Abeshouse'a w około 25°/o przypadków, w których stwierdzono sekcyjnie zakrzepy żyły nerkowej, proces chorobowy przebiegał zupełnie skrycie i zamaskowany był przez zasadniczą chorobę. Leczenie może dać wynik jedynie w sprawach jednostronnych. Zakrzepy obejmujące żyły nerkowe obustronnie przeważnie kończą się źle i nie poddają się leczeniu. Leger uważa, że jedynym celowym postępowaniem jest nefrektomia, która wykonana została dotąd w 23 przypadkach, z tego w 15 z wynikiem korzystnym. Poza tym wydaje się celowe stosowanie środków przeciwkrzepliwych (heparyny), które znacznie poprawiają możliwości operacji, oraz nowo-kainy dożylnie albo blokady nowokainowej nerwu trzewnego. Zanoto­wano nawet przypadki jednostronnego zakrzepu żyły nerkowej, w któ­rych udało się opanować sprawę bez operacji stosując heparynę i blokadę nowokainową (np. przypadek Morterella cyt. za Karelem).