Arthritis chronica primaria (gościec pierwotnie przewlekły). Cechy. Stawy międzypaliczkowe bliższe i stawy śródręczno-paliczkowe zajęte są najczęściej we wczesnych okresach tego schorzenia. W tym czasie obrzmienie • stawów międzypaliczkowych bliższych jest zwykle symetryczne, wrzecionowate, wiot­kie i tkliwe. Ręce są zimne, wilgotne i blade z podniesieniem miejscowej temperatury, a w obszarach zajętych stwierdza się ból i ograniczenie ruchów. We wczesnych okresach schorzenia skóra jest zanikła i świecąca, obrzmienia stawowe mogą nie występować lub pojawiać się jako zbite zgrubienia ma-ziówki; często pojawia się zniekształcenie wyprostne w stawach między­paliczkowych bliższych wraz ze zniekształceniem zgięciowym w stawach śród-ręczno-paliczkpwych z odchyleniem ustawienia palców w stronę łokciową. Osteoarthritis (gościec zwyradniający kostno-stawowy). Cechy. Cechą cha­rakterystyczną jest tu powiększenie kości w okolicy stawów międzypaliczko-wych dalszych (guzki Heberdena), występujące zwykle symetrycznie i wspól­nie z ograniczeniem ruchu, lecz bez usztywnienia. Pewne zniekształcenie z odchylaniem w tych stawach może być widoczne. W bardzo późnych okre­sach tego schorzenia mogą czasem powstać podobne powiększenia w okolicy stawów międzypaliczkowych bliższych. Luxationes phalangum. Cechy. Występuje tu wyraźne zniekształcenie względnie nieregularność zarysu kostnego, podczas gdy zakres ruchu w sta­wie gest znacznie ograniczony. W wywiadzie — uderzenie w koniec palca lub upadek; unieruchomienie; badanie radiologiczne. Fractura phalangum. Cechy. Zniekształcenie jest zwykle niewielkiego stopnia. W wywiadzie — uraz; ból, obrzmienie, zniesienie ruchów, trzeszczenie, utrata funkcji; zmiany w obrazie radiologicznym. Luxatio phalangis distałis posterior. Cechy. Jeden ze stawów między­paliczkowych jest tkliwy na obmacywanie i obrzmiały, przy czym to wrze­cionowate zniekształcenie utrzymuje się długo po urazie, którym jest zwyk'e uderzenie piłki na powierzchnię dłoniową zakończenia palca. Digitus malleolatus. Cechy. Paliczek dalszy palca zwisa wskutek przerwa­nia lub nadmiernego naciągnięcia przyczepu ścięgna mięśnia prostownika. Contractura Dupuytreni. Cechy. Stwierdza się trwałe zgięcie palca małego i obrączkowego spowodowane skróceniem powięzi dłoniowej. Pierwszy i drugi paliczek są zgięte, a trzeci wyprostowany. Rzadziej mogą być zajęte inne palce. Zniekształcenie może występować obustronnie. Zwykle pojawia się u mężczyzn w średnim wieku. Contractura digitorum congenita. Cechy. Najczęściej zajęty jest mały palec. Pierwszy paliczek jest nadmiernie wyprostowany, a drugi i trzeci zgięte. Tumores phalangum (osteoma; chondroma; sarcoma; carcinoma metasta-ticum). Cechy. Wszystkie te nowotwory tworzą guzowate obrzmienia palców. Są one opisane oddzielnie w rozdziale „obrzmienia ręki i palców". Diathesis urica (dna). Cechy. Małe stawy dłoni mogą być siedliskiem nie­wielkich, okołostawowych, kredowych złogów, tzw. tophi, nad którymi pokry­wająca je skóra może ulegać stopniowemu owrzodzeniu, obnażając te złoża. Guzki dnawe mogą powstać w innych miejscach, jak brzeg muszli ucha, ze­wnętrzna powierzchnia przedramienia, ogniska miażdżycowe itd. Stawy pal­ców są zajęte niesymetrycznie, a zajęcie ręki jest stosunkowo rzadkie. Dactylitis syphilitica (spina ventosa). Cechy. Stwierdza się wrzecionowate powiększenie paliczka, zwykle bliższego, który posiada purpurowe zabarwie­nie. Może powstać rozmiękanie i owrzodzenie. Dactylitis tuberculosa (spina ventosa). Cechy. Pojawia się kolbkowate roz­szerzenie podstawy zajętego palca. Digitus rigidus (palec jak kurek strzelby). Cechy. Jeden lub dwa palce mogą być wyprostowane tylko przy użyciu wielkiego wysiłku lub za pomocą drugiej ręki, przy czym palec „wysuwa się" podobnie jak ostrze scyzoryka. Zniekształcenie to jest nabyte. Polydactylia. Cechy. Nadliczbowe palce spotyka się jako wadę wrodzoną. Zbędne te części mogą być połączone z innymi odcinkami tylko przez skórę lub przez kość. Macrodactylia. Cechy. Spotykany jest czasem wrodzony przerost jednego lub kilku palców. Ectrodactylia. Cechy. Może być od urodzenia brak jednego lub kilku palców. Syndactylia. Cechy. Występują tu błony między palcami. W przypadkach prostych stwierdza się jedynie połączenia palców zwykłymi błonami; w cięż­szych przypadkach kości leżą bliżej siebie lub mogą być złączone. Sclerodermia (sclerodactylia). Cechy. Palce, zwykle obu rąk, są zniekształ­cone, skrócone i zanikłe. Skóra grubieje, staje się woskowa, czasem przebar­wiona, mogą pojawiać się liczne guzki wapniowe. Skóra, jakby zmumifikowa­nych rąk, pokrywa kości jak rękawiczka. Morbus Morvani. Cechy. W wyniku zapalenia nerwu lub w naczyniorucho-wej postaci jamistości rdzenia rozwijają się niebolesne zastrzały. Ręka i palce mogą być znacznie zniekształcone. Objawy jamistości rdzenia; bóle newralgiczne; znieczulenie skóry; zaburzenia troficzne. Mniej częste przyczyny. Calcinosis interstitialis; sarcoidosis (w stawach międzypaliczkowych mogą pojawiać się symetryczne guzki); arachnodactylia (nienormalnie długie, smukłe palce — zespół Marfana); morbus rheumaticus (przejściowe zajęcie stawu); arthriłis rheumatica recurrens (zajęcie stawów palców jest najczęstszym umiejscowieniem w tym schorzeniu o wielokrotnie nawracających napadach bolesnego zapalenia stawu); lupus erythematodes disseminatus; arthritis gonorrhoica (przejściowe zajęcie stawów palców); brucellosis (może powstać wrzecionowate obrzmienie palców); Polyarthritis epidemica tropica acuta (przejściowe zajęcie stawów paliczka środkowego); framboesia tropica.