Wypadnięcie ściany pochwy (colpocele). Cechy. Badaniem palpacyjnym wyczuwa się jak gdyby nadmiar zwiotczałej ściany pochwy, wysuwający się ku przodowi przez wejście do pochwy. Wypadnięcie dotyczy ściany przedniej, tylnej lub obu jednocześnie. Zwykle współistnieje pewien stopień wypadnię­cia macicy i zwiotczenia krocza. Przepuklina pęcherzowa (cystocele). Cechy. Palec tkwiący w wejściu do pochwy wyczuwa wypukloną do dołu i na zewnątrz przednią ścianę pochwy. Odnosi się wrażenie, jak gdyby w obrębie wypuklenia znajdowało się więcej tkanek miękkich niż bywa w zwykłym wypadnięciu ściany pochwy. Krocze jest zwiotczałe, z reguły znajduje się różnego stopnia wypadnięcie macicy, czasami dołącza się zachyłek odbytnicy (rectocele). W wywiadzie poród powikłany pęknięciem krocza. Uczucie parcia; częste, bolesne oddawanie moczu. Pacjentka może odczuwać wpuklający się do pochwy twór. Badanie metalowym, sztywnym cewnikiem. Zachyłek odbytnicy (rectocele). Cechy. Ściana tylna pochwy wypukła się na zewnątrz, co można stwierdzić wzrokiem i dotykiem. Badając per rectum znajduje się zagłębienie w przedniej ścianie odbytnicy odpowiadające wypu­kłemu wyczuwalnemu przez pochwę, narastającemu przy parciu. Prócz wystę­pującego zwykle zwiotczenia krocza może współistnieć wypadanie macicy lub przepuklina pęcherzowa. W wywiadzie poród z pęknięciem krocza. Utrudniona defekacja. Pacjentka może odczuwać twór sterczący do pochwy. Objawy towarzyszącego wypadania macicy lub przepukliny pęcherzowej. Pęknięcie krocza (laceratio perinei). Cechy. Badając przez pochwę wyczuwa się zwiotczenie i brak elastyczności krocza. Zwykle występuje cystocele, rectocele, obie te zmiany łącznie, wypadnięcie macicy różnego stopnia. Ba­danie wziernikiem potwierdza rozpoznanie. W przypadku całkowitego pęk­nięcia krocza końce rozdartego zwieracza odbytu uwidoczniają się w kanale odbytu jako dwa wyraźnie zaznaczone zagłębienia. W wywiadzie ciężki poród z pęknięciem krocza. Objawy zależne od towarzyszącego wypadnięcia macicy, przepukliny pęcherzowej lub zachyłka odbytnicy. Krwawnicę. Wypadnięcie macicy (prolapsus uteri). Cechy. Szyjka macicy jest wyczu­walna znacznie niżej niż zwykle, może tkwić w wejściu do pochwy lub nawet wystawać na zewnątrz. Podobnie obniżony jest trzon macicy. Szczególnie dobrze uwidacznia się wypadnięcie macicy w pozycji stojącej lub przy par­ciu. Krocze jest zwiotczałe, zwykle stwierdza się również rectocele, cystocele lub obie zmiany łącznie. Przerost szyjki macicy (hypertrophia cervicis uteri). Cechy. Pomimo nor­malnego położenia macicy szyjkę wyczuwa się znacznie niżej niż powinna się znajdować. Jest ona wydłużona i ma kształt stożkowaty. Występowanie między 15 a 35 rokiem życia, najczęściej u pierwiastek. Ciągnące bóle w obrębie miednicy. Niekiedy dołącza się tyło-pochylenie i wypadnięcie macicy, zaburzenia miesiączkowania i upławy. Rak szyjki macicy (carcinoma cervicis uteri). Cechy. Szyjka jest powięk­szona, stwardniała i owrzodziała: przy badaniu można wyczuć guzowate lub kalafiorowate naroślą, kruche, łatwo krwawiące przy dotyku. We wczesnych fazach rozwoju nowotworu jedyną wyczuwalną zmianą może być ograniczone stwardnienie szyjki. Nieregularne upławy, początkowo wodniste lub krwawe, później obfite, krwisto-ropne, cuchnące. W początkowym okresie ból jest rzadkim objawem, w miarę rozwoju choroby pojawiają się bóle grzbietu, cza­sami ud lub odległych części miednicy. Może wystąpić utrudnione, bolesne oddawanie moczu i bolesne parcie na mocz. Badanie histologiczne złuszcza-jących się tkanek lub materiału biopsyjnego. Pęknięcie szyjki macicy (laceratio cervicis uteri). Cechy. Szyjka jest po­większona, na jej powierzchni wyczuwa się rowki i torbiele. Wargi szyjki bywają wywinięte. Przewlekłe zapalenie szyjki macicy (cervicitis chronica). Cechy. Ogniska zmian nieżytowych są miękkie i „aksamitne" w dotyku. Część pochwowa ma­cicy powiększona, stwardniała; powierzchownie umiejscowione okrągłe, kuli­ste twory (jaja Nabotha) sprawiają wrażenie nierówności szyjki. Ujście ze­wnętrzne kanału szyjki rozwarte. Polip szyjki macicy (polypus cervicis uteri). Cechy. Mały, miękki guz może wystawać z kanału szyjki lub zamykać ujście kanału. Ciąża (graviditas). Cechy. Szyjka jest miękka, ujście zewnętrzne kanału szyjki rozwarte. Trzon macicy powiększony, ciastowaty lub sprężysty. Wy­daje się, że szyjka i trzon nie są ze sobą połączone. Od piątego miesiąca ciąży można stwierdzić bardziej przekonywające objawy ciąży, jak balotowanie, wyczucie części płodu itd. Mięśniaki macicy (myomata uteri). Cechy. Macica jest powiększona, nie­równa, guzowata, niekiedy znajduje się ruchome guzy nie związane z macicą (uszypułowane mięśniaki). Małe mięśniaki mogą być wyczuwalne jako stward­nienia ściany macicy lub jako okrągłe, gładkie, twarde guzki, powodujące asymetrię i różną spoistość macicy. Kształt i wielkość dużych mięśniaków oraz ich stosunek do macicy określa się badaniem dwuręcznym z jednoczes­nym włożeniem sondy do jamy macicy celem ustalenia jej położenia. W przy­padku podśluzówkowego rozwoju mięśniaka (mięśniak polipowaty) szyjka macicy jest poszerzona, kanał przepuszcza palec — wyczuwa się wówczas guz, związany ze ścianą jamy macicy, lub wystający na zewnątrz z szyjki. Tyłopochylenie i tyłozgięcie macicy (retroversio et retroflexio uteri). Cechy. Macicę znajduje się nisko w miednicy, szyjka często „wskazuje" ku przodowi, trzon umieszczony jest za szyjką, pochylony do tyłu. W przypadku tyło-pochylenia oś szyjki i trzonu tworzy linię prostą; w tyłozgięciu trzon zgięty jest do tyłu za szyjkę, a szyjka może nie zmieniać swojego położenia. Te dwie odmiany często występuje} łącznie, towarzyszy im zawsze pewien sto­pień obniżenia macicy (descensus uteri). Tyłopochylenie spotykamy często i w wielu przypadkach uważamy je za stan normalny. Przodozgięcie macicy (anteflexio uteri). Cechy. Przemieszczony do przodu trzon macicy może tworzyć prosty lub ostry kąt z szyjką, albo też szyjka jest głęboko wgłębiona w osi pochwy. Więzadła krzyżowo-maciczne wyczuwa się jako napięte, tkliwe pasma, cała macica może być przesunięta do tyłu. Szyjka ma kształt stożkowaty, ujście zewnętrzne jest drobne. Niepłodność. Bolesne spółkowanie, częste oddawanie moczu. Przodopochylenie macicy (anteversio uteri). Cechy. Trzon macicy pochy­lony jest ku przodowi, szyjka „wskazuje" do tyłu. Oś macicy tworzy linię prostą. Stwierdzenie przyczyn przeciągających trzon macicy do przodu lub szyjkę do tyłu (metritis, guz, zrosty). Częste oddawanie moczu. Bóle w podbrzuszu. Objawy zależne od przyczyny wywołującej przodopochy­lenie. Niezupełne zwinięcie się macicy (subinvolutio uteri). Cechy. Powiększona macica wyczuwalna jest nisko w miednicy; nie jest szczególnie tkliwa. Przewlekłe zapalenie macicy (metritis chronica). Cechy. Macica w całości powiększona, bardziej spoista, wrażliwa, bez zmian w kształcie. Z czasem ma­cica zmniejsza się i twardnieje. W wywiadzie uprzedni stan zapalny lub inne przyczyny wywołujące przewlekłe przekrwienie. Upławy. Uczucie ciężaru w miednicy. Menorrhagia i metrorrhagia. Poszerzenie kanału szyi. Neurastenia. Zanik macicy (atrophia uteri). Cechy. Macica jest mała i twarda. Główne objawy. Występowanie po okresie przekwitania. Zniszczenie lub usunięcie jajników, wyczerpujące choroby ogólne, rzadko ciąża (nadmierne zwinięcie się macicy). Amenorrhoea. Niepłodność. Odruchowe zaburzenia ner­wowe. Ostre zapalenie jajowodów (salpingitis acuta). Cechy. Uciśnięcie zapalnie zmienionego jajowodu lub jajowodów wywołuje ból i napięcie mięśni. Jajo­wody są zgrubiałe; po bokach, z tyłu a rzadko przed macicą wyczuwa się nacieczenie. Poruszanie macicą jest bolesne, często jest ona nieruchoma. W wywiadzie świeże zakażenie rzeżączkowe. Ból, tkliwość i napięcie mięśni w polach jajowodowo-jajnikowych, narastanie dolegliwości przy ruchach. Gorączka. Upławy. Leukocytoza. Niekiedy gonokoki w roz­mazach. Przewlekłe zapalenie przydatków (adnexitis; pyosalpinx). Cechy. W polach jajowodowych stwierdza się jedno- lub obustronną tkliwość, a w większości przypadków znajduje się w tych samych okolicach opór lub zgrubiałe jajo­wody. W przypadku znacznego nasilenia zmian zapalnych po obu stronach macicy lub w zatoce Douglasa stwierdza się wyraźne masy, ustalające macicę w stosunku do ścian miednicy. Nacieczenie może zajmować nawet całą mied­nicę, tworząc ponad pochwą wał obejmujący i unieruchamiający macicę; naciek jest tkliwy przy ucisku. Czasami w jego obrębie występuje podłużny, walcowaty, chełboczący guz (hydrosalpinx). Łożysko przodujące (placenta praevia). Cechy. Szyjka macicy jest bardziej miękka i rozpulchniona niż zwykle, kanał szyjki przepuszcza palec. Pomiędzy palcem a częścią przodującą płodu wyczuwa się charakterystyczną, gąbczastą tkankę łożyskową. Ostre septyczne zapalenie błony śluzowej macicy (endometritis acuta). Cechy. Macica jest duża, tkliwa, wrażliwa na poruszanie. O ile miało miejsce świeże poronienie lub poród, ujście zewnętrzne jest rozwarte. Przetoka odbytniczo-pochwowa (fistula rectovaginalis). Cechy. Badaniem palpacyjnym wyczuwa się nierówne miejsce na tylnej ścianie pochwy. O ile otwór przetoki jest mały, nierówność może mieć charakter drobnego wgłębie­nia lub wyniosłości. Odchodzenie stolca i gazów przez pochwę. Zapalenie poch­wy i sromu z powodu drażniącego działania kału. Przejście sondy lub wstrzyk­niętego barwnika czy mleka do odbytnicy. Przetoka pęcherzowo-pochwowa (fistula vesicovaginalis). Cechy. Różni się od wyżej wspomnianej umiejscowieniem ujścia przetoki na przedniej ścianie pochwy. Częściowy lub całkowity odpływ moczu przez pochwę. Podrażnienie sromu i otaczającej skóry. Przejście sondy, barwnika lub stery­lizowanego mleka do pęcherza. Ropień okołocewkowy (abscessus periurethralis). Cechy. Poniżej cewki, w przedniej ścianie pochwy, wyczuwa się rozlane lub ograniczone, tkliwe, stwardniałe obrzmienie. Może być również wyczuwalne chełbotanie. Przy ucisku z cewki może wypływać ropa, w zależności od tego, czy zbiorowisko ropy posiada połączenie z cewką. Ropomocz. Częste i bolesne oddawanie moczu. Ciąża pozamaciczna (graviditas extrauterina). Cechy. Trzon macicy po­większony, szyjka rozpulchniona. Przemieszczający macicę guz wyczuwalny jest z boku, z przodu lub za macicą. Jest on napięty, wypełniony płynem, tkliwy i tętniący. W razie pęknięcia ciąży występują objawy krwiaka mied­nicy lub krwistka (haematocele). Torbiel jajnika (cystis ovarii). Cechy. O ile torbiel ma małe rozmiary, wy­czuwa się wypełniony płynem, niewrażliwy na ucisk (jeśli nie zmieniona za­palnie i nie skręcona), dobrze ruchomy guzek, położony w bocznych częściach miednicy. Jest on wyraźnie zlokalizowany w okolicy jajnikowo-jajowodowej. O ile torbiel jest duża, występuje powiększenie brzucha i objawy chełbo-tania. Przy dużych rozmiarach torbieli objawy uciskowe (ze stro­ny pęcherza, odbytnicy). Może pojawić się amenorrhoea lub menorrhagia. Przewlekłe zapalenie jajników (Oophoritis chronica). Cechy. Jajniki są po­większone, tkliwe, wyraźnie uchwytne w czasie badania przy współistnie­jącym zwyrodnieniu torbielowatym. Jajniki zmienione zanikowo nie są wy­czuwalne. Po jednej lub po obu stronach ból w okolicy jajników. Bolesne oddawanie stolca, bolesne miesiączkowanie, bolesne spółkowanie. Bywa menorrhagia i metrorrhagia. Przewlekłe zapalenie przymacicza (parametritis chronica). Cechy. W obrę­bie miednicy małej tuż obok szyjki macicy wyczuwa się twarde masy, ściśle związane z szyjką. Mogą się one rozciągać aż do ścian miednicy i tak silnie wiązać się z kośćmi, że ze względu na ich wybitną twardość sprawiają wraże­nie wyrośli kostnych lub chrzestnych ze ścian miednicy. Zwykle masy te są wrażliwe na dotyk. W wywiadzie uprzednie ostre zakażenie w obrębie mied­nicy. Upławy. Miejscowy ból, nasilający się przy staniu lub chodzeniu, ustę­pujący w pozycji leżącej. Gruczolistość śródmaciczna (endometriosis). Cechy. W okolicy więzadeł krzyżowo-macicznych, w zatoce Douglasa lub w ścianie odbytniczo-pochwowej stwierdza się małe, tkliwe, nieruchome guzki; prócz tego po jednej lub po obu stronach występują umocowane zrostami torbiele jajnikowe (brak objawów zakażenia tłumaczących powstanie zrostów); macica jest przemieszczona do tyłu przez zrosty. Wszystkie te zmiany są tkliwe, często pociągnięcie szyjki macicy do przodu pod spojenie łonowe wywołuje ból w odbytnicy. W przy­padku gruczolistości śródmacicznej wewnętrznej macica jest twarda i równo­miernie powiększona. Początek choroby między 25 a 35 rokiem życia. Dysmenorrhoea. Ból w odbytnicy narastający przy defekacji. Nieregularne miesiącz­kowanie, niepłodność. Badanie per rectum. Biopsja. Gruźlica jajowodu (salpingitis tuberculosa). Cechy. Wyczuwalne zmiany są podobne do zmian opisanych w rzeżączkowym zapaleniu przydatków. W razie istnienia gruźliczego zapalenia otrzewnej stwierdza się obecność twardych mas i wodobrzusze. Występowanie u młodych kobiet i dziewcząt bez poprze­dzającego ostrego stanu zapalnego. Przebieg postępujący. Wychudzenie. Obecność innego ogniska gruźliczego w ustroju. Próba tuberkulinowa. Ropień miedniczny (abscessus pelvicus). Cechy. W miednicy małej wyczu­walna jest chełbocąca masa otoczona twardym naciekiem zapalnym. W miej­scu chełbotania występuje wyraźna tkliwość. Jak w zapaleniu jajowodu. Krwistek (haematocele). Cechy. Macica może być popychana ku przodowi przez leżącą za nią ciastowatą, płynną masę (krwistek zamaciczny) lub na boki przez twarde, owalne twory (krwistek okołojajowodowy) leżące z boku macicy i jak gdyby tworzące z nią jedną całość. Wywiad przemawiający za świeżym pęknięciem ciąży jajowodowej. Zapalenie wyrostka robaczkowego (appendicitis). Cechy. W przypadku istnienia wysięku lub ropnia okołowyrostkowego wyczuwa się bardzo tkliwą masę w okolicy wyrostka lub nawet w okolicy jajnikowo-jajowodowej. Zaklinowanie kału. Cechy. Nieregularne, sprawiające wrażenie kitu masy mogą uciskać na tylną ścianę pochwy lub są wyczuwalne w okolicy zatoki Douglasa. Mniej częste zmiany. Guz lub torbiel pochwy; przepuklina pochwowa,-wynicowanie macicy; guz odbytnicy; guz pęcherza moczowego; mięśniak podśluzówkowy; wrodzony zanik macicy; macica infantylna; macica przedzielona; macica dwurożna; macica podwójna; macica jednorożna; macica dwudzielna; zrostowe zapalenie pochwy; zarośnięcie pochwy; zwężenie pochwy; podwójna pochwa; przetoka pochwowa (jeśli duża); pochwica; mięsak macicy; nablo-niak kosmóWkowy; nadmierne zwinięcie się macicy; guz jajnika; wgłobienie; guz kątnicy; przemieszczona nerka; zimny ropień; guz więzadła obłego ma­cicy; żylaki lub guz więzadła szerokiego; gruźlicze zapalenie otrzewnej; roz­ciągnięcie pęcherza moczowego; torbiel moczownika,- guz jajowodu; wypad­nięcie jajnika; wodniak jajnika; krwiak jajnika; nowotwór cewki moczowej; przepuklina cewki; ropień podcewkowy; kamień pęcherza moczowego.