Porażenie opuszkowe (paralysis bulbaris). Cechy. Język jak gdyby zapada się w dno jamy ustnej; czasem odnosi się wrażenie, że jest on prawidłowej wielkości, ale jest wiotki i ma skłonność do tracenia właściwego kształtu. Stopniowo staje się on zanikły, obłożony i pofałdowany. W przebiegu proce­sów zanikania występują nieustanne drgania i skurcze robaczkowe. Często choremu nie udaje się wysunąć języka przed zęby, zawinąć koniuszka lub brzegu, albo poruszyć językiem z boku na bok. Wskutek utraty siły języka występują trudności w przesuwaniu do tyłu kęsów pokarmu oraz w wyma­wianiu spółgłosek językowych. Wiąd rdzenia (tabes dorsalis). Cechy. Ognisko kiłowego zapalenia opon, zwykle jednostronne, może objąć nerw podjęzykowy w pobliżu punktu jego wyjścia, co powoduje zanik porażonej połowy języka, a przy wysuwa­niu — zbaczanie w stronę porażoną. Jednym z najczęstszych mnogich porażeń tej okolicy jest zespół Hughlingsa-Jacksona, składający się z połowiczego zaniku języka, porażenia mięśnia czworobocznego i mostkowo-obojczykowo--sutkowego, oraz porażenia struny głosowej i podniebienia miękkiego po tej samej stronie (X, XI i XII nerw czaszkowy). Czasami widuje się również ty­powe porażenie opuszkowe. Przebyta kiła; utrata siły języka; niewyraźna wymowa; porażenie różnych nerwów czaszkowych; dodatnie odczyny serologiczne; ba­danie płynu mózgowo-rdzeniowego. Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex; sclerosis disseminata; sclerosis insularis). Cechy. Niekiedy stwierdza się łagodne przejściowe niedowłady języka, z połowiczym jego zanikiem po jednej stronie i drżeniami włókien-kowymi. W późniejszych okresach częste są ruchy ataktyczne języka. Czasem "występują objawy podmiotowe w postaci uczucia pełności, zgrubienia języka i utrudnienia poruszania nim. Zapalenie korzonków przednich rdzenia (poliomyelitis anterior; polioence­phalitis — postać opuszkowa i mostowa). Cechy. Czasem zajęte jest jądro nerwu podjęzykowego, co prowadzi do porażenia i zaniku języka. Mniej częste przyczyny. Złamanie podstawy czaszki; guz mózgu; gruźlicze zapalenie opon mózgowych; zatrucie ołowiem, arsenem lub tlenkiem węgla; encephalitis periaxialis diffusa (zapalenie mózgu typu Schildera); uszkodzenie XII nerwu czaszkowego przez tętniak tętnicy kręgowej; przemieszczenie kręgu szczytowego; próchnica kręgu szczytowego; uraz XII nerwu czaszkowego; zapalenie XII nerwu czaszkowego (zakażenie ucha środkowego, zakażenie gardła, gośćcowe zapalenie nerwów, błonicze zapalenie nerwów, alkoholowe zapalenie nerwów, ostra choroba zakaźna); jamistość opuszki; choroby naczyń (zatkanie przyśrodkowych gałązek tętnicy kręgowej, zakrzep tylnej dolnej tętnicy móżdżkowej); myasthenia gravis; nerwiak XII nerwu czaszkowego; porażenie połowicze językowo-krtaniowo-łopatkowo-gardłowe; zespół Tapia'i (porażenie połowicze podniebienno-gardłowo-krtaniowe); zespół Robina (wro­dzony mały język — nie jego zanik).