BÓLE WIELOSTAWOWE
Morbus rheumaticus (choroba gośćcowa). Cechy. Głównym objawem są dolegliwości wielostawowe, które mogą zmieniać się od nieokreślonych bliżej dolegliwości w zakresie kończyn do dotkliwych bólów skojarzonych z ostrymi objawami zapalnymi i obrzmieniem okolicy stawów. Przedmiotowe objawy zapalne są czasem niewielkie lub brak ich zupełnie, a dolegliwości uważa się za „bóle wzrostowe". Jeśli zajęcie stawów jest wydatne, skóra w okolicy zajętych stawów wykazuje miejscowe zaczerwienienie i ucieplenie, tkliwe stawy są obrzmiałe, niekiedy występuje niewielki wysięk w obrębie stawów, a zajęcie stawów ma charakter przelotny. Duże stawy kończyn są zajęte najczęściej, ale nie ma miejsca nie wciągniętego w toczący się proces chorobowy. Jest to jedyna choroba stawów, w której salicylany znoszą ból całkowicie lub w znacznym stopniu.
Zwykle ostry, ale niekiedy podstępny początek, często poprzedzany objawami zakażenia paciorkowcowego (na jeden do czterech tygodni wcześniej); gorączka (wysoka i utrzymująca się w przypadkach ostrych, umiarkowana lub niska w innych przypadkach); zlewne kwaśne poty; tętno przyspieszone, miękkie (100—120/min.); niekiedy ból gardła; często krwawienie z nosa; obfite potówki; kolejne zajmowanie stawów (kolanowe, skokowe, barkowe, nadgarstkowe, łokciowe, biodrowe, ręki, stopy) ze skłonnością do cofania się w obrębie jednego stawu i nawracania w innym; skłonność do zajmowania serca (myocarditis, pericarditis, rozszerzenie serca, tony serca przygłuszone, niewyraźne, objawy nadciśnienia płucnego, rytm cwałowy, szmery); niekiedy pneumonitis; czasem bóle w zakresie jamy brzusznej; niekiedy objawy ze strony skóry (erythema marginatum; erythema nodosum; noduli rheumatici subcutanei); bywa pląsawica; leukocytoza; niedokrwistość; zwiększone miano antystreptolizyn „O" (w 85°/o przypadków); przyspieszenie odczynu opadania krwinek czerwonych.
Arthritis deformans (gościec pierwotnie przewlekły; arthritis atrophicans; arthritis nonspecifica infectiosa; arthritis proliferativa). Cechy. Zajęcie stawów dotyczy w końcu wielu stawów, wiele z nich ulega zajęciu w tym samym czasie i często symetrycznie (palce rąk, stopy, kolana, nadgarstki, stawy skokowe, biodrowe, łokciowe, barkowe, żuchwy). Mniej często ulega zajęciu kręgosłup. Początkowo w przypadkach stopniowego rozpoczynania się choroby zmiany mogą dotyczyć pojedynczego stawu przez okres tygodni, a nawet miesięcy, zanim inne stawy zostaną wciągnięte w proces chorobowy. Podczas zaostrzenia okolica stawowa jest obrzmiała, czasem zaczerwieniona oraz tkliwa. Niekiedy występuje bolesność w okresie spoczynku, a poruszanie się powoduje przeszywające bóle; ból jest zwykle bardziej nasilony nocą i w okresie wilgotnej pogody.
Występowanie głównie u młodych osób dorosłych (zwykle poniżej 40 lat życia), częściej u kobiet niż u mężczyzn (2:1); zwykle stopniowy początek, niekiedy ostry; przebieg przewlekły z zaostrzeniami; zaostrzenia z umiarkowaną gorączką; obrzmienia tkanek okołostawowych z niewielką ilością płynu w stawie; zaniki mięśniowe; skłonność do postępowania, wiodącego w końcu do włóknistych lub nawet kostnych zesztywnień i następowych zniekształceń; skóra kończyn gładka, ze zmianami zanikowymi, połyskująca; splenomegalia (w 5—10% przypadków); guzki podskórne (w 15% przypadków); niekiedy zapalenie tęczówki lub choroba Sjógrena; niedokrwistość; leu'kocytoza (umiarkowana); przyspieszenie odczynu opadania krwinek czerwonych; lateksowy test kłaczkowania (dodatni w około 70% przypadków); zmiany w obrazie radiologicznym (zanikowe zmiany stawów).
Osteoarthritis (arthritis hypertrophica; arthritis degenerativa; arthritis senilis). Cechy. Najczęściej ulegają zajęciu stawy dźwigające ciężar (kręgów lędźwiowych, kolanowe, biodrowe, dolnych kręgów szyjnych oraz biodrowo-krzyżowe) oraz palców (guzki Heberdena). Wielkość bólu jest bardzo zmienna, ale zwykle jest to ćmiący, stały łagodny ból. Nasila się on przy ruchach oraz przy obniżeniu się ciśnienia atmosferycznego, a ustępuje pod wpływem wypoczynku, ciepła i salicylanów. Przy wypoczynku pojawia się uczucie zesztywnienia, które ma skłonność do ustępowania przy ruchach.
Występowanie głównie po 40 roku życia, częściej u mężczyzn niż u kobiet; skłonność do otyłości; zachowanie ogólnego dobrego stanu zdrowia; uczucie trzeszczenia i skrzypienia przy ruchach w stawach; brak zesztywnień; ograniczenie ruchomości; powiększenie stawów; niekiedy wysięki stawowe; brak przykurczów lub zaników mięśniowych; nieobecność gorączki; normalny odczyn opadania krwinek czerwonych; normalna liczba krwinek czerwonych oraz aglutynacja z paciorkowcem hemolitycznym; badanie radiologiczne (zmiany przerostowe stawów).
Arthritis infectiosa in decursu morborum infectiosoruin (polyarthritis secundaria). Cechy. Ból w kilku stawach może występować w przebiegu niektórych chorób zakaźnych, a zwłaszcza brucelozy, płonicy, zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, duru brzusznego, czerwonki, zapalenia płuc, a rzadziej grypy, nosacizny, ospy, odry, ziarniniaka wenerycznego i błonicy. Arthritis infectiosa nie jest zwykle ciężką chorobą, rzadko przebiega z ropieniem i szybko cofa się. Istnieją pewne podobieństwa kliniczne do choroby gośćcowej, poza tytm że zajęcie stawów jest równoczesne, a nie sukcesywne, a objawy są pod każdym względem łagodniejsze.
Obecność pierwotnej choroby zakaźnej.
Arthritis gonorrhoica (rzeżączkowe zapalenie stawów). Cechy. Pojawia sio zapalenie wielostawowe, najczęściej obejmujące stawy kolanowe, nadgarstkowe oraz skokowe. Okolica zajętych stawów jest gorąca, obrzmiała, zaczerwieniona, tkliwa; torebka stawowa jest rozciągnięta dużą ilością płynu. Tkanki okołostawowe wykazują rozlane miękkie obrzmienie. Chorobie często towarzyszy zapalenie pochewek ścięgnistych, zwłaszcza wokół stawów skokowych i nadgarstkowych. Ból jest znaczny. Po kilku dniach podmiotowe i przedmiotowe objawy zapalne stawu cofają się, ale nierzadko utrzymują się w jednym stawie.
W wywiadzie — świeżo przebyta lub istniejąca rzeżączka (zwykle w ciągu trzech tygodni od zakażenia rzeżączkowego); umiarkowana gorączka; nacieczenie okołostawowe; zajęcie nietypowych stawów; bezuży-teczność salicylanów; test wiązania dopełniacza; aspiracja zawartości stawów i posiew (dwoinki Neissera); częste zejście w zesztywnienie (zwykle ze zwłóknieniem); w obrazie radiologicznym zmiany stawowe.
Arthritis suppurativa (arthritis séptica; arthritis pyogenes). Cechy. Występuje tu duży ból i tkliwość. W septycznym zapaleniu stawów bywa zajętych kilka stawów, ale najczęściej tylko jeden.
W wywiadzie obecność sąsiadującego zakażenia lub ogniska infekcji, np. w zębach, gruczole krokowym, skórze, zatokach, nosie, uszach itd.; ucieplenie, obrzmienie i chełbotanie; obrzęk i żywe zaczerwienienie; powiększenie części nasadowych kości; ropienie i nacieczenie; gorączka trawiąca; leukocytoza i poty; później zesztywnienie; aspiracja; badanie radiologiczne.
Arthritis úrica (dna; podagra; diathesis úrica). Cechy. Chociaż paluch stopy ulega zajęciu w sposób najbardziej charakterystyczny, zwłaszcza przy pierwszym napadzie, choroba często rozwija się w stawach lub w stawie kolanowym, skokowym lub innym, niekiedy długo oszczędzając paluch stopy. Późniejszy napad, względnie nawet pierwszy, może tyczyć wielu stawów ze skłonnością do wędrowania. Niekiedy zajęciu ulegają nawet stawy stepu, ręki, łokciowe lub inne, ale praktycznie nigdy stawy kręgosłupa. W czasie ostrego napadu występuje przeszywający ból z obrzmieniem, zaczerwienieniem, uciepleniem i lśniącą skórą.
Występowanie niemal wyłącznie u mężczyzn po 40 roku życia; często w wywiadzie rodzinnym ąkaza moczanowa; latami przypadkowe krótkie napady ostrego dnawego zapalenia stawów z całkowitymi remisjami, po których następuje przewlekłe dnawe zapalenie stawów z niewielkim bólem, ale z występowaniem guzków dnawych (tophi) i szczątkowymi zmianami stawowymi; niekiedy kolka nerkowa i krwiomocz (kamienie moczanowe); czasem glomerulonephritis chronica i nephritis interstitialis; gorączka i poty podczas ostrego napadu; wysoka zawartość kwasu moczowego w krwi w czasie ostrego napadu i w okresie przewlekłym; dodatni wpływ leczniczy kolchicyny; badanie radiologiczne (wysztancowane pola i ewentualnie zwy-radniające zmiany stawowe).
Purpura haemoirhagica (plamica krwotoczna). Cechy. Przypadki z wybitnymi objawami ze strony stawów często nazywa się chorobą Schónleina lub plamicą gośćcową (purpura rheumatica). Bóle stawowe występują rzadko w purpura simplex, ale mogą pojawiać się w przypadkach plamicy Henocha.
Mniej częste przyczyny. Arthritis chronica infantum (morbus Stilli); spondylosis deformans; arthritis pneumococcica (zwykle, ale nie zawsze, zajmuje jeden staw, mianowicie kolanowy; rzadko występuje u dorosłych); rachitis (ból i tkliwość nasad rzadko); morbus compressionis (choroba kesonowa); pyaemia; haemophilia (ból przy ruchach oraz tkliwość); neurofibromatosis multiplex; paralysis infantum; myxoedema; scorbutus (tkliwość i obrzmienie sąsiedztwa stawów); złośliwe choroby stawów; myelitis acuta; psoriasis; morbus postsericus; hydrarthrosis intermittens (genuum); syndroma Felty (arthritis, anaemia, splenomegalia); drepanocytosis (niedokrwistość sierpowatokrwinko-wa); lupus erythematosus disseminatus; tularemia; polyarteriitis nodosa; lymphogranuloma inguinale; sepsis puerperalis; septicaemia; endocarditis séptica subacuta; lues (secundaria); coccidioidomycosis, actinomycosis, histoplasmosis („gościec pustynny"); osteoporosis; rheumatismus recurrens (zwykle jeden staw); syndroma Reiteri (urethritis, coniunctivitis, arthritis); hepatitis infectiosa; arthritis ochronotica; rheumatismus psychogenes; leptospirosis; enteritis regionalis; nadwrażliwość albo zatrucie apresoliną, rtęcią, ołowiem, dekstranem, pochodnymi arsenu, PAS'em, penicyliną itd.; febris recurrens; sodoku; toxoplasmosis; amoebiasis; zakażenie pałeczką okrężnicy; morbus Raynaud; morbus Whipple.