UTRATA, UPOŚLEDZENIE LUB SPACZENIE SMAKU
Zasadnicze czucie smaku jest funkcją języka. Włókna z przednich dwóch trzecich języka przechodzą poprzez strunę bębenkową do jądra językowo--gardłowego, a włókna z tylnej jednej trzeciej trafiają w to samo miejsce, biegnąc z nerwem językowo-gardłowym. Korowy ośrodek smaku zlokalizowany jest w dolnym odcinku zakrętu zaśrodkowego (gyrus postcentralis). W warunkach prawidłowych język może odróżnić tylko smak słony, słodki, kwaśny i gorzki, nieskończoność innych wrażeń smakowych (poza powyższymi) opiera się w istocie na zmyśle węchu. Wobec tego utrata smaku właściwego może wystąpić w chorobach samego języka, struny bębenkowej lub nerwu językowo-gardłowego czy też jądra tego nerwu. Ogólnie biorąc, grubo obłożony język wykazuje gorszą czynność smakową, ponieważ kubki smakowe są pokryte nalotami. Drażniące przyprawy również pogarszają odczuwanie smaku. U osób z wagotonią stwierdza się dużą grupę odruchowych spaczeń smaku, głównie pochodzenia żołądkowego.
Pospolity ostry nieżyt nosa (rhinitis acuta simplex, coryza). Cechy. Obrzmienie błony śluzowej nosa z następowym jego zatkaniem prowadzi już we wczesnym okresie do spaczenia lub zniesienia czucia smaku i powonienia. W istocie podstawowe odczucia smakowe (smak słony, słodki, kwaśny i gorzki) są na ogół zachowane, ponieważ są one uwarunkowane unerwieniem języka; natomiast spaczone lub zniesione zostaje odczuwanie nieskończonej różnorodności smaków, zależne od sprawności powonienia.
Ostry nieżyt nosa w przebiegu chorób zakaźnych. Cechy. We wczesnych okresach niektórych chorób zakaźnych, zwłaszcza odry i grypy, obrzęk błony Schneidera może upośledzić węch, a więc i smak.
Zatkanie nosa. Ltcńy. Znaczne lub całkowite zatkanie nosa, niezależnie od przyczyny, może stać się powodem upośledzenia węchowej składowej odczuwania smaku.
Gorączka sienna (pollinosis). Cechy. Wiele osób cierpi wówczas na okresowe upośledzenie czucia smaku (to jest węchu i smaku); po często nawracających napadach stan ten może się utrwalić.
Obwodowe porażenie nerwu twarzowego (paralysis nervi facialis peripherica). Cechy. Czucie smaku może być zniesione na przednich dwóch trzecich języka po stronie porażenia. W łagodnych przypadkach porażenia smak bywa zupełnie nieupośledzony wobec ograniczenia stanu zapalnego do gałązek nerwu, zaopatrujących twarz. Natomiast w cięższych przypadkach smak jest zwykle zniesiony już we wczesnym okresie choroby wskutek szerzenia się procesu zapalnego wzdłuż kanału kostnego z zajęciem struny bębenkowej.
Porażenie nerwu trójdzielnego (paralysis nervi trigemini). Cechy. Czucie smaku w przednich dwóch trzecich języka po stronie porażenia jest upośledzone, ale nie zniesione całkowicie, tak że chory — aczkolwiek nie czuje pokarmu ani innych przedmiotów na tym odcinku języka — zachowuje silne odczucie smaku na tylnej części narządu.
Mogą wystąpić objawy guza mózgu, porażenia opuszkowego, wiądu, jamistości rdzenia lub zapalenia opon w okolicy podstawy czaszki; czasem przesuwanie żuchwy ku zdrowej stronie jest niemożliwe, a żuchwa zbacza ku stronie porażonej, gdy chory otwiera usta; znieczulenie odpowiedniej połowy twarzy i owłosionej części głowy, łącznie z rogówką i spojówką, połowicze znieczulenie języka; zmniejszone wydzielanie łez, śluzu z nosa oraz śliny po stronie porażenia; znieczulenie zębów po stronie porażonej ze skłonnością do ich wypadania.
Nerwica i psychonerwica ineurosis et psychoneurosis). Cechy. Spaczenie smaku pochodzenia psychicznego (np. smak metaliczny, interpretowany jako trucizna) spotyka się często w stanach histerycznych, w pewnych spekulacjach osobników z urojeniami prześladowczymi, w cyklotymiach (łagodne podniecenia i depresje) oraz w nerwicach. W niektórych psychozach otępien-nych może wystąpić skłonność do smakowania lub spożywania obrzydliwych substancji.
Zatrucie rtęcią (intoxicatio hydrargyro). Cechy. Metaliczny smak w ustach, któremu towarzyszy ślinotok.
Zatrucie bizmutem. Cechy. Podobne jak w zatruciu rtęcią (p. wyżej).
Niestrawność (dyspepsia). Cechy. Może występować w ustach smak tak nieprzyjemny, że skłania do zasięgnięcia porady lekarskiej.
Ropień płuca (abscessus pulmonis). Cechy. Nieprzyjemny smak towarzyszy odkrztuszaniu cuchnącej ropy.
Zgorzel płuca (gangraena pulmonis). Cechy. Nieprzyjemny smak jest spowodowany przez intensywnie cuchnącą ropę, która jest odkrztuszana przez usta.
Rozstrzenie oskrzeli (bronchiectasis). Cechy. Może występować nieprzyjemny smak, związany z odkrztuszaniem cuchnącej lub kwaśnej wydzieliny.
Żółtaczka (icterus). Cechy. Chorzy mogą się skarżyć na gorzki smak w ustach.
Ropotok zębodołowy (choroba Riggsa, pyorrhoea alveolaris). Cechy. Czasami chorzy skarżą się na nieprzyjemny smak w ustach, ale objaw ten w żadnym razie nie należy do częstych.
Próchnica zębów (caries dentium). Cechy. Może występować nieco nieprzyjemny smak w ustach, jeśli jama próchnicza jest duża i zawiera rozkładającą się .substancję.
Padaczka (epilepsja). Cechy. Omamy smakowe mogą stanowić część aury padaczkowej (same lub w skojarzeniu z omamami węchowymi).
Uszkodzenia zakrętu hakowego mózgu. Cechy, Mogą występować, napady („napady pochodzące z zakrętu hakowego") wskutek organicznych zmian w obrębie haka (glejak, guz przysadki, kiła, tętniak wrodzony, zakrzep tętnic itp.). W trakcie tych napadów zdarzają się epizody nieprzyjemnych, spaczonych, podmiotowych wrażeń smakowych lub zapachowych, którym może towarzyszyć stan pomroczny z reminiscencjami, lękiem, mlaskaniem wargami, ślinieniem się, żującymi ruchami szczęk, a niekiedy ze spluwaniem. Bywa utrata świadomości, w czasie której ramię przeciwległe do strony uszkodzenia wykonuje powoli, z rozmysłem, jak gdyby celowe ruchy. Po napadach może wystąpić przejściowa, obustronna, niecałkowita utrata smaku i węchu. V/ razie zmian niszczących hak nigdy nie dochodzi do zupełnej utraty smaku lub węchu, albo obustronne upośledzenie nie należy do rzadkości.
Czasem ogólne objawy guza śródczaszkowego; badanie rentgenowskie.
Zatrucie jodem i bromem (iodismus et bromismus). Cechy. Czucie smaku może być upośledzone tak samo, jak w pospolitym ostrym nieżycie nosa.
Mniej częste przyczyny. Porażenie nerwu językowo-gardłowego; zapalenie jamy ustnej; uszkodzenie pasma samotnego przez kiłę, guz, stwardnienie rozsiane, jamistość rdzenia lub zapalenie rogów przednich (całkowita lub jednostronna utrata smaku); uszkodzenie ciałka sutkowatego, drogi grzbietowej nakrywki i rogu Ammona; pospolity przewlekły nieżyt nosa; agnozja smakowa; porażenie opuszkowe; polip nosa; zanikowy nieżyt nosa; używanie leków (arsen, miedź, ołów, paraldehyd, wymiotnica, kozłek lekarski); wrzód dwunastnicy; ropniak opłucnej; schorzenia wątroby, schorzenia trzustki; zapalenie otrzewnej, zapalenie migdałków podniebiennych; dur plamisty; ospa; ciąża; zapalenie języka, choroby umysłowe; migrena (okresowo); zapalenie dziąseł; rak; kilak; jama gruźlicza; kilakowe zapalenie opon mózgowych; błonica; wiąd rdzenia.