DYSPNOE
Terminem „duszność" określamy skargę podmiotową, którą cechuje utrudnienie, wysiłek oraz niepokój przy oddychaniu; duszność bynajmniej nie zawsze jest objawem choroby. W warunkach normalnych duszność może występować wskutek bodźców emocjonalnych, po męczącym ćwiczeniu oraz u niektórych osób otyłych; stopień aktywności fizycznej, koniecznej do wywołania duszności, zmienia się w szerokich granicach, zależnie od wieku, płci, budowy ciała, sprawności fizycznej, czynników psychologicznych oraz wysokości (nad poziomem morza). Objaw ten wskazuje na chorobę tylko wtedy, jeśli wywołuje go wysiłek mniejszy, niż wynosi zwykle oczekiwana granica tolerancji. Do zmian przedmiotowych, towarzyszących zwykle duszności, należy utrudnienie ruchów oddechowych, a w ciężkich przypadkach nadmierna praca mięśni oddechowych dodatkowych, z wyrazem niepokoju na twarzy, z rozszerzeniem źrenic, uwilgoceniem skóry przy podsychających wargach i języku; pacjent ma otwarte usta, skrzydełka nosa są uniesione, występuje sinica kończyn.
Duszność jest istotną przyczyną niesprawności fizycznej w chorobach serca i płuc; ponieważ jednak objaw ten ma charakter podmiotowy, nie znaleziono dotychczas takiej jednej, ściśle określonej zmiany swoistej w czynności serca lub płuc, która mogłaby posłużyć za miernik w odniesieniu do wszystkich przypadków duszności. Objaw ten zależy od wielu czynników (przerwanie ciągłości lub uszkodzenie układu oddechowego jako anatomicznej całości; zaburzenia w mechanizmie oddychania; odchylenia od normy w zakresie chemicznych, mechanicznych, fizycznych, korowo-nadnerczowych i metabolicznych mechanizmów i czynników, które wpływają ná całokształt wentylacji), ale względne znaczenie każdego z nich jest trudne do oceny. Obecnie, zdaniem większości badaczy, duszność pierwotnie wiąże się raczej ze składową wentylacyjną czynności płuc niż z funkcją wymiany gazowej. Wartość składowej wentylacyjnej funkcji płuc można ocenić mierząc maksymalną pojemność oddechową (pojemność wentylacyjną), tzn. największą objętość powietrza, którą pacjent może dowolnie zużyć do oddychania w ciągu minuty. Odpowiednie wartości normalnie zmieniają się wraz z rozmiarami ciała, z wiekiem i płcią, a więc zależą od nienaruszenia kompleksowego układu, od którego zależy czynność klatki piersiowej jako miecha. Stopień nasilenia duszności oraz łatwość wywoływania jej przy wysiłku ściśle wiąże się z rozmiarami uszkodzenia zdolności wentylacyjnej. Duszność niezmiennie pojawia się, jeśli wentylacja konieczna dla zabezpieczenia określonej aktywności lub stanu metabolicznego sięga 30—40% pojemności wentylacyjnej (próg duszności); istnieją jednak wyjątki od tej zasady, a mianowicie rozedma płuc i choroby serca. W rozedmie płuc chory może utracić 50% lub więcej ze swej pojemności oddechowej i nie odczuwa duszności, podczas gdy w chorobach serca zmniejszenie pojemności oddechowej o mniej niż 30% może być przyczyną skarg na krótki oddech.
Szczególne postacie duszności, takie jak oddech świszczący, oddech charczący i oddech Cheyne-Stokesa, rozpatrujemy w odpowiednich rozdziałach poniżej.
Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krążenia pochodzenia sercowego). Cechy. Początkowo występuje tylko duszność wysiłkowa, później dołącza się duszność spoczynkowa, a wreszcie występuje nasilona postać znana jako duszność zniewalająca do przyjęcia postawy pionowej (órthopnoe, w której chory -— aby oddychać — musi pozostawać podparty pionowo. Oddech może wykazywać cechy dychawicy (dychawica sercowa); niekiedy występuje napadowo oddychanie o typie jak w dychawicy. W przewlekłych wadach zastawkowych, a zwłaszcza w wadzie zastawki dwudzielnej, duszność wysiłkowa może pojawiać się na długo przed wystąpieniem objawów niewyrównania krążenia.
Obrzęk; sinica; skąpomocz; powiększenie wątroby; rozszerzenie żył szyjnych; szmery wewnątrzsercpwe i niemiarowość; przerost i poszerzenie serca; rzężenia nad podstawami płuc; wzrost ciśnienia żylnego.
Pneumonia crouposa seu fibrinosa (płatowe, czyli włóknikowe zapalenie płuc). Cechy. Niemal stałym objawem jest duszność; nawet we wczesnych okresach choroby częstość oddychania może wynosić 25 na minutę, wzrastając później do 40; u dzieci może sięgać do 60 lub więcej. Oddechy są powierzchowne, utrudnione, związane z wysiłkiem, często towarzyszy im chrzą-kanie przy wydechu. Skrzydełka nosa unoszą się przy każdym wysiłku wdechowym, a dodatkowe mięśnie oddechowe wykonują widoczną nadmierną pracę. U dzieci występuje nierzadko odwrócony rytm oddechowy.
Asthma bronchiale (dychawica oskrzelowa). Cechy. W czasie napadu oraz wskutek obrzmienia śluzówki i błony podśluzowej pojawia się skurcz mięśni oskrzeli, nadmierne wydzielanie w oskrzelach oraz występuje zwężenie światła oskrzeli z utrudnieniem wentylacji płucnej zarówno w fazie wdechowej, jak i w wydechowej. Wdechy są rzadsze, niekiedy nawet dwukrotnie, gwałtowne i trwają krócej; w krańcowych przypadkach normalny stosunek czasu wdechu do czasu trwania wydechu ulega odwróceniu. Obserwuje się wzmożoną czynność dodatkowych mięśni oddechowych; klatka piersiowa, ustawiona w maksymalnej pozycji wdechowej, wykazuje niedostateczną ruchomość oddechową; wydech wydłużony; płuca ulegają stopniowo rozciąganiu z następową ostrą rozedmą.
Choroba rozpoczyna się przeważnie u osób poniżej 10 roku życia i trwa do późnej starości; nawracające napady. Napad: nagły początek, często nocą; gwałtowne ruchy oddechowe przy użyciu wszystkich mięśni dodatkowych; krótkie wdechy z długim wydechem i ciężkim dyszeniem, powolne oddychanie, zimny pot, małe tętno, odgłos opukowy nadmiernie jawny, liczne rzężenia; pod koniec napadu kaszel z odkrztuszaniem ciągnącej się plwociny, zawierającej wężownice Curschmana, krwinki eozynochłonne i kryształy Charcot-Leydena; eozynofilia. W okresie między napadami niekiedy nieżyt oskrzeli oraz rozedma; czasem współistnieje katar sienny.
Emphysema pulmonum (rozedma płuc). Cechy. Przewlekłe upośledzenie drożności małych wewnątrzpłucnych dróg powietrza prowadzi do duszności wysiłkowej. Zwykle nie ma wyraźnej duszności spoczynkowej, jeśli nie dołącza się zakażenie oskrzeli lub płuc względnie dychawica oskrzelowa. W tych przypadkach oddech staje się szorstki i dyszący, pojawiają się rzężenia, wydech jest wydłużony, hałaśliwy i utrudniony.
Beczkowata klatka piersiowa; oddech szorstki z sapaniem i wydłużonym wydechem; sinica; przewlekły nieżyt oskrzeli; osłabienie drżenia głosowego; odgłos opukowy nadmiernie jawny nad całą powierzchnią przylegania płuc; osłabienie tonów serca; zwykle po obu stronach klatki piersiowej rzężenia wilgotne i świsty.
Oedema pulmonum (obrzęk płuc). Cechy. Oddech przyspieszony; dyspnoé bądź orthopnoe. Nieustający krótki kaszel; plwocina obfita, pienista, podbarwiona krwią; bladość powłok; pot; tętno czasem dobrze wypełnione; nad podstawami płuc od tyłu stłumienie odgłosu opukowego; rzężenia suche i wilgotne; obecność towarzyszącej przyczyny, takiej jak zakażenie, choroby nerek, serca lub tętnic, nerwica naczyniowa, ciąża, napad epileptyczny.
Tuberculosis pulmonum chronica (przewlekła gruźlica płuc; phthisis). Cechy. Duszność jest zwykle wskaźnikiem zaawansowania choroby, wysięku w opłucnej bądź odmy opłucnej i zwykle występuje po wysiłku.
Bronchopneumonia (odoskrzelowe zapalenie płuc). Cechy. Duszność stopniowo staje się wyraźnie cechą znamienną; wydech bywa gwałtowny, z chrząkaniem; po wydechu następuje przerwa. Częstość oddychania wynosi zwykle 60 lub więcej. Retrakcja dolnych żeber i mostka w czasie wdechu wskazuje na brak ruchomości płuca i jest objawem poważnym.
Bronchiectasis (rozstrzenie oskrzeli). Cechy. Jeśli mają miejsce daleko posunięte zmiany włókniste płuc i rozedma, zwykle obserwuje się wydatną duszność.
Tuberculosis pulmonum miliaris acuta (ostra gruźlica prosówkowa płuc). Cechy. Na początku choroby pojemność oddechowa płuc jest normalna; w dalszym przebiegu pojawia się duszność, niemal zawsze w stopniu nie odpowiadającym nasileniu objawów fizycznych.
W wywiadzie — niekiedy gruźlica; osłabienie; złe samopoczucie; gorączka; przyspieszenie tętna; wcześnie pojawia się niewielki kaszel, który później staje się dokuczliwym; plwocina skąpa, śluzoworopna, czasem rdzawa; sinica warg i opuszek palców, wyraźna w późniejszych okresach choroby; ujemny wynik badania fizycznego klatki piersiowej; niekiedy w plwocinie prątki Kocha; przy badaniu oftalmoskopowym czasem widuje się gruzełki siatkówki; badanie radiologiczne (często z ujemnym wynikiem we wczesnych okresach choroby).
Pleuritis exsudativa (wysiękowe zapalenie opłucnej). Cechy. Na początku choroby może występować duszność wskutek gorączki i bólu; później jest ona następstwem ucisku. W przypadkach z szybko narastającym wysiękiem bywa znaczna duszność. Jeśli jednak płyn zbiera się powoli, duszność może nie występować poza okresem wysiłku.
Pneumothorax acutus (ostra odma opłucnej). Cechy. Najbardziej charakterystyczną cechą jest chyba duszność; w niektórych przypadkach jest ona tak wielka, iż powoduje uczucie zagrażającego uduszenia.
Przeszywający ból w boku; zapaść; małe, przyspieszone tętno; nieruchomość i zwiększenie objętości chorej strony; przemieszczenie uderzenia koniuszkowego ku stronie zdrowej; przy palpacji brak drżenia głosowego; odgłos opukowy bębenkowy; osłabienie lub brak szmerów oddechowych; odgłos oskrzelowy mowy Z odcieniem metalicznym; niekiedy rzężenia (metaliczne rzężenia dźwięczne); kaszel; w późniejszym okresie szmer pluskania i objawy obecności ruchomego płynu w opłucnej; badanie radiologiczne.
Uraemia (mocznica; insufficientia renum). Cechy. Duszność może utrzymywać się nieprzerwanie, pojawiać napadowo lub być zmienna. Często duszność występuje w nocy; wtedy chory siada i dysząc chwyta powietrze, wykazując tak niespokojny stan jak w prawdziwej dychawicy. Czasem oddech jest hałaśliwy i świszczący. Niekiedy występuje oddech Cheyne-Stokesa, który może utrzymywać się tygodniami i miesiącami.
W wywiadzie — choroba nerek lub ciężkie nadciśnienie samoistne; przytępienie umysłowe i apatia; drżenie mięśni twarzy i rąk; ból głowy; wymioty; skąpomocz z obrzękami lub wielomocz z odwodnieniem; w moczu białko, wałeczki i krwinki czerwone; zwiększenie zawartości mocznika we krwi; niedokrwistość; zapalenie siatkówki (oftalmoskopia).
Diabetes mellitus (cukrzyca; acidosis, coma). Cechy. Niekiedy występują głośne i głębokie wdechy i wydechy (głód tlenowy typu Kussmaula). Jednym z pierwszych objawów kwasicy jest przyspieszenie oddychania bez sinicy; może ono występować bez zwiastunów, a chory budzi się ze snu z dusznością.
Stenosis laryngis, tracheae et bronchorum (zwężenie krtani, tchawicy i oskrzeli). Cechy. Stałym objawem jest duszność przy wdechu.
W wywiadzie -— istnienie ciężkich chorób nowotworowych lub zapalnych w otoczeniu lub w górnych drogach oddechowych; rozległość zmian wystarcza do spowodowania upośledzenia drożności górnych dróg oddechowych. Krtań: powtarzające się napady zamartwicy; wdechowy lub wdechowy i wydechowy szmer ze zwężenia, nasilający się przy wysiłku i w czasie snu; sinica; głos gruby i ochrypły lub bezgłos; czasem utrudnienie połykania; głowa odchylona ku tyłowi; osłabienie szmerów oddechowych nad obu płucami; laryngoskopia pośrednia lub bezpośrednia. Tchawica: wydłużenie wdechu i nadmierna aktywność mięśni oddechowych; szmer ze zwężenia słyszy się najlepiej przy otwartych ustach lub ponad miejscem zwężenia; sinica lub bladość; po obu stronach osłabienie szmerów oddechowych; laryngo-tracheoskopia; badanie radiologiczne. Oskrzele: objawy pneumonitis lub nie-dodmy; często rzężenia wilgotne, niekiedy trzeszczenia; bronchoskopia; badanie radiologiczne.
Ciała obce w drogach oddechowych. Cechy. Jeśli ciało obce nie zamyka całkowicie dróg oddechowych, występuje nagła znaczna duszność; w porównaniu z chorobami płuc oddech jest wolniejszy. Wdech jest wydłużony i utrudniony, towarzyszy mu częściowe zapadanie się dolnych żeber. W wywiadzie — dostanie się ciała obcego do dróg oddechowych; gwałtowny kaszel; sinica twarzy; pacjent wije się; zaburzenie przytomności; po okresie zacisza nawrót objawów; jeśli zatkanie dotyczy oskrzela, osłabienie lub brak szmerów oddechowych nad odpowiednią przestrzenią; jeśli ciało obce znajduje się w tchawicy, występują czasem uchwytne przy pal-pacji wibracje lub szmery; badanie radiologiczne.
Àneurysma arcus aortae (tętniak łuku tętnicy głównej). Cechy. Duszność wskutek ucisku na oskrzele, tchawicę lub dolny nerw krtaniowy może występować łącznie z wyraźnym szmerem ze zwężenia, zwłaszcza jeśli tętniak zajmuje poprzeczną część łuku tętnicy głównej. Krótki oddech może pojawiać się tylko przy wysiłku łub napadowo.
Morbus coronarius (choroba wieńcowa). Cechy. Zasadniczym objawem bywa napadowa duszność. Często napady występują w nocy, wykazując cechy dychawicy. Napady stenokardyczne mogą dołączać się lub nie.
Hypostasis pulmonum (przekrwienie płuc opadowe). Cechy. Na początku choroby duszność jest niewielka, ale może ulegać nasileniu.
Występowanie w stanach osłabienia, zwłaszcza w podeszłym wieku oraz w okresie gorączki; niekiedy sinica; przytłumienie odgłosu opukowego oraz rzężenia nad podstawami płuc, osłabienie szmerów oddechowych, później szmer oddechowy nieoznaczony lub oskrzelowy.
Tumor mediastini (guz śródpiersia). Cechy. Jednym z najwcześniejszych i najbardziej stałych objawów jest duszność (wskutek ucisku na tchawicę, krtań, nerwy lub serce, zajęcia płuca lub wysięku w opłucnej). Często duszność jest znaczna lub napadowa.
Vitia cordis congenita (wrodzone wady serca). Cechy. Duszność bywa wyraźnym objawem charakterystycznym; może ona pojawiać się tylko przy nadmiernym wysiłku lub napadowo.
Występowanie objawów przy urodzeniu lub wkrótce potem; sinica; palce pałeczkowate; zwykle szmer skurczowy o dużym nasileniu i cechach różnych od szmerów w nabytych wadach serca; zwykle przerost prawego serca; czerwienica.
Oedema laryngis (ostry obrzęk krtani). Cechy. Zależnie od charakteru choroby, zapoczątkowującej proces, występuje duszność o różnym nasileniu. W obrzęku naczynioruchowym krtani duszność pojawia się nagle i bywa znaczna. W oedema laryngis collaterale duszność narasta stopniowo, niekiedy jednak szybko staje się znaczna, powodując głód tlenowy, a nawet nagłą za-martwicę; wiąże się to z wiotkością tkanki podśluzowej okolicy, co umożliwia szybkie narastanie obrzęku. Prawdziwy obrzęk zapalny krtani charakteryzuje się narastającą dusznością, która szybko może stawać się tak ciężka, iż powoduje zamartwicę. Przekrwienny obrzęk tejże okolicy powoduje z zasady tylko niewielką duszność.
Obrzęk naczynioruchowy. Obrzęk oboczny; obecność zmian zapalnych i obrzęku gardła lub szyi (ropień okołomigdałkowy, zakażenie okolicy gardłowo-szczękowej, angina Ludwiga, ropienie głębokich węzłów chłonnych szyi); przy wdechu szmer ze zwężenia; głos matowy; utrudnienie połykania; kaszel; niekiedy sinica; brak tchu lub nagła zamartwica. Prawdziwy obrzęk zapalny: nagły początek; szmer ze zwężenia; kaszel; sinica; ból przy tonacji; utrudnienie połykania; gorączka; złe samopoczucie; krańcowe wyczerpanie; obecność czynników etiologicznych (ropień krtani, perichondritis, róża krtani itd.). Obrzęk przekrwienny: głos matowy; utrudnione bolesne połykanie; szmer ze zwężenia w czasie snu; kaszel; obecność czynników etiologicznych (zapalenie nerek, wada serca, marskość, guz szyi lub śródpiersia upośledzający krążenie, tętniaki wielkich tętnic szyi); laryngoskopia pośrednia lub bezpośrednia.
Diphtheria laryngis (błonica krtani). Cechy. Wraz z tworzeniem błon i miejscowym obrzękiem objawy upośledzenia drożności krtani zaczynają się dusznością przy wdechu i szmerem ze zwężenia; przy wdechu występuje wciąganie przestrzeni nad- i podobojczykowych, nadbrzusza i dolnych przestrzeni międzyżebrowych. W razie nieleczenia duszność oraz szmer ze zwężenia narastają, a w końcu pojawia się zamartwica oraz wyczerpanie.
Występowanie zwykle u dzieci; ochrypnięcie; szorstki kaszel; sinica i dławiec; rzadko wysoka gorączka; wyraźne krańcowe wyczerpanie; objawy zapalenia ze strony węzłów chłonnych szyi; błony w cieśni gardła; posiew materiału z gardła (Bacillus Klebs-Lóffleri); laryngoskopia.
Laryngitis membranacea acuta (ostre błoniaste zapalenie krtani). Cechy —-jak w błonicy krtani.
Główne objawy. Obecność czynników etiologicznych (ciężkie zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli; odra, płonica; grypa; zespół krętkowo-wrzecio-nowcowy, wdychanie par, gazów lub płynów, zabieg chirurgiczny); laryngoskopia; wymaz i posiew z gardła w kierunku błonicy negatywny.
Pericarditis exsudativa (wysiękowe zapalenie osierdzia). Cechy. Duszność jest częstym i ważnym objawem; w późniejszym okresie może ona nasilać się, przechodząc nawet w duszność ortopnoiczną, której towarzyszy niespokojny wyraz ciemnej twarzy chorego.
Carcinoma pulmonum (rak płuc). Cechy. Duszność bywa wczesnym objawem, a jej nasilenie nie zawsze zależy od rozległości zmian w zakresie płuc. Utrudnienie oddychania zwykle występuje stale, ale może pojawiać się napadowo.
Laryngitis acuta (ostre zapalenie krtani — u dzieci). Cechy. Duszność pojawia się nierzadko, niekiedy występuje napadowo, a w razie znacznego obrzęku głośni wymaga bezzwłocznej interwencji.
Suchy kaszel; ochrypnięcie lub bezgłos; bolesne połykanie; wziernikowanie krtani (struny zaczerwienione lub obrzmiałe).
Abscessus retropharyngeus (ropień tylnej ściany gardła). Cechy. Duszność ze szmerem świszczącym, często na tle skurczu mięśni, zwykle występuje z wyraźnym utrudnieniem wdechu. Głowa jest odchylona ku tyłowi, a usta otwarte.
Występowanie u niemowląt i dzieci; gorączka; złe samopoczucie; niepokój ruchowy; zajęcie okolicznych węzłów chłonnych; utrudnienie połykania; głos nosowy; osobliwy krótki krzyk; przy wdechu lub przy wydechu szmer ze zwężenia, wzmagający się w czasie snu; obrzmienie okolicy zewnętrznej; badanie palcem (obrzmienie okolicy zagardłowej).
Anaemia secundaria acuta (posthaemorrhagica; ostra niedokrwistość po-krwotoczna).'Cechy. Ostremu krwotokowi towarzyszy duszność lub pojawia się tuż po nim (głód tlenowy).
Widoczne krwawienie lub objawy krwotoku wewnętrznego; przyspieszenie akcji serca; omdlewanie; wyraźna bladość powłok; obniżenie ciepłoty ciała poniżej normy; badanie krwi po kilku godzinach (zmniejszenie liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny; niski wskaźnik barwny; leukocytoza wielojądrzasta; umiarkowana anizo- i poikilocytoza, nieliczne normoblasty).
Anaemia secundaria chronica (przewlekła niedokrwistość wtórna). Cechy. Po wysiłku krótki oddech.
Obecność jakiegoś przewlekłego zakażenia lub zatrucia, powtarzające się krwawienia lub niedożywienie; kołatanie serca; omdlewanie i osłabienie stóp; brak łaknienia; zaparcie; niestrawność; bladość powłok; bóle głowy i wzmożona pobudliwość; miękkie, małe, przyspieszone tętno; nad sercem szmery z niedokrwistości; zaburzenia lub brak miesiączkowania; badanie krwi (zmniejszenie liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny, niekiedy poikilocytoza).
Anaemia perniciosa (niedokrwistość złośliwa). Cechy. Duszność i omdlewanie przy wysiłku; w miarę postępu schorzenia coraz mniejszy wysiłek czy emocja powoduje duszność, omdlewanie i kołatanie serca.
Podstępny początek, zwykle u osób po 45 roku życia; znaczne osłabienie; bladość bez wychudzenia; zaburzenia żołądkowo-jelitowe; omdlewanie; kołatanie serca; obrzęki stóp; mrowienie i drętwienie stóp i rąk; niekiedy utrata czucia głębokiego oraz gotowość skurczowa (sclerosis posterior seu posterolateralis); badanie krwi (zmniejszenie liczby krwinek czerwonych, wskaźnik barwny powyżej 1, wskaźnik objętości powyżej 1, zniekształcenia krwinek czerwonych, polichromatofilia, normoblasty, megaloblasty).
Embolia pulmonum (zator płuc). Cechy. Nagła duszność z objawami zapaści występuje w razie zatkania dużej gałęzi tętnicy płucnej.
Występowanie u osób z zakrzepowym zapaleniem żył lub z chorobą serca; nagły początek; kaszel z krwawą plwociną; czasem ból w klatce piersiowej; sinica; pocenie się; niekiedy gorączka i leukocytoza; czasem objawy zawału płuca (stłumienie odgłosu opukowego, szmer tarcia, szmer oddechowy oskrzelowy, rzężenia wilgotne); badanie radiologiczne.
Syndroma e hyperventilatione (zespół hiperwentylacyjny; dyspnoe psychogenes). Cechy. W łagodniejszych przypadkach chory żali się na krótki oddech, utrudnienie chwytania powietrza względnie na częstą potrzebę zaczerpnięcia głębokiego oddechu (oddychanie z wzdychaniem). W cięższych przypadkach pacjent może oddychać głęboko tak często, iż doznaje zawrotu głowy lub nawet omdlewa.
Występowanie u osób w stanie napięcia nerwowego, u nerwicowców, histeryków; ból w klatce piersiowej; zawrót głowy; ból głowykołatanie serca; drętwienie i mrowienie kończyn; uderzenia gorąca i zimna; zaburzenia żołądkowo-jelitowe; rozszerzenie źrenic; drżenie (tremor); przyspieszenie akcji serca, skóra zimna i wilgotna.
Myelosis leucaemica chronica (przewlekła białaczka szpikowa). Cechy. Jednym z najwcześniejszych objawów bywa krótki oddech.
Występowanie zwykle między 25 a 40 rokiem życia; podstępny początek; powiększenie brzucha (wskutek splenomegalii); wyniszczenie; krwawienie do siatkówki; kaszel; napady biegunki; okresowo gorączka; głuchota, często nagła; obrzęki podudzi; niekiedy wyczuwa się wątrobę; czasem spotyka się różnorodne krwawienia (szczególnie z nosa i dziąseł); badanie morfologiczne krwi (znaczne zwiększenie liczby leukocytów; mielocyty, mielo-blasty i postacie przejściowe krwinek białych; wzrost liczby granulocytów; normoblasty i megaloblasty).
Morbus Hodgkini. Cechy. Obrzmienie śródpiersiowych węzłów chłonnych może być przyczyną duszności i kaszlu, a nawet sinicy.
Powiększenie węzłów chłonnych, zaczynające się od węzłów szyi; węzły te są odosobnione i twarde; postępująca niedokrwistość; niekiedy powiększenie śledziony; brązowe zabarwienie skóry; umiarkowana gorączka; biopsja; badanie radiologiczne klatki piersiowej.
Mniej częste przyczyny. Abscessus laryngis; laryngitis subglottica acuta; laryngitis atrophica; tumor laryngis benignum; tumor laryngis malignum; tumor tracheae malignum; paresis nn. recurrent, bilat.; laryngitis subglottica chronica; stridor laryngealis congeni tus; membrana laryngis congenita; trauma laryngis; laryngitis sicca; perichondritis; spasmus glottidis; laryngitis subglottica; syphilis; tuberculosis (tracheobronchialis); angina Ludovici; tumor cervicis (neoplasma glandularum lymphaticarum, carcinoma glandulae thyreoi-deae, apoplexia glandulae thyreoideae); struma colloides; adenoma bronchi; stenosis bronchi; bronchitis fibrinosa; carcinoma bronchi; bronchitis acuta; bronchospasmus; pertussis; pulmocystodeus (et atrophia pulmonis);atelectasis; bronchitis chronica; resectio pulmonis excessiva; thoracoplastica; fibrosis pulmonum (pneumoconiosis, postinfectiosa, tuberculosa); zespół bloku włoś-mczkowo-pęcherzykowego (sarcoidosis, beryllium, sclerodermia, lymphangiitis carcinomatosa, syndroma Rich-Hammondi); haemothorax; hydrothorax; empyema pleurae; paralysis diaphragmatis; abscessus pulmonis; pleurodynia; pericarditis constrictiva; hypertensio maligna; ostre rozdęcie torbieli płuca; zatrucie gazami; endocarditis séptica; aneurysma cordis; anoxia (wspinaczka górska, przebywanie w powietrzu, np. w samolocie, choroba kesonowa); influenza (postać płucna); pneumonia caseosa; echinococcus pulmonis; gangraena pulmonis; thrombosis arteriae pulmonalis; fissura arteriovenosa; ruptura aneurysmae in arteriam pulmonalem; anomalie rozwojowe płuca; ciąża; podeszły wiek; udar cieplny; anaemia hypochromica idiopathica; chlorosis; leucaemia acuta; ascites; meteorismus; tumor abdominis; hernia diaphragma-tica; peritonitis; tumor oesophagi; abscessus hepatis; gastrectasia; spleno-megalia; hepatomegalia; paralysis oesophagi; trichinosis; morbus Potti; defor-mationes thoracis; neuralgia intercostalis; trauma thoracis; syringomyelia; encephalitis epidémica; paralysis ascendens; poliomyelitis; myasthenia gravis; tetanus; tetania; tabes dorsalis (crisis laryngealis); myelitis transversocervi-calis; meningitis cerebrospinalis; zespół wysiłkowy; hysteria; hypochondriasis; hyperthyreoidismus; morbus Addisoni; myxoedema; syndroma venae cavae superioris; proteinosis alveolaris pulmonum; carcinoid; płuco rolników; spleno-sis (prawdopodobnie histoplasmosis); tracheopathia osteoplástica; syndroma Robini.