Żylaki mogą powstawać pierwotnie (samoistnie), albo wtórnie (wyrów­nawczo). Etiologia pierwszej postaci daje się głównie wiązać z czynnikami mechanicznymi i hemodynamicznymi, chociaż istnieją badacze, którzy przyj­mują obecność wrodzonego osłabienia ścian żył. Czynnikiem najważniejszym jest długotrwałe stanie, warunkujące wzrost ciśnienia hydrostatycznego w koń­czynach dolnych. Fizjologicznie brak jest zastawek powyżej żyły zewnętrz­nej biodrowej i żyły udowej, wskutek czego słup krwi w jamie brzusznej musi być podtrzymywany przez zastawki w tych żyłach, a gdy tych zastawek czasem brak, granica podtrzymywania obniża się do zastawki w miejscu po­łączenia żyły odpiszczelowej i udowej. W efekcie tego obciążenia mechanicz­nego pojawia się często niedomykalność zastawek, pozwalając na cofanie się krwi do żył powierzchownych tego układu, co wiedzie do powstania żyla­ków. Innymi czynnikami, które zmniejszają odpływ krwi żylnej z kończyn dolnych i moga usposabiać do powstania żylaków, są: praca mięśniowa z na­leżeniem się i podnoszeniem ciężarów, powtarzające się napinanie tłoczni brzusznej podczas oddawania stolca, ciąża, opaski ściskające kończyny oraz olyłość. Żylaki pierwotne częściej pojawiają się u kobiet. Żylaki wtórne poja­wiają się jako wynik zahamowania przepływu krwi względnie z powodu obec­ności przetoki tętniczo-żylnej. Varices primariae (żylaki pierwotne; żylaki samoistne). Cechy. Może być zajęty układ żyły odpiszczelowej lub odstrzałkowej, lub oba te układy razem. W pierwszym przypadku żylaki umiejscawiają się zwykle na przyśrodkowej powierzchni uda i podudzia, rozprzestrzeniając się zarówno do przodu, jak i do tyłu. Żylaki, które spotyka się w innych okolicach uda, spowodowane są zwykle niewydolnością dopływów żyły odpiszczelowej (żyły udowej po­wierzchownej bocznej z żylakami umiejscowionymi na przednio-bocznej po­wierzchni uda, względnie żyły udowej powierzchownej przyśrodkowej ze /.mianami na przyśrodkowej i tylnej powierzchni). W obszarze żyły odstrzał­kowej rozszerzone naczynia są zwykle umiejscowione w obrębie tylnej dol­nej powierzchni łydki, rozciągając się w kierunku pięty i wokół bocznych okolic skoku oraz grzbietu stopy. Mogą nie dawać objawów, względnie może powstać uczu­cie ociężałości, pełności oraz łatwe męczenie się w obrębie zajętego podudzia; ból o charakterze zmiennym; kurcze nocne; brak pierwotnie istniejącego roz­ległego zapalenia zakrzepowego żył. przetoki tętniczo-żylnej lub innych przy­czyn wtórnej żylakowatości. Graviditas. Cechy. W ciąży mogą powstawać duże żylaki podudzi, okolicy sromu lub odbytnicy, które mogą dawać początek groźnym objawom. Podczas połogu mogą one znikać, lecz wielokrotnie powtarzana ciąża wytwarza skłon­ność do ich utrwalania się. Syndroma postphlebiticum. Cechy. Rozszerzone żyły i żylaki są często na­stępstwem thrombophlebitis iliofemoralis, umiejscawiając się w obrębie ukła­du żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej. Główne objawy. W wywiadzie — thrombophlebitis iliofemoralis acuta przed kilkoma miesiącami lub latami; kurcze nocne; bóle podudzia; obrzęk podudzia po staniu lub chodzeniu; przebarwienia; zastoinowe zapalenie skóry; nawra­cające zapalenie włóknistej tkanki łącznej podskórnej; owrzodzenie. Tumor pelvis. Cechy. Żylaki mogą się pojawić z powodu ucisku na żyły miednicy. Obecność guza miednicy; żylaki odbytu; żylak powrózka nasienneao lub sromu w połączeniu z żylakami podudzia. Thrombophlebitis. Cechy. Żylaki mogą powstawać po napadzie ostrego za­palenia żył (zwykle żyły odpiszczelowej), umiejscawiając się głównie- w do­pływach zajętej żyły. W wywiadzie — ostre zapalenie żył; żyła odpiszczelowa jest palpacyjnie podobna do powrózka; obrzęk podudzia po staniu lub chodzeniu. Fistula arteriovenosa acquisita. Cechy. Żyły w okolicy przetoki są duże i ułożone wężykowato, podobnie do żylaków. Główne objawy. W wywiadzie —uraz; niekiedy uczucie wstrząsania, tęt­nienia lub szmerów w kończynie; tętniący twór w miejscu pierwotnego urazu; obniżona temperatura skóry poniżej poziomu uszkodzenia oraz podwyż­szona powyżej; zmniejszone tętnienie dystalnie od przetoki; objaw zwolnienia tętna Branhama; zwiększona zawartość tlenu w krwi żylnej powyżej poziomu uszkodzenia; arteriografia. Mniej częste przyczyny. Aneurysma aortae abdominalis; tumor abdominis; fistula arteriovenosa congenita; phlebectasia (nie prawdziwe żylaki, lecz roz­szerzenie gałęzi żylnych); podwiązanie żyły udowej powyżej miejsca połącze­nia z żyłą głęboką uda.