ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Jak wynika z dawniejszych nazw („nerka ciężarnych", nephropathia gravidarum) przyczyny tego zatrucia dopatrywano się w chorobie nerek i dlatego też na ten narząd przede wszystkim zwracali uwagę zarówno klinicyści, jak i anatomopatolodzy. Istotnie, w nerkach tych chorych stwierdza się zazwyczaj zmiany histologiczne, chociaż co do istoty tych zmian badacze nie są jeszcze całkowicie zgodni. Jedni uważają, że przypominają one zapalenie kłębków nerkowych, inni przyjmowali je raczej za zmiany zwyrodnieniowe w kłębkach i kanalikach — stąd nawet termin glomerulonephrosis, proponowany przez niektórych autorów. Niektórzy znowu widzą tu analogię do zmian naczynio-kurczowych w chorobie nad-ciśnieniowej. Bardzo komplikuje sprawę to, że często objawy późnego zatrucia ciążowego mogą się nawarstwiać na istniejącą lub utajoną chorobę nadciśnieniową, lub też na przewlekłe albo obostrzone zapalenie kłębków nerkowych. Powstaje wówczas złożony zespół, który, jak wyżej wspominaliśmy, niemieccy autorzy nazywają Pfropfgestose albo „super-ponierte Toxikose". Bardzo często trudne jest przeprowadzenie ścisłego rozgraniczenia klinicznego i anatomicznego między tymi stanami. Tą trudnością ustalenia dokładnych kryteriów rozpoznawczych za życia tłumaczy się zapewne różnorodność zmian anatomicznych podawanych przez różnych autorów przy badaniu pośmiertnym, gdyż niewątpliwie dotyczą one często zupełnie odmiennych stanów chorobowych, zaliczanych niesłusznie do wspólnej grupy późnych zatruć ciążowych, czy też „nefropatii" ciążo-wych.
Oettel podaje następujący opis nerki „eklamptycznej": „obok zwyrodnienia tłuszczowego kanalików widzi się także ogniska martwicy koagula-cyjnej, a także krwotoki, zwłaszcza w warstwach powierzchownych. Szczególnie charakterystyczne są zakrzepy złożone z płytek i zaczopowanie naczyń — obok złuszczonych zwyrodniałych komórek śródbłonka i zatorów tłuszczowych. Zaczopowane naczynia mogą być przyczyną drobnych zawałów i krwawień. Ostatecznie powstaje pstra nerka — na tle ogólnego żółtawoszarawego zabarwienia. Zmiany zwyrodnieniowe w kłębkach i kanalikach przypominają obraz ner czy cy, ale i stany kurczowe naczyń niewątpliwie odgrywają tu rolę". Fdhr w wielu przypadkach spostrzegał niedokrwienie kłębków i obrzęk pętli naczyniowych. W kanalikach stwierdza się ogniska stłuszczenia na przemian z ogniskami zwyrodnienia wodniczkowego i białkowego. Zdarzają się również przypadki rozległej martwicy istoty korowej. Obrazy te przemawiają, zdaniem Oettela, za istnieniem czynnika krwiopochodnego, który uszkadza nerki i równocześnie ma działanie naczyniokurczowe i podnoszące ciśnienie, chociaż można również spotkać nerki „eklamptyczne", w których nie stwierdza się objawów kurczów naczyniowych i zmian zakrzepowych.
Allen uważa zmiany nerkowe występujące w przebiegu późnego zatrucia ciążowego za jedną z postaci ostrej choroby kłębków. Najczęściej spotyka się ostre rozlane zapalenie kłębków nerkowych (acute diffuse membranous glomerulonephritis) przypominające obrazy w zespołach nerczy-cowych zapalenia kłębków ze zgrubieniem błony podstawowej i ich niedokrwieniem, częstym obrzmieniem komórek śródbłonkowych i ogniskami zwyrodnienia włóknikopodobnego, barwiącymi się kwaśnymi barwnikami. Zmiany w komórkach kanalików są według tego autora stosunkowo niewielkie, co najwyżej wykazują one zwyrodnienie wodniczkowe, tłuszczowe lub szkliste, czasami ogniska martwicy.
Poza tym można stwierdzić nieraz w ciężkich przypadkach obustronną martwicę kory nerkowej lub obrazy rozlanego wysiękowego zapalenia kłębków nerkowych, czasem z cechami martwicy (necrotizing glomerulonephritis). Autorzy radzieccy przyznają, że obraz anatomiczny nerek w późnym zatruciu ciążowym najbardziej przypomina nerczycę, sądzą jednak, że zasadniczą rolę odgrywają zmiany naczyniowe. Dawydowski np. pisze, że „nerki ciężarnych nie będąc nefrytem nie są też i zwykłą nerczycą". Bardzo charakterystyczne — oprócz już opisanych wyżej zmian w kłębkach — ma być stwierdzone przez niektórych autorów zgrubienie ścian tętniczek doprowadzających, określane jako „ostre stwardnienie", różniące się od przewlekłych zmian naczyniowych w chorobie nadciśnie-niowej, obok tego charakterystycznym objawem jest zwężenie naczyń włosowatych — aż do zamknięcia ich światła wskutek zgrubienia błony podstawowej, na co — poza zmianami zwyrodnieniowymi — zwracają uwagę Stocik i Orłowa, a także amerykański autor Dexter.
Wybitne zmiany histologiczne stwierdza się również w wątrobie. Polegają one na zaczopowaniu, zmianach toksycznych i stanach kurczowych naczyń wątrobowych, na zastoinie w naczyniach włosowatych i zwyrodnieniu oraz martwicy — aż do wyraźnych ognisk zawałowych — komórek miąższowych. Dexter uważa jednak, że zmiany w wątrobie występują niestale i dotyczą przeważnie części obwodowych zrazików. Trudno jest jeszcze ocenić, jaką rolę odgrywają te zmiany w mechanizmach fizjopa-tologicznych późnego zatrucia ciążowego i czy są one pierwotne, czy wtórne. Natomiast wszyscy badacze zgodnie stwierdzają rozległe zmiany martwicze i zwyrodnieniowe w komórkach zespólni łożyska. Występują one o wiele wcześniej niż w prawidłowej ciąży, w której też, pod koniec część kosmków ulega zwyrodnieniu. W chorobie nadciśnieniowej, a nawet w zapaleniu nerek nie spotyka się takich zmian (Stocik i Orłowa).
W drobnych naczyniach ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza włosowatych i przedwłosowatych, można stwierdzić stany kurczowe i drobne zakrzepy.
Wreszcie w siatkówce mogą być zmiany podobne do zmian występujących w późnych okresach choroby nadciśnieniowej. Są to: zastój, zakrzepy, wylewy krwawe, obrzęk dokoła tarczy nerwu wzrokowego, czasami zmiany zwyrodnieniowe komórek.
W konkluzji trzeba powiedzieć, że w późnym zatruciu ciążowym zmiany dotyczą całego układu najdrobniejszych naczyń ustroju.