RZĘŻENIA I TRZESZCZENIA
Rzężenia, czyli szmery dodatkowe, wysłuchiwane nad płucami, można podzielić ze względów praktycznych na suche i wilgotne. Do rzężeń suchych zalicza się furczenia, świsty lub szmery muzyczne o różnym tonie, nasileniu i cechach; powstają one w oskrzelach i szerszych drogach oddechowych w wyniku zwężenia ich światła. Świsty są to rzężenia suche o przenikliwym i wysokim tonie lub miękkim niższym; powstają one wewnątrz małych oskrzeli. W dużych lub średnich oskrzelach powstają furczenia; są to rzężenia suche
szorstkim, głośnym i wysokim tonie. Do rzężeń wilgotnych zaliczamy szmery dodatkowe powstałe wskutek drgań powietrza w oskrzelach czy jamach płucnych przy przesuwaniu się w nich wydzieliny płynnej lub na wpół płynnej) lub zawartości patologicznej podczas oddychania oraz kaszlu. Zależnie od kalibru oskrzeli odróżnia się rzężenia wilgotne drobnobańkowe, średniobań-kowe i grubobańkowe. Trzeszczenia są to szmery powstające w niedodętych pęcherzykach płucnych, gdy pod koniec wdechu wtargnie do nich powietrze
oddala ich ściany od siebie, łub gdy powietrze pod koniec wdechu wchodzi do pęcherzyków płucnych o ścianach zbliżonych do siebie wskutek przekrwienia i napęcznienia lub nieco oddalonych wskutek obecności w nich niewielkiej ilości płynu wysiękowego czy też przesiękowego. Trzeszczenia słyszy się 'na szczycie wdechu i są one równomierne.
Bronchitis acuta (ostry nieżyt oskrzeli). Cechy. We wczesnym okresie rozsiane rzężenia wilgotne, występujące i znikające po kaszlu i forsownym oddychaniu. Później wysłuchuje się również furczenia i świsty.
Bronchitis chronica (przewlekły nieżyt oskrzeli). Cechy. W czynnym okresie choroby nad płucami wysłuchuje się bardzo liczne furczenia i świsty, a w innym czasie rzężenia te są znacznie mniej liczne; w razie przekrwienia pęcherzyków płucnych w okolicy podstaw można wykryć trzeszczenia w tejże okolicy.
Influenza (grypa). Cechy. Wskutek nieżytu oskrzeli występują liczne rzężenia; niemal zawsze nieżyt oskrzeli może być rozlany, ale zwykle ogranicza się do okolicy podstaw obu płuc od tyłu. Niekiedy występują rzężenia wilgotne, ale spotyka się i suche.
Emphysema pulmonum alveolare essentiale (rozedma płuc pęcherzykowa istotna). Cechy. Jeśli z rozedmą płuc współistnieje nieżyt oskrzeli lub dychawica oskrzelowa, wydłużony wydech staje się sapiący, szorstki i mniej lub więcej zamaskowany przez rzężenia wilgotne i suche. Przy głębokim wdechu można niekiedy wysłuchać nad szczytem trzeszczenia.
Insufficientia circulatoria chronica cardiaca (przewlekła niewydolność krążenia pochodzenia sercowego). Cechy. Istotnym objawem jest obecność rzężeń drobnobańkowych nad podstawami obu płuc. Szorstkie rzężenia wilgotne na bardziej rozległej przestrzeni wskazują na obrzęk płuc, który stanowi krańcowy obraz chorobowy.
Główne objawy. Duszność; obrzęki zależne od położenia ciała; powiększenie serca (przerost i poszerzenie); powiększenie wątroby; objawy uwarunkowane obecnością czynnika przyczynowego (nadciśnienie, choroby zastawek, miażdżyca naczyń wieńcowych itp.) ; wzrost ciśnienia żylnego; wydłużenie czasu krążenia.
Oedema pulmonum (obrzęk płuc). Cechy. Liczne rzężenia wilgotne wysłuchuje się początkowo nad najniżej leżącymi partiami płuc (zależnie od ułożenia ciała chorego); w miarę rozwoju choroby zmiany te szerzą się nad płucami. W późniejszym okresie te rzężenia wilgotne ulegają zamaskowaniu przez furczenia i świsty w okresie, gdy większe oskrzela wypełniają się przesiękiem.
Hypostasis pulmonum (przekrwienie płuc opadowe). Cechy. Nad najniżej położonymi częściami płuc stwierdza się rzężenia drobnobańkowe, które przemieszczają się wraz ze zmianą ułożenia ciała.
Objawy podeszłego wieku lub chorób osłabiających; występowanie u asteników złożonych ciężką przewlekłą chorobą.
Pneumonía atypica primaria (nietypowe pierwotne zapalenie płuc). Cechy. Zwykle występują rzężenia drobno- lub średniobańkowe; mogą one być jedynym objawem patologicznym; w miarę postępu choroby stają się one coraz bardziej szorstkie. Niekiedy wysłuchuje się rzężenia suche.
Bronchopneumonia (odoskrzelowe zapalenie płuc). Cechy. Najbardziej typowymi zmianami osłuchowymi w tej chorobie są rzężenia wilgotne średnio-i drobnobańkowe nad postawami obu płuc. Trzeszczenia wykrywa się również tak długo, dopóki zrazik nie ulegnie zupełnej konsolidacji, w wielu przypadkach występują liczne furczenia i świsty uwarunkowane współistniejącym nieżytem oskrzeli.
Asthma bronchiale (dychawica oskrzelowa). Cechy. Na szczycie napadu szmer oddechowy pęcherzykowy nie jest zwykle słyszalny; w zamian za to wysłuchuje się sapiący wdech i wydech. W miarę ustępowania napadu nad klatką piersiową pojawiają się bardzo liczne rzężenia suche. Początkowo są to furczenia. Później wysłuchuje się trzeszczenia oraz świsty i piski, zwłaszcza nad dolnymi partiami płuc.
Pneumonía crouposa (płatowe zapalenie płuc). Cechy. Zwykle w bardzo wczesnym okresie choroby wysłuchuje się trzeszczenia niedźwięczne pod koniec wdechu jako serię drobnych trzasków, uchwytnych tuż przy uchu przy wykonaniu przez chorego głębokiego wdechu (crepitatio indux). W okresie zwątrobienia czerwonego szmery dodatkowe nie pojawiają się. Wraz z rozwojem zwątrobienia szarego znowu pojawiają się trzeszczenia (crepitatio redux), kojarząc się później z głośnymi rzężeniami wilgotnymi, a niekiedy z fur-czeniami. Trzeszczenia trudno ocenić u dzieci.
Tuberculosis pułmonum chronica (phthisis). Cechy. W początkowym okresie choroby przy głębokim wdechu nad szczytem można wysłuchać utrzymujące się trzeszczenia. Wykrycie tych zmian, które stale ponownie wysłuchuje się nad tą samą okolicą, posiada istotne znaczenie we wczesnym rozpoznawaniu choroby, ponieważ objawy te występują wcześniej niż inne zmiany osłucho-we. W miarę rozwoju procesu i gromadzenia się wydzieliny w świetle większych oskrzeli wysłuchuje się rzężenia wilgotne. Nad jamą, zawierającą płyn, stwierdza się różnego kalibru rzężenia wilgotne oraz szmery oddechowe jamiste względnie dzbanowe. Wraz z szerzeniem się zmian od szczytu ku dołowi wysłuchuje się rzężenia nad coraz to inną okolicą w miarę ich zajmowania.
Infarctus pulmonis (embolia pulmonis; thrombosis arteriae pulmonalis). Cechy. Nad ograniczonym polem, zwykle nad dolnym płatem od tyłu, wysłuchuje się liczne trzeszczenia oraz rzężenia wilgotne drobnobańkowe.
Bronchiectases (rozstrzenie oskrzeli). Cechy. W chorobie tej występują różnorodne rzężenia. Pojawianie się furczeń i świstów przemawia za tworzeniem się jamy lub rozszerzenia oskrzela.
Abscessus pulmonis (ropień płuca). Cechy. W nieobecności jamy niekiedy spotyka się trzeszczenia; jeśli istnieje jama, pojawiają się liczne rzężenia wilgotne.
Pneumothorax acutus (ostra odma opłucnej). Cechy. Przy akcie kaszlu i głę. bokiego oddychania nad górnymi partiami klatki piersiowej pojawia się mieszanina rzężeń o brzmieniu metalicznym, zwłaszcza u chorych na gruźlicę, jeśli płuco nie zapadło się zupełnie.
Ciała obce w drogach oddechowych. Cechy. Niekiedy występują bardzo delikatne trzeszczenia, bardziej miękkie od spotykanych w płatowym zapaleniu płuc i podobne do trzeszczeń wytwarzanych przez bardzo cienką bibułkę. Wysłuchuje się je tylko w tych przypadkach, gdy ciało obce jest z metalu.
Stenosis bronchi (zwężenie oskrzela). Cechy. Wskutek zwężenia dróg oddechowych oraz gromadzenia się wysięku wysłuchuje się po stronie zwężenia głośne furczenia i świsty.
Atelectasis (collapsus pulmonis; niedodima i zapad płuca). Cechy. Jeśli powietrze wchodzi do płuca, można wysłuchać pod koniec głębokiego wdechu nieliczne trzeszczenia oraz rzężenia wilgotne drobnobańkowe.
Tuberculosis miliaris acuta pułmonum (ostra gruźlica prosówkowa płuc). Cechy. Zwykle nad płucami stwierdza się liczne rzężenia, nasilone w początkach choroby i o charakterze rzężeń wilgotnych; później pojawiają się obfite rzężenia suche.
Bronchopneumonia caseosa (serowaciejące odoskrzelowe zapalenie płuc; phthisis pułmonum consumptiva). Cechy. W początkach choroby nad obu płucami występują rzężenia podobne do spotykanych w ostrym nieżycie oskrzeli. W miarę pojawiania się ograniczonych pól nacieczenia wysłuchuje się rzężenia mieszane, a szczególnie rzężenia wilgotne drobnobańkowe po kaszlu i zwykle nad szczytami płuc oraz w okolicach pachowych.
Pneumonía caseosa (rzekomopłatowe zapalenie płuc serowaciejące). Cechy. Występują tu trzeszczenia podobnie jak w płatowym zapaleniu płuc. Później w miarę narastania zmian wysłuchuje się furczenia i świsty.
Pneumoconiosis (pylica płuc). Cechy. Rzężenia nie są stałym objawem. W obecności dołączającego się zakażenia płuc często pojawiają się rzężenia w związku z towarzyszącym nieżytem oskrzeli. Obecność rzężeń nad szczytem płuca w tej chorobie jest niemal pewnym dowodem powikłania pylicy przez gruźlicę.
Mniej częste przyczyny. Bronchitis fibrinosa (zwłaszcza suchy „biuit de drapeau"); fibrosis pulmonum; tuberculosis pulmonum fibrosa; lúes pulmonum; abscessus multíplices pulmonum; gangraena pulmonis; empyema pleurae interlobaris; empyema pleurae saccatum (incapsulatum); neoplasma pulmonis (jeśli współistnieje przekrwienie, obrzęk lub nieżyt oskrzeli); myco-ses pulmonum; echinococcus pulmonum (po opróżnieniu torbieli); mediastinitis chronica; pleuritis adhaesiva chronica; tumor mediastini; typhus abdominalis; morbilli; iodismus; rachitis; pertussis; varióla; aneurysma (uciśnięcie oskrzela); thrombosis arteriae coronariae; emphysema pulmonum interstitiale acutum.