WZGÓREK ŁONOWY I WARGI SROMOWE
Fałdy albo wargi, które stanowią większą część sromu niewieściego, występują w liczbie czterech ułożone symetrycznie po dwie z każdej strony. Odróżniamy zewnętrzne wargi większe i wewnętrzne wargi mniejsze. W opisie naszym do tworów wargowych dołączymy wzgórek łonowy, który leży powyżej warg większych i tak jak one pochodzi z zarodkowych wałów płciowych.
Wzgórek łonowy jest wyniosłością skórną wywołaną większym skupieniem tkanki tłuszczowej; widzimy go w części przedniej sromu. Wzgórek łonowy leży powyżej spojenia łonowego i jest kształtu trójkątnego; wierzchołek trójkąta skierowany jest ku dołowi i przedłuża się w obręb warg większych, podstawa leży u góry odgraniczona poziomą linią skórną od przedniej ściany brzucha, zaś ramiona boczne trójkąta odpowiadają z obu stron bruździe pachwinowej w jej odcinku przyśrodkowym, gdzie przechodzi w bruzdę skórną płciowo-udową . Grubość wzgórka wywołana głównie dużą zawartością tkanki tłuszczowej jest osobniczo bardzo zmienna; waha się ona od 2—3 do 7—8 cm, lub nawet więcej u kobiet bardzo otyłych. Podobnie jak w wargach większych, tkanka tłuszczowa układa się tu w duże pakiety odgraniczone przegrodami tkanki łącznej podskórnej. U mężczyzny brak jest takiego dużego skupienia tkanki tłuszczowej lub też jest ono znacznie mniejsze i nie tak ostro odgraniczone. W odwrotnym stosunku do skupienia tłuszczu w tej okolicy znajduje się owłosienie, włosy łonowe (pubes) u mężczyzny i kobiety. Swoiście kobiecą właściwością jest tu jej owłosienie stosunkowo ubogie. Wypowiada się ono zwykle w prostolinijnym, poprzecznym odgraniczeniu od brzucha; tylko u nielicznych kobiet typu męskiego przedłuża się ono w kierunku pępka. Trójkątna powierzchnia, do której owłosienie jest ograniczone odpowiada wzgórkowi łonowemu i wargom większym.
Wargi sromowe większe (labia majora pudendi), które u mężczyzny odpowiadają mosznie, u kobiety są to wały skórne bardzo silnie rozwinięte zwłaszcza u osoby dorosłej; bocznie, od delikatnej skóry powierzchni przyśrodkowej uda, są one odgraniczone bruzdą płciowo-udową (sulcus genito-femoralis), ku górze przedłużają się we wzgórek łonowy; ku odbytowi wargi spłaszczają się w kierunku krocza i pośladków. Przyśrodkowo brzegi warg większych łączą się z sobą z przodu wąską listewką skórną tworząc nad łechtaczką spoidło przednie warg (commissura labiorum anterior), z tyłu łączą się nieco szerszą listewką skórną tworząc spoidło tylne warg (commissura labiorum posterior). Krocze długości około 2,5 cm oddziela spoidło tylne od odbytu. Pośrodkowo między stykającymi się wargami większymi leży szpara sromu (rima pudendi); długość jej od jednego spoidła do drugiego wynosi około 8 cm. Oznaką dojrzałości płodu jest srom głęboki, w związku ze znaczną wysokością warg większych oraz zwieranie się ich. Również u dziecka i młodej kobiety wargi sromowe ściśle przylegają do siebie. W późniejszym wieku dopiero utrącają one swe napięcie, wiotczeją i mogą luźno zwisać.
Budowa. Wypukła powierzchnia zewnętrzna warg jest pokryta ciemno zabarwioną owłosioną skórą obficie wyposażoną w gruczoły potowe i łojowe. Powierzchnia wewnętrzna równa lub nawet nieco wklęsła jest pokryta skórą o wiele delikatniejszą, owłosienie jest słabe oraz delikatne i nie zawsze występuje; kierując się w głąb powierzchnia wewnętrzna staje się mniej zrogowaciałą, bardziej wilgotną, utracą owłosienie, przyjmuje wygląd błony śluzowej, choć nie zdobywa w zupełności jej struktury.
Pod warstwą skórną (cutis) tkanka podskórna (tela subcutanea) ma charakter błony kurczliwej moszny (tunica dartos); jest ona bogato wyposażona we włókna sprężyste i w podłużne pasma mięśniówki gładkiej. Głębiej, pod tkanką podskórną i powięzią podskórną (fascia subcutanea) znajduje się obfita tkanka łączna włóknista i tłuszczowa; tworzy ona ciało włókniste i tłuszczowe (corpus fibrosum et adiposurn) warg sromowych większych poprzedzielane przegrodami łącznotkankowymi na oddzielne komory; skupienie to stanowi więc konstrukcję uciskową.
Wargi sromowe mniejsze (labia minora pudendi) są to dwa cienkie różowoczerwonawe fałdy skórne z kształtu nieco podobne do grzebienia koguciego. Z obu stron obejmują one przedsionek pochwy i zazwyczaj są ukryte między wargami większymi; czasem tylko wystają z pomiędzy nich. W głębi są one odgraniczone od warg większych bruzdą międzywargową. U kobiet, które nie rodziły, wargi mniejsze przeważnie łączą się z tyłu wytwarzając delikatny fałdzik, wędzidełko warg sromowych (frenulum labiorum pudendi); przy pierwszym porodzie fałd ten zazwyczaj przedziera się. Wędzidełko to stanowi tylną granicę niewielkiego dołu przedsionka pochwy (fossa vestibuli uaginae) . Z przodu wargi mniejsze dzielą się na dwa ramiona. Ramiona boczne obu warg zachodzą nad łechtaczkę i łączą się z sobą nad nią w linii pośrodkowej tworząc wspólnie fałd skórny pokrywający łechtaczkę od góry na kształt kapturka; fałd ten nosi nazwę napletka łechtaczki (preputium clitoridis). Ramiona przyśrodkowe obu warg zbiegają się na dolnej powierzchni łechtaczki i łączą się z sobą tuż pod jej wierzchołkiem tworząc wędzidełko łechtaczki.
Między napletkiem a żołędzia łechtaczki zbiera się niewielka ilość białawej mazistej substancji zwanej mastką napletka (smegma preputii) o charakterystycznym zapachu. Mastka składa się ze złuszczonych komórek nabłonkowych, niewielkiej ilości wydzieliny gruczołów łojowych oraz obfitej flory bakteryjnej.
Budowa. Wargi mniejsze pokryte są delikatną skórą o charakterze błony śluzowej. Jest ona nie owłosiona i przeważnie pozbawiona gruczołów potowych, natomiast ma liczne i duże gruczoły łojowe, zwłaszcza u kobiety dorosłej; gruczoły te powstają w kilka lat po urodzeniu się. Powierzchnia zewnętrzna warg mniejszych pokryta jest wielowarstwowym nabłonkiem płaskim niezrogowaciałym, o ile wargi są ukryte między wargami większymi, jeżeli zaś wystają one ze szpary sromu wówczas nabłonek pokrywający je rogowacieje i zabarwienie warg staje się ciemniejsze. Powierzchnia wewnętrzna warg mniejszych pokryta jest nabłonkiem przedsionka pochwy. Wewnątrz warg znajduje się luźna tkanka łączna bogata we włókna sprężyste, ale nie zawierająca tłuszczu; najbardziej wewnętrzne jądro warg mniejszych utworzone jest ze zbitej tkanki łącznej. Wargi mniejsze są zaopatrzone w liczne sploty żylne i w obfite sploty nerwowe, zakończenia których tworzą w nabłonku' specjalne ciałka dotykowe. Wysokie brodawki wnikają w pokrywę nabłonkową i powodują różowoczerwonawe zabarwienie.
W przeciwieństwie do stosunków u płodu, u którego wargi mniejsze jak również łechtaczka występują z pomiędzy warg większych, u dziecka są to części jeszcze małe. Wargi mniejsze przy tym ściśle przylegają do siebie i w stanach zapalnych sromu w rzadkich co prawda przypadkach mogą się z sobą zrastać. Dopiero w okresie pokwitania wargi mniejsze i łechtaczka silniej zaczynają wzrastać. Czasem pod wpływem czynników mechanicznych (wskutek samogwałtu, licznych porodów) wargi mniejsze mogą się tak bardzo powiększać, że fartuszkowato wystają spomiędzy warg większych; u niektórych ludów afrykańskich tego rodzaju formy występują stale. W starości wargi mniejsze są pomarszczone, skracają się, do pewnego więc stopnia ulegają zanikowi.