Jak wynika z dawniejszych nazw („nerka ciężarnych", nephropathia gravidarum) przyczyny tego zatrucia dopatrywano się w chorobie nerek i dlatego też na ten narząd przede wszystkim zwracali uwagę zarówno klinicyści, jak i anatomopatolodzy. Istotnie, w nerkach tych chorych stwierdza się zazwyczaj zmiany histologiczne, chociaż co do istoty tych zmian badacze nie są jeszcze całkowicie zgodni. Jedni uważają, że przypo­minają one zapalenie kłębków nerkowych, inni przyjmowali je raczej za zmiany zwyrodnieniowe w kłębkach i kanalikach — stąd nawet termin glomerulonephrosis, proponowany przez niektórych autorów. Niektórzy znowu widzą tu analogię do zmian naczynio-kurczowych w chorobie nad-ciśnieniowej. Bardzo komplikuje sprawę to, że często objawy późnego zatrucia ciążowego mogą się nawarstwiać na istniejącą lub utajoną cho­robę nadciśnieniową, lub też na przewlekłe albo obostrzone zapalenie kłębków nerkowych. Powstaje wówczas złożony zespół, który, jak wyżej wspominaliśmy, niemieccy autorzy nazywają Pfropfgestose albo „super-ponierte Toxikose". Bardzo często trudne jest przeprowadzenie ścisłego rozgraniczenia klinicznego i anatomicznego między tymi stanami. Tą trud­nością ustalenia dokładnych kryteriów rozpoznawczych za życia tłumaczy się zapewne różnorodność zmian anatomicznych podawanych przez róż­nych autorów przy badaniu pośmiertnym, gdyż niewątpliwie dotyczą one często zupełnie odmiennych stanów chorobowych, zaliczanych niesłusznie do wspólnej grupy późnych zatruć ciążowych, czy też „nefropatii" ciążo-wych. Oettel podaje następujący opis nerki „eklamptycznej": „obok zwyrod­nienia tłuszczowego kanalików widzi się także ogniska martwicy koagula-cyjnej, a także krwotoki, zwłaszcza w warstwach powierzchownych. Szcze­gólnie charakterystyczne są zakrzepy złożone z płytek i zaczopowanie naczyń — obok złuszczonych zwyrodniałych komórek śródbłonka i zato­rów tłuszczowych. Zaczopowane naczynia mogą być przyczyną drobnych zawałów i krwawień. Ostatecznie powstaje pstra nerka — na tle ogólnego żółtawoszarawego zabarwienia. Zmiany zwyrodnieniowe w kłębkach i ka­nalikach przypominają obraz ner czy cy, ale i stany kurczowe naczyń nie­wątpliwie odgrywają tu rolę". Fdhr w wielu przypadkach spostrzegał niedokrwienie kłębków i obrzęk pętli naczyniowych. W kanalikach stwier­dza się ogniska stłuszczenia na przemian z ogniskami zwyrodnienia wodniczkowego i białkowego. Zdarzają się również przypadki rozległej martwicy istoty korowej. Obrazy te przemawiają, zdaniem Oettela, za istnieniem czynnika krwiopochodnego, który uszkadza nerki i równocze­śnie ma działanie naczyniokurczowe i podnoszące ciśnienie, chociaż można również spotkać nerki „eklamptyczne", w których nie stwierdza się obja­wów kurczów naczyniowych i zmian zakrzepowych. Allen uważa zmiany nerkowe występujące w przebiegu późnego zatru­cia ciążowego za jedną z postaci ostrej choroby kłębków. Najczęściej spo­tyka się ostre rozlane zapalenie kłębków nerkowych (acute diffuse mem­branous glomerulonephritis) przypominające obrazy w zespołach nerczy-cowych zapalenia kłębków ze zgrubieniem błony podstawowej i ich niedo­krwieniem, częstym obrzmieniem komórek śródbłonkowych i ogniskami zwyrodnienia włóknikopodobnego, barwiącymi się kwaśnymi barwnikami. Zmiany w komórkach kanalików są według tego autora stosunkowo nie­wielkie, co najwyżej wykazują one zwyrodnienie wodniczkowe, tłuszczowe lub szkliste, czasami ogniska martwicy. Poza tym można stwierdzić nieraz w ciężkich przypadkach obustronną martwicę kory nerkowej lub obrazy rozlanego wysiękowego zapalenia kłębków nerkowych, czasem z cechami martwicy (necrotizing glomerulo­nephritis). Autorzy radzieccy przyznają, że obraz anatomiczny nerek w późnym zatruciu ciążowym najbardziej przypomina nerczycę, sądzą jednak, że zasadniczą rolę odgrywają zmiany naczyniowe. Dawydowski np. pisze, że „nerki ciężarnych nie będąc nefrytem nie są też i zwykłą nerczycą". Bardzo charakterystyczne — oprócz już opisanych wyżej zmian w kłębkach — ma być stwierdzone przez niektórych autorów zgrubienie ścian tętniczek doprowadzających, określane jako „ostre stwardnienie", różniące się od przewlekłych zmian naczyniowych w chorobie nadciśnie-niowej, obok tego charakterystycznym objawem jest zwężenie naczyń włosowatych — aż do zamknięcia ich światła wskutek zgrubienia błony podstawowej, na co — poza zmianami zwyrodnieniowymi — zwracają uwagę Stocik i Orłowa, a także amerykański autor Dexter. Wybitne zmiany histologiczne stwierdza się również w wątrobie. Pole­gają one na zaczopowaniu, zmianach toksycznych i stanach kurczowych naczyń wątrobowych, na zastoinie w naczyniach włosowatych i zwyrod­nieniu oraz martwicy — aż do wyraźnych ognisk zawałowych — komórek miąższowych. Dexter uważa jednak, że zmiany w wątrobie występują niestale i dotyczą przeważnie części obwodowych zrazików. Trudno jest jeszcze ocenić, jaką rolę odgrywają te zmiany w mechanizmach fizjopa-tologicznych późnego zatrucia ciążowego i czy są one pierwotne, czy wtór­ne. Natomiast wszyscy badacze zgodnie stwierdzają rozległe zmiany mar­twicze i zwyrodnieniowe w komórkach zespólni łożyska. Występują one o wiele wcześniej niż w prawidłowej ciąży, w której też, pod koniec część kosmków ulega zwyrodnieniu. W chorobie nadciśnieniowej, a nawet w za­paleniu nerek nie spotyka się takich zmian (Stocik i Orłowa). W drobnych naczyniach ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza wło­sowatych i przedwłosowatych, można stwierdzić stany kurczowe i drobne zakrzepy. Wreszcie w siatkówce mogą być zmiany podobne do zmian występują­cych w późnych okresach choroby nadciśnieniowej. Są to: zastój, zakrzepy, wylewy krwawe, obrzęk dokoła tarczy nerwu wzrokowego, czasami zmia­ny zwyrodnieniowe komórek. W konkluzji trzeba powiedzieć, że w późnym zatruciu ciążowym zmiany dotyczą całego układu najdrobniejszych naczyń ustroju.